Marzec

Marzec, ilustracja z Brewiarza Grimaniego, ok. 1510.

Marzec – trzeci miesiąc w roku, według kalendarza gregoriańskiego ma 31 dni.

Równonoc wiosenna – na danej półkuli ziemskiej – północnej lub południowej – jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać mocniej tę półkulę a słabiej półkulę drugą. Moment równonocy wiosennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej wiosny. Na półkuli północnej równonoc wiosenna następuje w okolicach 20/21 marca, kiedy Słońce przechodzi przez punkt Barana. Na półkuli południowej, gdzie pory roku przesunięte są o sześć miesięcy, równonoc wiosenna ma miejsce 22/23 września. W chwili gdy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy wiosennej, na drugiej jest to moment równonocy jesiennej.Równonoc jesienna – na danej półkuli ziemskiej – północnej lub południowej – jest to równonoc, po nastąpieniu której Słońce przez pół roku będzie oświetlać słabiej tę półkulę a mocniej półkulę drugą. Moment równonocy jesiennej wyznacza na danej półkuli początek astronomicznej jesieni, która trwa do chwili przesilenia zimowego. Na półkuli północnej równonoc jesienna następuje w okolicach 22/23 września, kiedy Słońce przechodzi przez punkt Wagi. Na półkuli południowej, gdzie pory roku przesunięte są o sześć miesięcy, równonoc jesienna ma miejsce 20/21 marca. W chwili gdy na jednej półkuli zachodzi zjawisko równonocy jesiennej, na drugiej jest to moment równonocy wiosennej.

W marcu następuje na półkuli północnej równonoc wiosenna, a na południowej równonoc jesienna. Meteorologicznie jest to w Polsce miesiąc wiosenny.

Etymologia

Obecna polska nazwa pochodzi — prawdopodobnie za średnio-wysoko-niemieckim pośrednictwem: marz — od łacińskiej nazwy tego miesiąca — Martius, tj. miesiąc Marsa.

Staropolska nazwa tego miesiąca to brzezień — pochodząca od brzóz, które zaczynają się odżywać po zimie, co dawniej oznaczało także początek zbiorów oskoły, tj. soku brzozowego. Inna nazwa, obecnie niespotykana, to kazidroga — od słowa kazić, tj. niszczyć, psuć.

Miesiąc – jednostka czasu. Pierwotnie miesiąc wywodził się z cyklu księżycowego, tj. 29 i pół dnia jakie Księżyc potrzebuje na przejście wszystkich swych faz, czyli miesiąc synodyczny. Geneza ta odbiła się także w dawnej polskiej nazwie, która była synonimem słowa Księżyc (księżyc dosłownie syn księcia, tj. Słońca).Martius (łac. – miesiąc marzec) – w starożytnym kalendarzu rzymskim miesiąc poświęcony bogu wojny – Marsowi, od którego brał nazwę, będący także początkiem sezonu operacji wojskowych. Liczył 31 dni.

Łacińska nazwa stanowi źródłosłów nazw tego miesiąca dla większości europejskich języków z wyjątkiem części języków słowiańskich:

białoruskiego сакавік — od soku brzóz,

chorwackiego ožujak — od łżeć, w odniesieniu do zmiennej pogody (por. staropolską nazwę kwietnia – łżykwiat),

czeskiego i ukraińskiego — odpowiednio березень i březen — o tym samym pochodzeniu co staropolska nazwa,

kaszubskiego strëmiannik – dosłownie strumiennik,

litewskiego (kovas) i północnych języków ugrofińskich.

Zobacz też

Idy marcowe, pole marcowe, rewolucja marcowa, konstytucja marcowa, marzec 1968, Marcowe migdały (film)

przysłowia o marcu

świąteczne dni ruchome