Manuel I Komnen

Manuskrypt ukazujący bizantyński okręt wyposażony w grecki ogień

Egipt, starożytna prowincja Cesarstwa rzymskiego, od VII wieku znajdował się w rękach Arabów. W dużej mierze dzięki jego bogactwom Cesarstwo Wschodniorzymskie przetrwało najazdy barbarzyńców, którzy zniszczyli zachodnią część Cesarstwa. Bogata kraina nad Nilem była też w centrum zainteresowań krzyżowców z Królestwa Jerozolimskiego. Zdobycie go było zbyt dużym wyzwaniem dla łacinników, którzy swoją szansę mogli upatrywać tylko w sojuszu z cesarzem Manuelem. W 1168 sojusz pomiędzy Bizancjum a Jerozolimą został zawarty, a rok później Manuel wysłał ekspedycję do Egiptu, na której czele stanął król Jerozolimy Amalryk I. Cesarz wystawił ogromną, liczącą 200 okrętów flotę, wyekwipowaną w ogień grecki i maszyny oblężnicze. Wielka wyprawa nie powiodła się. Bizantyńska flota wyruszyła do Egiptu z zaopatrzeniem tylko na trzy miesiące i zawróciła po nieudanej próbie zdobycia Damietty przez krzyżowców. Wyprawa na Egipt miała negatywny, długofalowy skutek dla Cesarstwa Bizantyńskiego. Wyprawa ta zbiegła się ze wzrostem siły Wenecji i Kilidż Arslana II sułtana Ikonion. Ogromne koszty, jakie pochłonęła wyprawa, mogły być lepiej wykorzystane na wyprawę przeciwko Kilij Arslanowi, co mogło raz na zawsze rozwiązać problemy Bizancjum z Turkami i odzyskać cały półwysep Anatolijski. Kilij Arslan w tym czasie wyeliminował swych rywali i umocnił swą pozycję w Azji Mniejszej. Saladyn, kurdyjski wódz wykorzystał klęskę Bizancjum i sam zajął Egipt, a w przyszłości Jerozolimę.

Sułtan Kilidż Arslan II i klęska pod Myriokefalon[ | edytuj kod]

Zasadzka pod Myriokefalon położyła kres planom Manuela o zajęciu Ikonion i wyparciu Turków z Anatolii, obraz Gustava Doré

Manuel podobnie jak ojciec chciał wyprzeć Turków Seldżuckich z Azji Mniejszej. W 1162 po zwycięskiej wojnie część terytoriów centralnej Anatolii z miastem Sivas miała zostać włączona do Cesarstwa Bizantyńskiego. Seldżucy nie mieli jednak zamiaru przestrzegać postanowień rozejmu. Manuel zdecydował się zlikwidować zagrożenie tureckie raz na zawsze. Na wyprawę wyekwipował całą Cesarską Armię i ruszył na Seldżucką stolicę Ikonion. Cesarz był bardzo pewny siebie i był zdecydowany wydać Turkom bitwę. Jego porywczość mogła mieć wpływ na podjętą przez niego decyzję, gdy u wejścia do doliny Meandra spotkał tureckich ambasadorów, którzy proponowali pokój na korzystnych dla Manuela warunkach. Większość dowódców Manuela doradzała cesarzowi przyjęcie warunków pokoju, ale młodsi i bardziej porywczy doradcy radzili nie iść na ugodę. Nieszczęśliwie dla siebie Manuel posłuchał tych ostatnich. Przed ostateczną klęską cesarz popełnił kilka taktycznych błędów, jak choćby niewysłanie oddziału, który mógł zbadać przejście przez wąski wąwóz. Niezbadanie przejścia zmusiło armię Manuela do obrony w wąskim górskim przejściu. 17 września 1176 armia bizantyńska została powstrzymana przez armię Kilidż Arslana II w bitwie pod Myriokefalon. Maszyny oblężnicze mające posłużyć do zdobycia Ikonion zostały zniszczone, a Manuel został zmuszony do odwrotu. Bitwę opisuje się często jako ogromną katastrofę i największą klęskę od czasu bitwy pod Manzikertem 105 lat wcześniej oraz jako koniec armii Bizancjum. Nie jest to prawdą, gdyż większość poważnych strat została poniesiona na prawym skrzydle dowodzonym przez Baldwina księcia Antiochii, który poległ w bitwie. W następnym roku armia Manuela rozbiła turecki kontratak i odzyskała część utraconych terytoriów w 1177. Cesarz nie zaatakował już nigdy Turków, którzy po śmierci Manuela zaczęli coraz głębiej wkraczać na terytorium Cesarstwa. Klęsce winny był Manuel, który roztrwonił ogromne środki na nieudane i niepotrzebne konflikty w Italii i Egipcie, zaniedbując największe zagrożenie – Turków Seldżuckich. W czasie jego niepotrzebnych konfliktów, Seldżucy rośli w siłę i ostatecznie byli dość silni, aby pokonać bizantyńską armię. Droga do odzyskania całej Azji Mniejszej została zamknięta na zawsze.

Panowanie Manuela I – skutki dla Cesarstwa Bizantyńskiego[ | edytuj kod]

Cesarstwo Bizantyńskie za panowania Manuela I Komnena

Rządy Manuela I Komnena znacznie różniły się od poprzedników. Panowanie Aleksego I i Jana II Komnenów to próba odbudowy Bizancjum po klęsce w bitwie pod Manzikertem i inwazji Alp Arslana. Manuel był bardziej energiczny od ojca. Widział szanse na budowę potęgi Cesarstwa w sojuszach z papieżem i krzyżowcami. Chciał odbudować dawną chwałę Bizancjum, choćby z czasów Bazylego II. Jego ambicje jednak go przerosły. Poniósł kilka istotnych porażek w południowej Italii, w Egipcie i wreszcie pod Myriokefalon z Turkami Seldżuckimi. Jego polityka sojuszy z państwami łacińskimi wywołała nową falę nienawiści do wszystkiego co zachodnie pośród greckich mieszkańców, czego skutkiem był pogrom ludności łacińskiej i przybyszów z Zachodu w Konstantynopolu w dwa lata po śmierci cesarza, czyli w 1182 roku. Polityka prozachodnia sprawiła, że niezadowolona z niej bizantyńska arystokracja poparła zamach stanu Andronika Komnena, który zamordował syna Manuela, młodego cesarza Aleksego II w 1183. Niemniej jednak Manulel w chwili śmierci pozostawił państwo bogate i przeżywające okres pokoju; zawarł traktaty ze wszystkimi sąsiadami, a nawet w Italii miał sporo zwolenników. Jego reputacja na Zachodzie i w Ziemi Świętej była wyśmienita. Wraz ze śmiercią Manuela zakończył się okres świetności Cesarstwa Bizantyńskiego. Po śmierci Andronika I Komnena na tron wkroczyła dynastia Angelosów, których niekompetencja i konfliktowość doprowadziły do upadku Cesarstwa i zdobycia Konstantynopola przez rycerzy IV krucjaty.