Mali, oficjalnie Republika Mali (fr. République du Mali, bambara Mali ka Fasojamana) – śródlądowe państwo położone w Afryce Zachodniej, siódme co do wielkości w Afryce ze stolicą w Bamako, graniczy z Algierią na północy, Nigrem i Burkina Faso na wschodzie, Wybrzeżem Kości Słoniowej i Gwineą na południu oraz z Senegalem i Mauretanią na zachodzie. Członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
Metan (znany także jako gaz błotny i gaz kopalniany), CH4 – organiczny związek chemiczny, najprostszy węglowodór nasycony (alkan). W temperaturze pokojowej jest bezwonnym i bezbarwnym gazem. Jest stosowany jako gaz opałowy i surowiec do syntezy wielu innych związków organicznych.Kukurydza (Zea) – rodzaj roślin należący do rodziny wiechlinowatych. Przedstawiciele występują naturalnie w Meksyku, Gwatemali i Nikaragui. Liczy 5 gatunków, wśród których najważniejsza pod względem ekonomicznym jest kukurydza zwyczajna (Zea mays), która jest zarazem gatunkiem typowym rodzaju.
Mali podzielone jest na dziesięć regionów; jego granice na północy sięgają południowej Sahary, podczas gdy południowa część kraju, zamieszkana przez większość społeczeństwa, graniczy z rzekami Niger oraz Senegal. W strukturze gospodarczej kraju przeważa rolnictwo oraz rybołówstwo. Niektóre z bogactw naturalnych Mali to złoto, uran czy sól.
Ali Ibrahim "Farka" Touré (ur. 31 października 1939 w Kanau w regionie Timbuktu, zm. 7 marca 2006 w Bamako) – malijski wokalista i gitarzysta, jeden z najbardziej znanych muzyków afrykańskich, nazywany "afrykańskim Johnem Lee Hookerem".Korupcja (łac. corruptio – zepsucie) – nadużycie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści. Korupcja może w praktyce powstawać niezależnie od formy rządów. Poziom korupcji może być bardzo różny, od drobnych przypadków wykorzystania wpływu lub faworyzowania w celu wyświadczenia lub oddania przysługi, do kleptokracji (rządów złodziei), gdzie porzucone zostają nawet zewnętrzne pozory uczciwości.
Nazwa kraju pochodzi od przedkolonialnego Imperium Mali, które istniało w okresie od XIII do XVI wieku, a w czasie największego rozkwitu, sięgało aż po Atlantyk. „Mali” w języku mandinka oznacza hipopotama, lecz z czasem zaczęło znaczyć również „miejsce, gdzie mieszka król”.
Miedź (Cu, łac. cuprum) – pierwiastek chemiczny, z grupy metali przejściowych układu okresowego. Nazwa miedzi po łacinie (a za nią także w wielu innych językach, w tym angielskim) pochodzi od Cypru, gdzie w starożytności wydobywano ten metal. Początkowo nazywano go metalem cypryjskim (łac. cyprum aes), a następnie cuprum. Posiada 26 izotopów z przedziału mas 55-80. Trwałe są dwa: 63 i 65.Imperium Ghany – średniowieczne państwo w zachodniej Afryce, które istniało w latach 750-1036 i było zlokalizowane w rejonie dzisiejszej południowo-wschodniej Mauretanii i części Mali.
Ślady działalności człowieka na terenie obecnego Mali – rysunki i inskrypcje naskalne – sięgają okresu paleolitu i neolitu. Pierwsze osady rolnicze powstały w dolinie środkowego Nigru w III tysiącleciu p.n.e. Ok. roku 250 p.n.e. w wewnętrznej delcie Nigru rozwinął się ośrodek handlowy Dżenne, który prężnie funkcjonował do XI w. n.e. Przechodziły tędy szlaki karawanowe do Afryki północnej – handlowano kością słoniową, złotem, niewolnikami, gumą i strusimi piórami. Wraz z rozwojem handlu transsaharyjskiego rozwinęły się trzy państwa: Imperium Ghany (IV–XI w.), Imperium Mali (XIII–XV w.) i królestwo Songhaju (XV–XVI w.), które kolejno dominowały w regionie.
Dyktatura wojskowa – system sprawowania władzy państwowej, w którym profesjonalni wojskowi łączą funkcje dowódcze z głównymi funkcjami w aparacie państwowym, rządzą opierając się na armii i z wykorzystaniem wojskowych metod działania.Wskaźnik rozwoju społecznego (ang. Human Development Index, HDI; czasem tłumaczony jako „wskaźnik rozwoju ludzkiego”) – syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów (stąd czasem nazywany wskaźnikiem rozwoju społeczno-ekonomicznego). System ten wprowadzony został przez ONZ dla celów porównań międzynarodowych. Wskaźnik został opracowany w roku 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych raportach oenzetowska agenda ds. rozwoju (UNDP).
Imperium Mali (XIII–XVI w.)[ | edytuj kod]
Osobny artykuł:
Imperium Ghany.
Osobny artykuł:
Imperium Mali.
Osobny artykuł:
Songhaj (państwo).
W okresie od VIII wieku do 1078 roku ziemie dzisiejszego Mali wchodziły w skład Imperium Ghany. Inwazja Almorawidów w 1076 roku osłabiła imperium, które wkrótce rozpadło się. Ok. 1235 roku, jeden z przywódców ludu Mandinka – Sundiata Keïta (1190–1255) pokonał wojska Soumaoro Kanté w bitwie pod Kiriną, a ok. 1240 roku utworzył Imperium Mali. Historia walk Sundiaty i powstania Imperium Mali opowiedziana jest w eposie o Sundiacie.
Bamako (bambara: Bamakɔ) – stolica i największe miasto Mali. Położone w południowo-zachodniej części kraju, nad rzeką Niger, w pobliżu granicy z Gwineą. Współrzędne geograficzne Bamako to 12°39′N i 8°0′W.Strefa Klimatów zwrotnikowych – w klasyfikacji klimatów Okołowicza, jedna z 5 głównych stref klimatycznych, obejmująca obszary kuli ziemskiej w okolicach obu zwrotników. Średnie roczne temperatury w tej strefie przekraczają 20 °C, ale średnie miesięczne są bardziej zróżnicowane w ciągu roku niż w klimacie równikowym: temperatura najchłodniejszego miesiąca może wynosić od 10 do 20 °C natomiast temperatury najcieplejszego miesiąca są wyższe niż we wszystkich pozostałych strefach (często przekraczają 30 do 35 °C). Cechą charakterystyczną klimatów zwrotnikowych są duże amplitudy dobowe temperatur. Opady występują najczęściej lub wyłącznie w półroczu letnim. W klimatach suchych są one sporadyczne lub całkowicie ich brak.
Ok. 1307 roku władzę objął mansa Musa I (1307–1332?), pod którego rządami Mali przeżywało okres największego rozkwitu, rozciągając się od Oceanu Atlantyckiego do masywu Adrar des Iforas. W XV w. imperium upadło a kontrolę nad regionem i szlakami handlowymi przejęło państwo Songhaj. W 1591 roku Songhaj najechały wojska marokańskie uzbrojone w muszkiety, region uległ destabilizacji a szlaki handlowe na północ zostały przerwane.
Sahara – strefa pustynna położona w północnej Afryce. Jest ona największą gorącą pustynią na Ziemi (ma 9 064 300 km²), rozciągająca się na długości 5700 km od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie po Morze Czerwone na wschodzie; od północy ograniczona jest górami Atlas i wybrzeżem Morza Śródziemnego. Znajduje się na terytoriach 11 państw: Maroka, Algierii, Tunezji, Libii, Egiptu, Sahary Zachodniej, Mauretanii, Mali, Nigru, Czadu i Sudanu.Diament – minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Nazwa pochodzi od stgr. ἀδάμας adamas (dopełniacz ἀδάμαντος adamantos, łac. diamentum) = "niepokonany, niezniszczalny" i nawiązuje do wyjątkowej twardości tego minerału. Jest najtwardszą znaną substancją z występujących w przyrodzie.
W wiekach XVII i XVIII w basenie Nigru powstało kilkanaście państw. Na początku XVII w. Bambara założyli swoje królestwo ze stolicą w Ségou. W 1773 roku Tuaregowie pokonali Marokańczyków i przejęli kontrolę nad zakolem Nigru. W 1833 roku Marokańczycy zostali pokonani pod Diré przez królestwo Fulbe utworzone na Macinie.
Język bambara albo bamana – język nigero-kongijski z grupy mande, używany głównie na terytorium Republiki Mali. Liczba mówiących wynosi około 2,7 miliona, dalsze cztery miliony używają języka bambara jako języka wehikularnego.Moussa Traoré (ur. 25 września 1936 w Kayes) – malijski polityk i wojskowy, generał. Prezydent Mali od 19 listopada 1968 do 26 marca 1991.
Wiek XIX w Afryce Zachodniej charakteryzowało powstanie wielu państw muzułmańskich pod przywództwem dżihadystów i ekspansja kolonialna Francji.
Seku Amadu (1776–1845) obalił władzę Fulbe i założył państwo religijne ze stolicą w Hamdullahi. Na północy Umar al-Hadżdż (1794–1864) założył w latach 40. państwo Tukulerów i pod hasłem świętej wojny podjął próbę zjednoczenia wszystkich państewek na obszarze Mali – w 1861 roku podbił królestwo Bambara a w 1864 roku tereny królestwa Fulbe. Jego syn Ahmadu Tall (1836–1897) objął władzę w Ségou, lecz nie udało mu się utrzymać kontroli nad wszystkimi terenami państwa utworzonego przez ojca. W latach 70. Samori Touré (1835–1900) utworzył na południu państwo Wasulu.
Federacja Mali - krótkotrwała federacja początkowo czterech, a później tylko dwóch republik autonomicznych Wspólnoty Francuskiej w Afryce Zachodniej.Chrześcijaństwo, chrystianizm (gr. Χριστιανισμóς, łac. Christianitas) – monoteistyczna religia objawienia, bazująca na nauczaniu Jezusa Chrystusa zawartym w kanonicznych ewangeliach. Jej wyznawcy uznają w nim obiecanego Mesjasza i Zbawiciela, który ustanowił Królestwo Boże poprzez swoje Zmartwychwstanie. Kanon wiary chrześcijańskiej został spisany w Nowym Testamencie i przekazywany jest przez Kościoły.
W II połowie XIX w. Francja rozpoczęła ekspansję na tereny Sudanu Zachodniego. W 1855 roku wzniosła fort w Médine w zachodnim Mali. Na początku lat 80. XIX w., dzięki wysiłkom dyplomatycznym Josepha Gallieniego (1848–1916) Francuzi zaczęli kontrolować tereny na wschód aż do Kity. W kolejnych latach zaangażowali się militarnie, prowadząc zwycięskie wojny z państwami Tukulerów i Wasalu, przejmując kontrolę nad prawie całym terytorium obecnego Mali na początku XX w. W 1890 roku powstał Sudan Francuski, który od 1892 roku był kolonią francuską. W 1904 roku Sudan Francuski stał się częścią Francuskiej Afryki Zachodniej. Na początku XX w. lokalna ludność zaczęła występować przeciwko kolonistom. Wystąpienia te nasiliły się we wschodniej części kraju w okresie 1915–18.
Świadkowie Jehowy w Mali – wspólnota 286 aktywnych Świadków Jehowy (głosicieli) w Mali, należących do 7 zborów. W 2012 roku na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej (Pamiątce) zebrało się 988 osób.Bitwa pod Kiriną miała miejsce w roku 1235, jest półhistoryczną konfrontacją pomiędzy królem ludu Sosso, Sumanguru Kante i księciem ludu Mandingo Sundiatą Keitą, którego siły pokonały Sosso, gwarantując przewagę nowego Imperium Mali w Afryce Zachodniej.
Po II wojnie światowej zaczęły powstawać pierwsze partie polityczne a ruch niepodległościowy przybrał na sile. W 1946 powstał Związek Sudański, będący częścią składową Afrykańskiego Zrzeszenia Demokratycznego (RDA), któremu przewodził Modibo Keïta (1915–1977).
W 1958 roku Sudan Francuski proklamował powstanie autonomicznej Republiki Sudanu Zachodniego w ramach Wspólnoty Francuskiej. W 1959 Sudan Zachodni i Senegal utworzyły Federację Mali, do której przez krótki czas należały też Górna Wolta i Dahomej. W 1960 roku Federacja Mali uzyskała niepodległość w ramach Wspólnoty Francuskiej. Dwa miesiące później federacja rozpadła się, a 22 września 1960 roku Sudan Zachodni ogłosił niepodległość jako Republika Mali.
Bank Światowy (ang. World Bank) rozpoczął działalność jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods z lipca 1944. Główną przesłanką dla jego stworzenia była przede wszystkim chęć odbudowy zniszczonych II wojną światową krajów Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie zrzesza on 188 krajów członkowskich. Siedzibą Banku Światowego jest Waszyngton.Kora - instrument muzyczny zaliczany do grupy chordofonów szarpanych, rodzaj 21-strunowej harfy używanej w Afryce Zachodniej.
Niepodległe Mali[ | edytuj kod]
Pierwszym prezydentem kraju został lider ruchu niepodległościowego, Keïta, który zdystansował się od Francji i nawiązał bliskie stosunki z krajami komunistycznymi, które wspierał na arenie międzynarodowej. Mali zaczęło wprowadzać gospodarkę planową. Doprowadziło to do ucieczki kapitału zagranicznego, podniesienia podatków i inflacji. Polityka gospodarcza i zainaugurowana w 1967 roku rewolucja kulturalna nie zyskały poparcia społecznego.
Tinariwen (w języku tamaszek ⵜⵏⵔⵓⵏ, tinariwén, czyli Pustynie) jest malijskim zespołem muzycznym grającym afrykańskiego bluesa, założonym w 1982 roku w obozie tuareskich rebeliantów w Libii. Grupa aktywnie wspiera długoletnią walkę tego saharyjskiego ludu o niezależne państwo, koncertując regularnie w krajach Europy i Ameryce Północnej. Część utworów zespołu powstała w języku francuskim.Amadou Haya Sanogo (ur. w 1972 lub 1973 w Ségou) – malijski wojskowy, kapitan. Szef państwa od 22 marca 2012 do 12 kwietnia 2012, jako przewodniczący Narodowego Komitetu na rzecz Przywrócenia Demokracji i Państwa (CNRDRE), który przejął władzę na drodze zamachu stanu.
19 listopada 1968 roku doszło do wojskowego zamachu stanu przeprowadzonego przez Moussa Traoré. Traoré utworzył juntę o nazwie Wojskowy Komitet Wyzwolenia Narodowego i został prezydentem. Konstytucja została zawieszona i wprowadzono zakaz działalności partii politycznych. Traoré nawiązał bliską współpracę z Francją. Nowa konstytucja z 1974 roku wprowadziła jednopartyjny system prezydencki. W 1976 roku utworzona została jedyna legalna partia w kraju – Demokratyczny Związek Ludu Malijskiego (UDPM), która grupowała wojskowych i na czele której stanął Traoré. Traoré był wybierany prezydentem w 1979 i 1985 roku. Na przełomie lat 70. i 80. XX w. doszło do studenckich protestów antyrządowych, które zostały krwawo stłumione przez juntę. Mali pogrążone było w kryzysie ekonomicznym spotęgowanym przez wieloletnie susze. Dwukrotnie, w latach 1974–1975 i w 1985 roku, prowadziło wojnę z Burkina Faso. Konflikt graniczny został ostatecznie rozstrzygnięty przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w 1986 roku. Pod koniec lat 80. XX w. zadłużone Mali przyjęło pod presją wierzycieli program liberalizacji gospodarki przy wsparciu Banku Światowego.
Malinke – grupa etniczna w Afryce Zachodniej na terytorium Gwinei, Mali, Wybrzeża Kości Słoniowej, Burkina Faso, Gwinei Bissau, Senegalu i Gambii. Ich liczebność sięga około 4 milionów. Mówią językiem malinke, zwykle wyznają islam. Lud Malinke uważa się niekiedy za odmianę ludu Mandinka.Ocean Atlantycki (Atlantyk) – drugi pod względem wielkości ocean na Ziemi pokrywający około jednej piątej jej powierzchni. Nazwa wywodzi się z mitologii greckiej i oznacza „Morze Atlasa”. Jak napisał Hezjod w swym eposie Prace i dni: „Ojciec Zeus utworzył, na krańcach zamieszkałego świata, gdzie nie docierają ludzie i nie mieszkają bogowie nieśmiertelni, otoczone pełnym głębokich wirów oceanem Wyspy Błogosławione, gdzie życie toczy się bez mozołu i smutku”. Oficjalna polska nazwa tego oceanu, zatwierdzona przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych brzmi Ocean Atlantycki.
W 1991 roku nasiliły się ruchy na rzecz demokratyzacji kraju, w wielu miastach odbywały się demonstracje, dochodziło do zamieszek. W marcu reżim Traoré został obalony przez grupę oficerów pod przywództwem Amadou Toumani Touré. Zatwierdzona w referendum w 1992 roku nowa konstytucja wprowadziła system wielopartyjny. W tym samym roku przeprowadzono wolne wybory parlamentarne, które wygrał Sojusz na rzecz Demokracji w Mali (ADEMA-PASJ), a jej przywódca Alpha Oumar Konaré zwyciężył w wyborach prezydenckich. Na północy kraju wybuchały raz po raz konflikty między osiadłą czarną ludnością a powracającymi z emigracji w Algierii i Libii koczowniczymi Tuaregami. W 1997 roku kolejne wybory ponownie wygrał Sojusz a Konaré został po raz drugi prezydentem. Pod koniec lat 90. Mali zaczęło realizować kolejne programy reform gospodarczych przy wsparciu Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Senufowie (Senufo, Senoufo) - grupa etniczna w Afryce Zachodniej, zamieszkująca tereny południowego Mali, zachodniej Burkina Faso i północnego Wybrzeża Kości Słoniowej. Ich liczebność szacowana jest w różnych źródłach na 1,5 do 2,7 mln. osób. Charakterystycznym budownictwem Senufów są chaty z surowej cegły ze słomianymi dachami. Ich tradycyjną stolicą jest miasto Korhogo, obecnie w Wybrzeżu Kości Słoniowej, założone w XIII wieku. Posługują się językami senufo z wielkiej rodziny nigero-kongijskiej.Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS), w wersji angielskiej International Court of Justice (ICJ), w wersji francuskiej Cour Internationale de Justice (CIJ) – główny organ sądowy ONZ. Został ustanowiony w 1945 do rozstrzygania sporów między państwami. Trybunał działa według swego Statutu, który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych. Wszyscy członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych są ipso facto stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Państwo nienależące do Organizacji Narodów Zjednoczonych może przystąpić do Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na warunkach, które w każdym przypadku ustali Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.
W 2002 roku władzę objął Toumani Touré, a rok później na zachodzie kraju doszło do starć między rywalizującymi grupami islamskimi. Rząd Touré borykał się z nieustającymi problemami gospodarczymi i konfliktami na tle etnicznym i religijnym. W 2003 i 2005 roku umorzono długi państwa, a w 2007 roku Touré został ponownie wybrany prezydentem kraju.
Orzacha podziemna, orzech ziemny, orzech arachidowy, fistaszki (Arachis hypogaea L.) – gatunek roślin z rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie zaczął być uprawiany na przełomie trzeciego i drugiego tysiąclecia p.n.e. Obecnie szeroko rozpowszechniony w uprawie w krajach tropikalnych i subtropikalnych, nie występuje już na stanowiskach naturalnych. We florze Polski notowany jest jako efemerofit.Premier (z fr. premier - pierwszy, od łac. primus - pierwszy) – w wielu krajach szef rządu. W Polsce oficjalnie nazywany prezesem Rady Ministrów (w okresie II Rzeczypospolitej w użyciu były również terminy: prezydent ministrów oraz prezes ministrów). W innych krajach nazywany: pierwszy minister (Wielka Brytania - Prime Minister), kanclerz (Niemcy, Austria - Kanzler), prezydent ministrów (Ministerpräsident) – landy niemieckie, minister stanu (Statsminister) - kraje skandynawskie.
W 2007 roku doszło do wznowienia walk z Tuaregami na północy kraju. Do zaognienia relacji państwa z Tuaregami doszło w 2012 roku, kiedy po obaleniu i zabójstwie przywódcy Libii, pułkownika Muammara al-Kaddafiego (1942–2011), do Mali powrócili tuarescy najemnicy, walczący w czasie wojny domowej po stronie Kaddafiego. Napływ nowych, dobrze uzbrojonych i wyćwiczonych bojowników zmienił sytuację w regionie i w rezultacie w styczniu 2012 roku doszło do wybuchu zbrojnego powstania Tuaregów, które przerodziło się w wojnę domową pod przewodnictwem Narodowego Ruchu Wyzwolenia Azawadu. Do rebelii włączył się też Arabski Ruch Azawadu. W związku z niepowodzeniami rządu w walce z rebeliantami tuareskimi, w marcu 2012 roku doszło do buntu armii i zamachu stanu. Władzę w państwie w następstwie przewrotu objął Narodowy Komitet na rzecz Przywrócenia Demokracji i Państwa pod przywództwem Amadou Sanogo. W odpowiedzi Unia Afrykańska i Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej nałożyły na juntę i Mali sankcje, co szybko doprowadziło do niedoborów żywności i energii oraz wzrostu cen. Rebelianci tuarescy wykorzystali moment niestabilności politycznej, przejmując kontrolę nad północną częścią kraju wraz z miastami Gao i Timbuktu. 6 kwietnia 2012 roku tuareska grupa Narodowy Ruch na Rzecz Wyzwolenia Azawadu (fr. Mouvement National pour la Libération de l’Azawad, MNLA) ogłosiła utworzenie niezależnego państwa Azawad. Tego samego dnia Touré zgodził się na madiację Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej i ustąpił ze stanowiska. 12 kwietnia tymczasowym prezydentem kraju został prezydent Zgromadzenia Narodowego Dioncounda Traoré. Miesiąc później w wyniku ataku demonstrantów na pałac prezydencki w Bamako, Dioncounda został pobity do nieprzytomności i z urazami głowy trafił do szpitala. Po leczeniu we Francji wrócił pod koniec lipca do Mali, by utworzyć rząd – w sierpniu mianował premierem Cheicka Modibo Diarrę.
Operacja Serwal (Opération Serval) – francuska operacja reagowania kryzysowego w Mali. Atak na partyzantów rozpoczęto 11 stycznia 2013. Operacja Serwal ma na celu pokonanie fundamentalistów islamskich, którzy podczas wojny domowej w Mali zajęli północny region tego kraju, który wcześniej bojownicy tuarescy proklamowali niepodległym państwem Azawad. Operację wojskową koordynuje Szef Sztabu Głównego Wojsk – admirał Edouard Guillaud, z kolei dowódcą operacji lądowej jest pułkownik Paul Gèze. Nazwa operacji wzięła się od pustynnego drapieżnika – serwala.Wspólnota Francuska (fr. Communauté française) – pozostałość po francuskim imperium kolonialnym. Powstała na mocy przepisów Konstytucji V Republiki z 1958 roku i zastąpiła działającą wcześniej Unię Francuską.
W czasie trwania rebelii u boku Tuaregów z MNLA walczyło ugrupowanie Ansar ad-Din („Obrońcy Wiary”), mające powiązania z Al-Ka’idą Islamskiego Magrebu (AQIM) oraz fundamentaliści islamscy z Zamaskowanej Brygady i Ruchu na rzecz Jedności i Dżihadu w Afryce Zachodniej (MUJAO), którzy wydzielili się z AQIM. W maju 2012 MNLA i „Obrońcy Wiary” zawarli porozumienie w sprawie utworzenia na państwa islamskiego. Sojusz ten rozpadł się wskutek forsowania surowej wersji szariatu przez „Obrońców Wiary” na terenach o bardziej tolerancyjnej linii. Na początku lipca „Obrońcy Wiary” wraz z AQIM i fundamentalistami islamskimi przejęli od MNLA kontrolę nad znaczną częścią terytorium i wprowadzili prawa szariatu. Zaczęto wówczas niszczyć i burzyć tradycyjne świątynie sufickie pod hasłami walki z bałwochwalstwem. Lider „Obrońców Wiary” Ag Ghali dążył do wprowadzenia szariatu na całym terenie Mali. Coraz trudniejsza sytuacja na północy kraju spowodowała masową ucieczkę Malijczyków z regionu.
Islam (arab. الإسلام ; al-islām) – religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwie. Świętą księgą islamu jest Koran, a zawarte w niej objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi.Macina – równina w Afryce Zachodniej na terytorium państwa Mali. Obejmuje tereny zalewowe rzeki Niger na odcinku od miasta Sansanding do Bamby. Wody Nigru zasilane są w tym miejscu również przez rzekę Bani. Niger tworzy tu wewnętrzną deltę, dzieląc się na liczne odnogi, które łączą się potem z powrotem w jedno koryto. W porze deszczowej część terenów równiny Macina zalewana jest są wodą, a Niger staje się wtedy na powrót jedną rzeką, której szerokość sięga w tym miejscu nawet 150 kilometrów. Również w porze suchej część Maciny zajmują bagna i rozlewiska.
Zaniepokojona społeczność międzynarodowa rozważała opcje interwencji w regionie, m.in. wysłanie międzynarodowych sił zbrojnych. 10 grudnia 2012 roku premier Diarra, który popierał plany interwencji zagranicznej na północy, został aresztowany przez juntę i zmuszony do rezygnacji. Nowym priemerem został Django Cissoko. Społeczność międzynarodową potępiła ingerencję wojska a Rada Bezpieczeństwa ONZ zezwoliła na rozmieszczenie w Mali sił międzynarodowych, aby pomóc władzom w odzyskaniu północnej części kraju. Na początku grudnia 2012 roku, dzięki mediacji Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej doszło do porozumienia pomiędzy stroną rządową, „Obrońcami Wiary” i MNLA. Rebelianci zgodzili się szanować jedność narodową i prawa człowieka, odrzucając terroryzm i ekstremizm i zobowiązali się do przestrzegania zawieszenia broni – rozmowy miały być kontynuowane. Walki zostały jednak wznowione w styczniu a rebelianci opanowali miasto Konna. Władze Mali zwróciły się o pomoc międzynarodową. Wojska francuskie, malijskie, czadyjskie i ich sojusznicy w styczniu 2013 roku rozpoczęły operację Serwal, odbijając Konnę, Timbuktu i Kidal. Bojownicy islamscy zaczęli prowadzić wojnę partyzancką. Po wycofaniu się wojsk francuskich, kontrolę przejęły siły operacji wsparcia pokoju MINUSMA. W czerwcu 2013 roku rząd Mali i rebelianci tuarescy podpisali porozumienie pokojowe, które przewidywało m.in. natychmiastowe zawieszenie broni i zapewnienia warunków do zorganizowania wyborów. Wybory prezydenckie przeprowadzono 28 lipca 2013 roku przy rekordowej frekwencji ponad 50%. Do drugiej tury przeszli Ibrahim Boubacar Keïta i Soumaïla Cissé i 11 sierpnia prezydentem został wybrany Keïta, zdobywając 78% głosów.
Ryż (Oryza L.) – rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych obejmujący 25 gatunków. Występuje w strefie klimatów gorących i ciepłych na całym świecie. Ryż spożywczy, będący podstawą wyżywienia 1/3 ludności świata , jest produktem otrzymywanym z ziarna ryżu siewnego.Tukulerzy (Tukulor, Toucouleur) – grupa etniczna w Afryce Zachodniej, zamieszkująca głównie obszary regionu Futa Toro w północnym Senegalu, niewielkie skupiska żyją także w południowej Mauretanii. Ich kultura wykazuje cechy zbliżone do kultury Fulan i czasami klasyfikuje się ich w obrębie tej grupy. Niekiedy uznaje się ich także za grupę powstałą w wyniku zmieszania się Fulan z Wolofami. Tukulerów odróżnia jednak od innych grup regionu fakt, że przejęli islam już na przełomie X i XI stulecia, gdy religia ta po raz pierwszy przekroczyła Saharę, przyniesiona z Maroka. Tukulerzy znani są ze swojego zapału religijnego – nawrócili na islam wiele innych grup regionu, a w XIX wieku byli odpowiedzialni za wzniecenie wielu dżihadów przeciw europejskim kolonizatorom.
Sytuacja na północy nadal pozostawała napięta, doszło również do ataków w środkowym (oblężenie hotelu w mieście Sevare w sierpniu 2015 roku) i południowym Mali (atak na hotel w Bamako w listopadzie 2015). Kolejne wybory prezydenckie miały miejsce 29 lipca 2018 roku – z powodu zagrożenia bezpieczeństwa, głosowania nie odbyły się w ponad 600 lokalach wyborczych. Do drugiej tury ponownie przeszli Ibrahim Boubacar Keïta i Soumaïla Cissé, którego skarga do trybunału konstytucyjnego w sprawie naruszenia prawa wyborczego nie doprowadziła do nieuzniania wyborów. W drugiej turze zwyciężył Keïta, uzyskując 67% głosów.
Kolonia (z łac. colonia „osada rolnicza”) – posiadłość państwa, nazywanego krajem macierzystym bądź metropolią, znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i gospodarczej. Pierwsze kolonie zakładano już w starożytności w rejonie morza Śródziemnego, w okresie tak zwanej wielkiej kolonizacji greckiej. Najwięcej kolonii powstało w efekcie wielkich odkryć geograficznych. Do XIX wieku obie Ameryki, Azja, Afryka i Australia zostały spenetrowane przez europejskich osadników. Polityka promująca zajmowanie terytoriów zamorskich przez państwa wysoko rozwinięte określona została mianem kolonializmu.
Joseph Simone Gallieni (ur. 24 kwietnia 1848 Saint-Béat w departamencie Górna Garonna - zm. 27 maja 1916 w Wersalu), francuski generał, w 1921 roku mianowany pośmiertnie marszałkiem Francji.
18 sierpniu 2020 dokonano wojskowego zamachu stanu. Puczyści pojmali prezydenta Ibrahim Boubacar Keïta, a następnie zmusili do rezygnacji i rozwiązania parlamentu. Pełnię władzy objęła wojskowa junta na czele z Assimi Goita. Zapowiedziała ona okres przejściowy, w którym dokonana ma zostać rewizja podstaw państwa, a po tym okresie przeprowadzone nowe wybory. Zamach stanu poprzedziły niepokoje społeczne.
Minister – urzędnik, który jest członkiem rządu (Rady Ministrów) i kieruje ministerstwem. Słowo minister pochodzi od łac. minister – sługa, pomocnik.Klęska suszy w Sahelu – katastrofalna susza w Sahelu trwająca od końca lat 60. do połowy lat 80. XX wieku, która doprowadziła do śmierci głodowej szacunkowo około miliona osób i wywarła wpływ na dalsze 50 milionów.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6]
Warto wiedzieć że... beta
Timbuktu (songhaj: Tumbutu, fr. Tombouctou) – miasto w Mali, nad rzeką Niger, założone prawdopodobnie na przełomie XI i XII wieku, zamieszkiwane przez 35 900 osób (2004). Jest stolicą regionu Timbuktu, jednego z siedmiu regionów administracyjnych Mali.
The World Factbook jest coroczną publikacją Centralnej Agencji Wywiadowczej Stanów Zjednoczonych zawierającą podstawowe informacje o wszystkich krajach świata. Factbook na kilku stronach podsumowuje najważniejsze informacje o danym kraju: jego historię, geografię, demografię, rząd, gospodarkę, telekomunikację, transport, wojsko i kwestie międzynarodowe. Redakcja mieści się w Waszyngtonie. Z chwilą wydania I wydania w 1980 tytuł publikacji był następujący: National Basic Intelligence Factbook, lecz już w kolejnym roku nosił bieżący tytuł. Obecnie informator wydawany jest przez 2 niezależne (w dwóch nakładach) od siebie firmy:
Salif Keïta (ur. 12 sierpnia 1949 w Djoliba) - wokalista malijski, łączący zachodnioafrykańskie i europejskie tradycje muzyczne.
Arabski Ruch Azawadu (arab. الحركة العربية الأزوادية, Al-Harakat al-Arabijja al-Azawadijja; fr. Mouvement arabe de l’Azawad, (MAA); wcześniej jako Narodowy Front Wyzwolenia Azawadu (FNLA)) – organizacja arabska powstała w kwietniu 2012, po proklamowaniu niepodległości Azawadu przez Narodowym Ruchem Wyzwolenia Azawadu (MNLA), po powstaniu Tuaregów.
II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 roku (w Europie do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza większością państw europejskich i ich koloniami, brały w niej udział państwa Ameryki Północnej i Ameryki Południowej oraz Azji. Głównymi stronami konfliktu były państwa Osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci). W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln z bronią. Według różnych szacunków zginęło w niej od 50 do 78 milionów ludzi.
Tuaregowie – lud berberyjski zamieszkujący obszary Sahary, głównie w Algierii, Libii, Mali, Nigrze i Burkina Faso. Sami mówią o sobie kel tamasheq. Tradycyjnie są nomadami, podróżują po pustyni i jej obrzeżach, zajmują się hodowlą bydła i kóz, wytwarzaniem biżuterii i turystyką. W 2012 r. podjęli próbę utworzenia suwerennego państwa Azawad na terenie północnego Mali.
Animizm (łac. anima – dusza) – zespół wierzeń występujący w religiach archaicznych bądź tradycyjnych zakładający istnienie świata materialnego i duchowego, współistnienie duszy z ciałem, przypisujący duszę lub rzadziej ducha zmarłych ludzi, wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom.
