Malformacje odbytu i odbytnicy (ang. anorectal malformations) – wady wrodzone dystalnego (dalszego) odcinka przewodu pokarmowego: odbytu i odbytnicy, a także układu moczowo-płciowego u obu płci. Częstość tych wad szacuje się na 1:5000 żywych urodzeń. Wady te są różne: od drobnych, które leczone mają doskonałe rokowanie, do ciężkich, złożonych malformacji trudnych do leczenia, nierzadko skojarzonych z innymi wadami obarczonymi fatalnym rokowaniem. Począwszy od początku lat 80., gdy wprowadzono nowe techniki operacyjne, bardzo poprawiły się rokowania u dzieci z tego typu wadami; chirurdzy mogli łatwiej ocenić stosunki anatomiczne przewodu pokarmowego i dróg moczowo-płciowych. Poprawę przeżywalności dzieci z tymi wadami przypisuje się także postępowi w technikach obrazowania i w wiedzy o budowie i fizjologii struktur anatomicznych miednicy noworodka.

Historia[ | edytuj kod]

Miniatura przedstawiająca zabieg perforacji krocza u dziecka z atrezją odbytu zawarta w dziele Şerafeddina Sabuncuoğlu, tureckiego XV-wiecznego chirurga

Zarośnięty odbyt był dobrze znaną wadą wrodzoną od stuleci, i przez stulecia stosowano prymitywną metodę leczenia wady polegającą na utworzeniu otworu w kroczu dziecka. W Polsce jeden z najwcześniejszych opisów wrodzonego zarośnięcia odbytu znalazł się w dziele Jana Chrościejewskiego, wykładowcy Akademii Weneckiej, „De morbis puerorum tractatem locupletissimi” (1583).

Dzieci z wadą która dziś określona byłaby jako „niska” przeżywały, te które miały wadę „wysoką” – nie. Francuski chirurg Jean Zuléma Amussat w 1835 roku jako pierwszy przeprowadził operację zespolenia ściany odbytnicy i brzegów otworu w skórze krocza, a operacja zwana później jako operacja Amussata, była pierwowzorem przeprowadzanej dziś anoplastyki.

Przez pierwsze sześćdziesiąt lat XX wieku chirurdzy wykonywali operację krocza bez kolostomii dla „niskich” wad. „Wysokie” malformacje leczono z wytworzeniem kolostomii w okresie noworodkowym, i późniejszym połączeniem brzuszno-kroczowym. Odsetek powikłań był duży, a jakość życia wielu pacjentów z wyleczoną chirurgicznie wadą była obniżona przez nietrzymanie stolca. Ponadto szereg typów malformacji odbytu i odbytnicy nie nadawał się do leczenia z dojścia kroczowego. Jedni z najwybitniejszych chirurgów dziecięcych XX wieku, William Ladd i Robert Gross z Boston Children's Hospital badali anatomiczne relacje struktur miednicy u pacjentów z malformacjami odbytu i odbytnicy i opublikowali je w klasycznym podręczniku Grossa w 1953 roku. Wiele jednak z ich obserwacji było jedynie spekulatywnych i zbyt uproszczonych. W tym samym czasie istotnych obserwacji klinicznych dokonał Douglas Stephens z Melbourne, który przeprowadził autopsje noworodków z ALM. Jego prace były jednak wypaczone przez fakt, że dzieci z lżejszymi wadami przeżywały i nie były w ten sposób badane. W 1953 roku Stephens zaproponował operację z dojścia strzałkowego w okolicy krzyżowej, uzupełnioną przez brzuszno-kroczową operację w razie konieczności. Celem wykonania cięcia w okolicy krzyżowej było oszczędzenie domniemanego mięśnia łonowo-odbytniczego, co uznano za kluczowe dla zachowania czynności trzymania kału w przyszłości.

W 1969 roku dr Alberto Peña odbywający staż w Boston Children’s Hospital spotkał się ze współpracownikiem Stephensa, Justinem Kellym. Dr Kelly był autorem stosowanej w bostońskiej klinice techniki, polegającej na wykonaniu małego cięcia w okolicy krzyżowej i odpreparowaniem tkanek „na ślepo” w okolicy cewki moczowej by umożliwić przeciągnięcie odbytnicy przez pętlę mięśni łonowo-odbytniczych. W 1972 Peña wrócił do miasta Meksyk i jako ordynator tamtejszej kliniki chirurgicznej skupił swoje zainteresowanie na chirurgicznym leczeniu malformacji odbytu i odbytnicy. Zaczął operować pacjentów według sposobu zaproponowanego przez Stephensa, stopniowo zwiększając długość wykonanego cięcia, co pozwalało na lepsze uwidocznienie odbytnicy i przyległych tkanek. Gdy przedstawił swoje ośmioletnie doświadczenie kliniczne z 56 pacjentami na spotkaniu Pacific Association of Pediatric Surgeons w Colorado Springs, proponowane przez niego rozwiązania spotkały się ze sceptycznym przyjęciem. Peña zdecydował się po powrocie do miasta Meksyk na wykonanie operacji z dużego cięcia strzałkowego tylnego i przeprowadził pierwszy taki zabieg 12 sierpnia 1980. Stwierdził wówczas, że postulowany mięsień łonowo-odbytniczy nie istnieje, a włókna mięśniowe tworzą raczej lejkowaty mechanizm zwieraczowy. W 1982 roku Peña opublikował wyniki swoich badań, z czasem metoda ta (określana niekiedy jako plastyka odbytu sposobem Peñy), jako lepsza i skuteczniejsza w leczeniu złożonych malformacji, stała się standardem leczenia tych wad. W przypadku wysokiego położenia odbytnicy i pochwy metodę łączy się z zabiegiem z dojścia przez jamę brzuszną (który może być wykonany metodą laparoskopową).

Epidemiologia[ | edytuj kod]

Częstość malformacji odbytu i odbytnicy szacuje się na 1:5000 żywych urodzeń, chociaż wyliczano również tak dużą częstość jak 1:1862 i tak niską jak 1:9630. W Polsce, częstość urodzeń dzieci z takimi wadami w województwie łódzkim oszacowano na średnio 1:2295.