Ludwik XV, zw. Ukochanym (ur. 15 lutego 1710 w Wersalu, zm. 10 maja 1774 tamże) – król Francji i Nawarry od 1715, gdy zmarł jego pradziadek Ludwik XIV, z dynastii Burbonów.

Jego ojcem był Ludwik – Mały Delfin, a matką Maria Adelajda Sabaudzka. Pierwsze osiem lat rządy regencyjne sprawował książę Filip II Burbon-Orleański. Za pełnoletniego Ludwik XV uznany został już w wieku 13 lat i wtedy też objął bezpośrednie rządy. Mając lat 15, poślubił starszą o 7 lat córkę polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego, Marię. Stanisław Leszczyński przebywał wówczas we Francji, po ucieczce z Polski przed powracającym na tron Augustem II Wettinem.

Ludwik XV zaangażował się bezpośrednio w przywrócenie swojego teścia – Leszczyńskiego na tron Polski, zwolniony przez śmierć Augusta II w 1733, wywołując wojnę o sukcesję polską, jednak ostatecznie wycofał się z konfliktu, przekupiony przez Austrię, która ofiarowała Francji Lotaryngię.

Dzieciństwo[ | edytuj kod]

Ludwik XV jako dziecko

Ludwik Burbon, książę Andegawenii, urodził się, kiedy jego pradziadek, król Ludwik XIV, wciąż zasiadał na tronie. Rodzice księcia Andegawenii, Ludwik, książę Burgundii, i Maria Adelajda Sabaudzka byli zgodną i kochającą się parą, co było rzadkością w Wersalu. Ludwik d’Anjou miał starszego o 3 lata brata, Ludwika, księcia Bretanii. Książę Burgundii był najstarszym synem Ludwika Wielkiego Delfina, jedynego syna Ludwika XIV. Miał on młodszych braci, Filipa, króla Hiszpanii, i Karola, księcia de Berry. Ludwik XIV miał więc jednego syna, trzech wnuków i dwóch prawnuków. Wydawało się, że sukcesja domu Burbonów została całkowicie zabezpieczona.

W 1700 r. Filip V został królem Hiszpanii i musiał zrezygnować z praw do francuskiego tronu. Początkowo nie było to problemem dla starego Ludwika XIV. Jednak w kwietniu 1711 r. zmarł nagle Wielki Delfin. Rok później zmarli książę Burgundii i książę Bretanii, a także Maria Adelajda. Ludwik przeżył, ale w 1714 r. książę de Berry zmarł w wyniku obrażeń po upadku z konia.

Tym sposobem w 1714 r. jedynym potomkiem Ludwika XIV mającym prawa do sukcesji było czteroletnie dziecko. Jeśli mały Ludwik umarłby, korona przeszłaby na jego kuzyna, księcia Orleanu. Pojawił się jednak problem, gdyż w takiej sytuacji gotowość objęcia tronu Francji, wbrew wcześniejszym deklaracjom, zgłosił Filip V Hiszpański. Taki krok doprowadziłby do kolejnej wojny europejskiej, na którą wycieńczona wojną o sukcesję hiszpańską Francja nie mogła sobie pozwolić. W tej sytuacji Ludwik XIV uznał swoich dwóch żyjących synów z markizą de Montespan i zrównał ich prawami z książętami krwi włączając w linię sukcesji tronu. Spowodowało to kolejne napięcia w dynastii, a zdrowie małego delfina stało się najwyższym dobrem Francji. 1 września 1715 r. zmarł po 72 latach rządów król Ludwik XIV i korona Francji spoczęła na głowie pięcioletniego Ludwika XV.

Początek panowania. Regencja księcia Orleanu[ | edytuj kod]

Król Ludwik XV jako nastolatek

W swoim testamencie spisanym w sierpniu 1714 r. król Ludwik XIV legitymizował swoich dwóch nieślubnych synów, księcia Maine i hrabiego Tuluzy. W razie bezpotomnej śmierci Ludwika XV mieli oni objąć tron Francji. Ustanowił również Radę Regencyjną, która miała sprawować władzę za czasów małoletności Ludwika XV. Wtedy jednak na scenę wkroczył książę Orleanu Filip Burbon, który przy poparciu stanów francuskich obalił testament zmarłego króla i ogłosił się regentem. Miał 41 lat, był cynicznym hulaką bez jakichkolwiek zasad. Całe swoje działanie poświęcił tzw. sekretowi Orleanów, który miał jemu i jego potomkom zapewnić tron Francji. Sprawował on regencję do swojej śmierci w 1723 r. Był to czas kryzysów finansowych, z którymi nie potrafili się zmierzyć stronnicy księcia Filipa rekrutujący się z bogatej arystokracji. W 1721 r., po nieudanych próbach reform, powrócono do systemu rządów wprowadzonego za czasów Ludwika XIV.

W okresie regencji Filipa Orleańskiego, mały Ludwik zamieszkał w Vincennes, 7 kilometrów na wschód od Paryża, gdzie powietrze było zdrowsze niż w mieście. Później zamieszkał w pałacu Tuilerie, niedaleko Palais-Royal, siedziby księcia Orleanu. Zgodnie z tradycją królewskiego domu, po ukończeniu 7 roku życia, Ludwik przeszedł spod kurateli kobiet pod opiekę mężczyzn. W lutym 1717 r. został odseparowany od madame de Ventadour. Jego wychowawcami zostali książę de Villeroi i André Hercule de Fleury, późniejszy kardynał. Książę de Villeroi, stary i doświadczony dworzanin, uczył młodego króla dworskich zachowań. Ludwik nauczył się maskować swoje uczucia i swoją nieśmiałość.

Fleury kierował właściwą edukacją króla. Do pomocy dobrał sobie najznakomitszych profesorów epoki, takich jak geograf Guillaume Delisle. Ludwik XV był bardzo zdolnym dzieckiem i miał otwarty umysł. Dużo czytał, popierał naukę i nowe technologie. Utworzył wydziały fizyki (1769 r.) i mechaniki (1773 r.) na Collège de France. Ludwik darzył wielkim szacunkiem Fleury’ego, który do końca życia wywierał wielki wpływ na króla.

W 1721 r. Ludwik został zaręczony ze swoją kuzynką, Marianną Wiktorią Burbon, córką Filipa Hiszpańskiego. 11-letni król nie wykazał jednak żadnego zainteresowania przyjazdem swojej przyszłej żony do Paryża. 3-letnia infantka wyraźnie go nudziła. W czerwcu 1722 r. król i jego dwór powrócili do Wersalu. W październiku Ludwik został oficjalnie koronowany w katedrze w Reims. 15 lutego 1723 r. Ludwik został uznany pełnoletnim przez parlament paryski. Filip przestał być regentem, ale Ludwik powierzył mu funkcję pierwszego ministra. Książę Orleanu zmarł w grudniu 1723 r. i zastąpił go kuzyn króla, książę de Burbon.