Lublin
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]
Homologacja – pozwolenie na użytkowanie urządzenia na terenie kraju wydającego pozwolenie, przyznawane przez uprawnioną instytucję. Korzystanie ze sprzętu, który jej nie posiada powoduje, że za uszkodzenia lub szkody spowodowane użytkowaniem odpowiada użytkownik.Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu – jest związkiem wyznaniowym oficjalnie zarejestrowanym w Polsce 27 stycznia 1984 roku, początkowo jako Stowarzyszenie Buddyjskie Karma Kagyu. Od października 1994 roku do października 2005 roku związek działał pod nazwą Związek Buddyjski Karma Kagyu.
Lublin (łac. Lublinum) – miasto na prawach powiatu we wschodniej Polsce, stolica województwa i powiatu lubelskiego, centralny ośrodek aglomeracji lubelskiej. Dziewiąte co do wielkości populacji miasto w Polsce, drugie w Małopolsce (339 811 mieszkańców na koniec 2018 roku). Pod względem powierzchni szesnaste (147 km²).
Położone na Wyżynie Lubelskiej nad Bystrzycą, na dwóch odmiennych obszarach: zachodnim, o urozmaiconej rzeźbie terenu, z licznymi wąwozami, dolinami, wzgórzami oraz wierzchowinami, oraz wschodnim, płaskim. Historycznie Lublin ulokowany był nieopodal granicy Małopolski z Rusią Czerwoną, współcześnie jest położony w odległości ok. 170 km od stolicy Polski i ok. 100 km od przejścia granicznego z Ukrainą.
Osada handlowa, położona na szlaku prowadzącym z okolic Morza Czarnego, istniała w tym miejscu od VI w. Od X do XV w. Lublin należał do jednostki administracyjnej, której centrum był Sandomierz. W I Rzeczypospolitej był ważnym ośrodkiem administracyjnym, handlowym i kulturalnym. Od połowy XVII w. i w XVIII w. miasto podupadło i zubożało. W wyniku III rozbioru znalazło się w zaborze austriackim, następnie kolejno: w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim. W 3. ćwierci XIX w. Lublin, włączony Koleją Nadwiślańską do rosyjskiej sieci kolejowej, szybko rozrósł się i nabrał charakteru przemysłowego. Zmienił się także jego kształt urbanistyczny. W pierwszej i drugiej wojnie światowej padł ofiarą gospodarki rabunkowej i Holokaustu. W okresie PRL nastąpił gwałtowny rozwój Lublina. W tym czasie ludność wzrosła ponad trzykrotnie. Umocnił się akademicki charakter miasta. Zbudowano szereg zakładów przemysłowych, wzniesiono nowe dzielnice mieszkaniowe.
Od 2004 przeprowadzane są liczne inwestycje z funduszy Unii Europejskiej. Miasto rozwija się jako ośrodek nauki, kultury, turystyki, sportu i rekreacji, a także usług i przemysłu. Umacnia się jako węzeł transportowy: posiada ekspresową obwodnicę w ciągu planowanej Via Carpathia oraz port lotniczy. Lublin jest członkiem Unii Metropolii Polskich, siedzibą instytucji samorządowych i państwowych, konsulatów, brygady litewsko-polsko-ukraińskiej, archidiecezji i metropolii Kościoła katolickiego oraz diecezji Kościoła prawosławnego.
Geografia[ | edytuj kod]
Położenie i warunki naturalne[ | edytuj kod]
Lublin jest położony na północnym skraju Wyżyny Lubelskiej, w pobliżu granicy między Niziną Środkowoeuropejską i Wyżynami Polskimi, blisko Niziny Wschodnioeuropejskiej. Zajmuje powierzchnię 147 km². Według podziału krajoznawczego A. Chałubińskiej i T. Wilgata leży na Płaskowyżu Nałęczowskim, Równinie Bełżyckiej (zachodni brzeg Bystrzycy) oraz na Równinie Łuszczowskiej i Wyniosłości Giełczewskiej (wschodni brzeg Bystrzycy). Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego Lublin leży w obrębie mezoregionów: Płaskowyżu Nałęczowskiego, Równiny Bełżyckiej, Płaskowyżu Świdnickiego i Wyniosłości Giełczewskiej. Według podziału geomorfologicznego H. Maruszczaka miasto leży na obszarze regionów: Płaskowyżu Nałęczowskiego i Płaskowyżu Bełżyckiego (zachodni brzeg Bystrzycy) oraz Płaskowyżu Łuszczowskiego (wschodni brzeg Bystrzycy).
Dolina Bystrzycy dzieli miasto na dwie odmienne krajobrazowo części: lewobrzeżną, z urozmaiconą rzeźbą terenu, głębokimi dolinami i starymi wąwozami lessowymi oraz prawobrzeżną, z rzeźbą bardziej płaską i mniej urozmaiconą. Na terenie miasta do Bystrzycy wpadają dwie strugi: Czerniejówka i Czechówka. Prócz tego przepływa przez miasto czwarta rzeka – Nędznica – zwana również Krężniczanką.
Klimat[ | edytuj kod]
Według klasyfikacji Köppena-Geigera Lublin leży w strefie Dfb – klimatu kontynentalnego wilgotnego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od +7,0 do +8,0°C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień, ze średnią temperatur ok. +19°C, najzimniejszym styczeń i luty, ze średnią ok. −5,0°C. Okresy letni i wegetacyjny trwają dość długo (odpowiednio 100–110 i 210–220 dni). Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 540 mm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 70 do 90 dni.
Topografia[ | edytuj kod]
Na Płaskowyżu Nałęczowskim znajdują się tereny mieszkaniowe, usługowe i rekreacyjne. Zabudowa mieszkaniowa i usługowa jest zlokalizowana na lessowych wierzchowinach, a funkcja rekreacyjna jest skupiona w wąwozach i dolinach. Układ przestrzenny wynika z historycznych podziałów własnościowych. Dzielnicami zabudowy wielorodzinnej są Czechów, Czuby i LSM, a jednorodzinnej – Konstantynów, Ponikwoda, Sławin, Sławinek, Szerokie i Węglin. Centrum usługowe znajduje się w Śródmieściu; tereny o tej funkcji tworzą kompleksy (Ogród Botaniczny UMCS wraz ze skansenem, Miasteczko akademickie), znajdują się też przy głównych arteriach (al. Kraśnicka, Spółdzielczości Pracy, ul. Zana).
Na Płaskowyżu Łuszczowskim znajdują się tereny przemysłowe i mieszkaniowe. Układ przestrzenny ukształtował się pod wpływem przebiegu linii kolejowej oraz dróg wylotowych, które przebiegają wzdłuż dolin. Dzielnicami głównie przemysłowymi są Tatary, Wrotków i Zadębie, zaś głównie mieszkaniowymi – Bronowice, Dziesiąta oraz Kośminek, osiedla Majdan Tatarski i odosobnione Osiedle Jagiellońskie na Felinie. Na południu znaczną część powierzchni stanowią tereny leśne (Las Dąbrowa). Na Płaskowyżu Bełżyckim dominują tereny rolnicze, znajduje się tam też podmiejska zabudowa mieszkaniowa, Stary Gaj i Las Krężnicki.
W dolinach znajdują się tereny zielone, wykorzystywane w funkcji rekreacyjnej; centralnym punktem jest ujście Czechówki do Bystrzycy. W pobliżu dolin skoncentrowane są budynki sportowe i ogródki działkowe. Na południu utworzono zbiornik retencyjny – Jezioro Zemborzyckie – pełniące też funkcje rekreacyjne.
Stare Miasto
.jpg)
Śródmieście, ul. Krakowskie Przedmieście.
Zemborzyce, widok od strony ścieżki rowerowej nad Bystrzycą.
Historia[ | edytuj kod]
Okres przedlokacyjny[ | edytuj kod]
).JPG)
Początki ośrodka osadniczego sięgają VI w. (osada na Czwartku, która rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza). W okresie wczesnopiastowskim wzniesiono kościół św. Mikołaja oraz drewnianą budowlę obronną na Wzgórzu Zamkowym, która w XII wieku zyskała funkcję kasztelanii. Lublin należał wtedy do ziemi sandomierskiej, a szerzej – do Małopolski. Pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą z 1198. Miasto lokowano na prawie magdeburskim prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego około 1257, jednak nie zachował się akt lokacyjny. W XIII w. Lublin stał się głównym ośrodkiem rodzącej się ziemi lubelskiej, od XIV w. wchodzącej w skład województwa sandomierskiego.
Nazwa miasta pojawia się w źródłach z 1228, od razu we współczesnej formie. Pochodzi ona od nazwy osobowej Lubla utworzonej od staropolskiego imienia Lubomir, poprzez dodanie dawniej pieszczotliwego przyrostka -la. Możliwe jest także, że imię Lubla w swojej staropolskiej, zdrobniałej postaci złączyło się z przyrostkiem dzierżawczym -in, dając nazwę Lublin. Zygmunt Sułowski wyraził przypuszczenie o łączeniu Lublina z imieniem Lubel (Lubelnia), w analogii do stosunku nazw Wróblin, Wróbel. Zdaniem językoznawcy Macieja Malinowskiego, Lublin dawniej nosił nazwę Lubelin, zaś współczesna forma Lublin powstała w wyniku redukcji samogłoski rdzennej e, pierwotny rdzeń zachował za to przymiotnik lubelski. Forma Lubelin została zanotowana w 1231. Założycielem czy właścicielem Lublina w zamierzchłych czasach mógł być zatem człowiek o imieniu Lubel, bądź Lubla. Według Kroniki Wincentego Kadłubka nazwa pochodzi od imienia założycielki, Julii, siostry Juliusza Cezara.
Rozkwit, ruina i odbudowa[ | edytuj kod]
Udokumentowanej lokacji 15 sierpnia 1317 dokonał Władysław Łokietek. W 1341 Kazimierz III Wielki odniósł w bitwie pod Lublinem zwycięstwo nad Tatarami, a rok później nadał miastu przywilej regulacyjny, na mocy którego otoczono je murami. 2 lutego 1386 na jednym z pierwszych sejmów walnych w Lublinie Jagiełło został wybrany królem Polski. Lublin uzyskał prawo składu w 1392 roku. W 1420 Biskup kijowski Andrzej przywiózł do Lublina relikwie Krzyża Świętego do kościoła dominikanów. W 1474 Kazimierz Jagiellończyk ustanowił tu stolicę nowo powstałego województwa lubelskiego.
Od XV do XVIII w. w mieście zbierały się sądy szlacheckie: ziemski i grodzki. Miały tam też miejsce sejmiki i popisy szlachty województwa lubelskiego. W wiekach XV–XVI miasto przeżywało rozkwit dzięki szlakowi handlowemu znad Morza Czarnego na zachód Europy. W 1569 w Lublinie zawarto unię lubelską. 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski. W 1578 miasto wybrano na siedzibę Trybunału Głównego Koronnego. W 1588 biskup łucki Bernard Maciejowski ufundował Kolegium jezuickie w Lublinie. W I Rzeczypospolitej Lublin był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego w starostwie lubelskim województwa lubelskiego. Zaliczany był do ważniejszych miast, z prawem nabywania majątków ziemskich i czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla.
W połowie XVII wieku Lublin uległ zniszczeniu w wyniku wojen (najazdy kozackie, potop szwedzki) oraz epidemii (5 tys. ofiar dżumy w 1630). W XVI i XVII wieku był głównym ośrodkiem reformacji. Działała tam jedna z ważniejszych gmin braci polskich oraz zbór kalwiński. Na fali ogólnopolskich konfliktów narodowościowych i gospodarczego zastoju upadły jarmarki lubelskie. Po 1650 z miasta wyemigrowała większość europejskich kupców. W 1655 Lublin splądrowały wojska rosyjsko-kozackie, a w 1656 miasto złupili Szwedzi, dopełniając aktu zniszczeń lubelskiej zabudowy i dziesiątkując populację. 12 kwietnia 1656 miasto wyzwoliły wojska po dowództwem hetmana Pawła Jana Sapiehy. Kolejne lata przyczyniły się do dalszego upadku miasta, głównie za sprawą wojny północnej. W 1703 August II nadał miastu przywilej zrównujący je w prawach do Krakowa.
Po wojnach północnych nastąpił okres rozbudowy miasta, głównie siedzib magnackich i dóbr kościelnych. Ukształtował się dzisiejszy układ Krakowskiego Przedmieścia i pl. Litewskiego, jednak zabudowa miasta prezentowała się nadal ubogo. W okresie oświecenia (1780) powstała Lubelska Komisja Boni Ordinis, której działania doprowadziły do restauracji kamienic miejskich, wybrukowania ulic i odnowy ratusza. Pierwszym prezydentem miasta został Teodor Gruell-Gretz (po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja). W 1792 miasto zajęły wojska rosyjskie, kończąc okres krótkotrwałej prosperity.
Rozbiór Rzeczypospolitej w 1795 spowodował, że Lubelszczyzna znalazła się pod zaborem austriackim, jako część Galicji Zachodniej. Lublin stanowił największe po Krakowie miasto w zaborze austriackim, liczące u schyłku XVIII w. ok. 9 tys. mieszkańców. Szlachta przeniosła się na wieś, pojawili się obcy urzędnicy. W 1809 do miasta wkroczyły oddziały Księstwa Warszawskiego. Zorganizowano tymczasowe władze polskie, Centralny Rząd Galicyjski przeprowadził reorganizację władz miejskich. Prezydentem został mianowany Beniamin Finke de Finkenthal, a wiceprezydentem Teodor Gruell-Gretz. Po pokoju w Schönbrunn Lubelszczyzna znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. Na początku 1810 Lublin został stolicą nowo utworzonego departamentu lubelskiego.
Okres rozwoju[ | edytuj kod]
.jpg)
W 1815 Lublin znalazł się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 został stolicą guberni. Ludność miasta w 1873 wynosiła 28,9 tys., a w 1897 wzrosła do 50,2 tys. W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Nastąpiły także widoczne przeobrażenia w stosunkach społecznych – powstała warstwa zamożnej burżuazji. Formował się kształt urbanistyczny miasta – rosły dysproporcje między bogatym śródmieściem a dzielnicami położonymi na peryferiach. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie miasta przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 zakończyło rosyjskie rządy w mieście.
W nocy z 6 na 7 listopada 1918 utworzono rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Lublin się rozbudowywał. Powstawały fabryki i gmachy użyteczności publicznej, kwitła także lubelska kultura. 27 lipca 1918 założono Katolicki Uniwersytet Lubelski. W 1926 powstała druga wyższa uczelnia o charakterze teologicznym – jezuickie „Bobolanum”. W 1927 reaktywowano Lubelskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (działające wcześniej w latach 1818–1828). W 1930 rabin Majer Szapira założył Jeszywas Chachmej Lublin. Szczególnie prężnie rozwijał się przemysł lotniczy. Zakłady Plage i Laśkiewicz produkowały samoloty marki Lublin, później produkcja przeniosła się do znacjonalizowanej Lubelskiej Wytwórni Samolotów. Miasto podjęło także próby kreowania swego wizerunku. W 1934 wydany został afisz propagandowy o Lublinie, a dwa lata później zatwierdzono herb Lublina. 11 czerwca 1939 odbyły się pierwsze Dni Lublina.
II wojna światowa[ | edytuj kod]
.jpg)
W lipcu 1939 postanowiono, że w razie wybuchu wojny Lublin stanie się tymczasową siedzibą Prezydenta RP. Pierwszy atak lotniczy na miasto nastąpił 2 września rano. 5 września przeniesiono do miasta ministerstwa oraz skarb państwa. Tego samego dnia utworzona została Armia „Lublin”. 9 września Niemcy zbombardowali Lublin. Zginęło około 1000 osób. Prezydent Lublina Bolesław Liszkowski opuścił Lublin 9 września 1939 i wyjechał do Rumunii. 18 września wojska niemieckie wkroczyły do miasta. Do lipca 1944 miasto znalazło się pod okupacją jako część Generalnego Gubernatorstwa.
W listopadzie 1939 rozpoczęły się masowe represje wobec polskiej inteligencji, nazwane później Sonderaktion Lublin. Aresztowano kilkuset prawników, inżynierów, profesorów KUL, nauczycieli i duchownych, m.in. biskupów Mariana Fulmana i bł. Władysława Gorala. Niemcy zamknęli KUL, szkoły i teatry, a także wstrzymali wydawanie polskiej prasy. Między czerwcem a sierpniem 1940 w ramach Akcji AB aresztowano kilkuset przedstawicieli inteligencji, z czego około 500 rozstrzelano w pobliskich Rurach Jezuickich. Hitlerowcy utworzyli więzienie gestapo na Zamku w Lublinie oraz katownię „Pod Zegarem”. Represje wymierzone wobec polskich Żydów miały miejsce od końca 1939. Utworzono obóz koncentracyjny na Majdanku oraz getto dla ludności żydowskiej. Podczas Zagłady w ramach Akcji Reinhard zginęło około 40 tys. lubelskich Żydów, stanowiących przed 1939 ponad 1/3 ludności miasta. Zniknęło także całe tzw. miasto żydowskie i niemal cała Wieniawa, zamieszkana głównie przez Żydów, oraz cmentarze żydowskie.
W lipcu 1944 niżsi dowódcy Armii Krajowej podjęli decyzję rozpoczęcia walk w mieście. Radzieckie zajmowanie Lublina rozpoczęło się 23 lipca 1944, a zakończyło 25 lipca 1944. 2 sierpnia Lublin stał się siedzibą PKWN.
Od 1944[ | edytuj kod]
W dobie Polski Ludowej nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W 1944 utworzono Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, zaś w 1953 powstała Politechnika Lubelska. Z UMCS wyłoniły się kolejno: Uniwersytet Medyczny w Lublinie (1949) i Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie (1955). W 1944 w Lublinie została założona Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. W 1957 powstała Lubelska Spółdzielnia Mieszkaniowa, w tym samym roku założono Lubelskie Towarzystwo Naukowe. W 1961 otwarto Kino „Kosmos”. W dobie Polski Ludowej wzniesiono również szereg wielkich zakładów przemysłowych, m.in. Fabrykę Samochodów Ciężarowych (FSC).
Do 1989 ludność miasta wzrosła ponad trzykrotnie w stosunku do 1939. W okresie PRL Lublin został dwukrotnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu: 19 sierpnia 1946 III klasą, 22 lipca 1954 I klasą.
Dzisiejszy Lublin zajmuje obszar 147 km², co oznacza, że jest przeszło sześć razy większy niż w chwili uzyskania prawa miejskiego w 1317, kiedy to przydzielono mu „100 łanów ziemi uprawnej i nieuprawnej według miary magdeburskiej” (czyli około 24 km²). Lublin jest wiodącym ośrodkiem po prawej stronie Wisły, największym ośrodkiem akademickim po prawej stronie Wisły oraz jednym z największych w Polsce. Inwestuje dzięki środkom Unii Europejskiej.
W 2019 obchodzona była 450. rocznica podpisania unii lubelskiej. Miasto jest członkiem Unii Metropolii Polskich. W 2007 historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny Lublina został uznany za pomnik historii. Przebiega tędy wiele szlaków turystycznych, m.in. Via Regia, Szlak Jagielloński, czy Szlak Chasydzki.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]