Lockheed Martin F-35 Lightning II

Lockheed Martin F-35 Lightning II – amerykański jednomiejscowy, jednosilnikowy myśliwiec wielozadaniowy piątej generacji zbudowany przez korporację Lockheed Martin w ramach projektu Joint Strike Fighter, który miał na celu zbudowanie maszyny spełniającej wymagania wszystkich rodzajów amerykańskich sił zbrojnych. Wersja prototypowa samolotu była znana pod nazwą X-35 JSF, ale 7 lipca 2006 roku maszyna dostała nową oficjalną nazwę Lightning II. F-35 Lightning II jest zdolny do wykonywania misji bliskiego wsparcia, bombardowań i typowo myśliwskich zadań walki powietrznej. Projekt samolotu jest finansowany wspólnie przez rządy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i innych krajów zainteresowanych zakupem tej maszyny. F-35 Lightning II został zbudowany pod kierownictwem firmy Lockheed Martin, przy współpracy z BAE Systems i Northrop Grumman.

Palmdale – miasto w USA, w stanie Kalifornia, w hrabstwie Los Angeles. Znajduje się niedaleko Los Angeles, od którego jest oddzielone pasmem górskim San Gabriel. Liczba ludności Palmdale wynosi łącznie 152 622 mieszkańców. Część miasta umiejscowiona jest na terenie pustyni Mojave.Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią, Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.

Program JSF został zainicjowany w celu zbudowania maszyny zdolnej zastąpić wiele typów samolotów, co ma doprowadzić do redukcji kosztów ich produkcji i utrzymania. Docelowo mają powstać trzy wersje F-35, w których 80% elementów konstrukcyjnych będzie identycznych, a pozostałe 20% będą stanowić dedykowane systemy, przystosowujące maszynę do pełnienia określonych zadań lub działań w specyficznych warunkach.

Dassault Rafale (pol. szkwał) – dwusilnikowy wielozadaniowy samolot myśliwski ze skrzydłami typu delta, produkowany przez francuską firmę Dassault Aviation. Rafale jest przez producenta określany jako Omni rôle, czyli nadający się do wszystkich zadań, nie tak jak myśliwce wielozadaniowe, które posiadają rolę pierwszoplanową (myśliwca) i drugoplanową (zazwyczaj bombowca, samolotu wsparcia, itp.). Dassault używa określenia Omni rôle do zaakcentowania zdolności samolotu do przestawienia się z jednej roli na inną podczas wykonywania zadania. Pierwszym samolotem o takich własnościach był amerykański F/A-18 Hornet.Biała księga (ang. white paper) – raport wykonany przez rząd, instytucję lub firmę, zawierający analizę danego produktu, usługi, technologii lub programu.

F-35A – samolot startujący i lądujący w sposób konwencjonalny (CTOL) przeznaczony do zastąpienia należących do amerykańskich sił powietrznych maszyn F-16 Fighting Falcon i A-10 Thunderbolt II. Osiągnął wstępną gotowość operacyjną w 2016 roku.

F-35B – samolot krótkiego startu i pionowego lądowania STOVL mający zastąpić maszyny Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych AV-8B Harrier II i Harrier GR.7/GR.9 należące do brytyjskiego RAF-u i Royal Navy. Osiągnął wstępną gotowość operacyjną w 2015 roku.

F-35C – przeznaczony dla US Navy samolot pokładowy, który zastąpi maszyny typu F/A-18 Hornet w wersji A/B/C/D. Osiągnął wstępną gotowość operacyjną w 2017 roku.

Historia[ | edytuj kod]

Geneza[ | edytuj kod]

Joint Advanced Strike Technology[ | edytuj kod]

Wraz z zakończeniem na początku lat 90. ubiegłego wieku zimnej wojny ograniczone zostały wydatki Stanów Zjednoczonych na uzbrojenie. Po upadku Związku Radzieckiego zaczęto szukać oszczędności, a wiele programów zbrojeniowych anulowano lub ograniczono. Rozpoczęty w 1991 roku program Multi Role Fighter (MRF), mający na celu budowę następcy używanych przez United States Air Force samolotów General Dynamics F-16 Fighting Falcon, zakończono w 1993 roku. Podobny los spotkał programy A-X, który miał wyłonić wspólny dla sił powietrznych i United States Navy samolot uderzeniowy – przyszły następca maszyn Grumman A-6 Intruder, General Dynamics F-111, McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle i Lockheed F-117 Nighthawk – oraz A/F-X, który miał na celu wyłonienie również dla US Air Force i marynarki wielozadaniowego samolotu myśliwskiego. Tendencja, aby nowe konstrukcje spełniały wymagania wszystkich trzech rodzajów sił zbrojnych posiadających własne floty powietrzne (marynarki, US Air Force oraz United States Marine Corps) pojawiła się już na początku lat 50. XX wieku, kiedy zaprojektowany dla potrzeb US Air Force samolot North American F-86 Sabre przystosowano do roli maszyny pokładowej. Samoloty projektowane pod kątem wymagań wszystkich potencjalnych użytkowników mogły w znaczący sposób przyczynić się do obniżenia kosztów ich budowy. Niestety często wzajemnie wykluczające się wymagania powodowały, że maszyn bojowych używanych przez wszystkie rodzaje sił zbrojnych praktycznie nie było. Wyjątkiem jest McDonnell Douglas F-4 Phantom II, aczkolwiek i on pierwotnie powstał na zlecenie marynarki wojennej.

Mitsubishi F-2 — japoński myśliwiec powstały przy znaczącym udziale technologii amerykańskich, opracowany przez Mitsubishi Heavy Industries oraz Lockheed Martin. Podział prac przy rozwoju i produkcji pomiędzy stroną japońską, a amerykańską wynosi 60/40. Samolot jest pochodną opracowanego w USA F-16 Fighting Falcon - część rozwiązań z tego programu trafiło również do F-16 Block 40 który pod wieloma względami jest analogiem F-2.Dassault Aviation – francuska wytwórnia lotnicza, produkująca samoloty wojskowe, biznesowe i pasażerskie założona przez Marcela Blocha pod nazwą Société des Avions Marcel Bloch (w skrócie MB). Po II wojnie światowej Bloch zmienił nazwisko na Marcel Dassault i 20 grudnia 1947 przemianował swą firmę na Avions Marcel Dassault. W 1971 r., po przejęciu wytwórni Breguet firma przyjęła nazwę Avions Marcel Dassault-Breguet Aviation (AMD-BA), którą w 1990 r. skrócono do Dassault Aviation.

23 lutego 1993 roku Departament Obrony rozpoczął tzw. Bottom-Up Review (BUR), analizę dostosowania sił zbrojnych do działań według nowej doktryny obronnej, obowiązującej w zmienionej po upadku Związku Radzieckiego sytuacji polityczno-militarnej. We wrześniu 1993 roku ogłoszono wnioski z analizy BUR. Jednym z nich była potrzeba maksymalnej unifikacji sprzętu sił zbrojnych (w tym lotnictwa). Takie rozwiązanie miało obniżyć koszty opracowania i budowy nowych konstrukcji oraz cenę jednostkową. Na podstawie analizy BUR we wrześniu 1993 roku programy MRF i A/F-X uległy kasacji, a w ich miejsce powołano do życia program Joint Advanced Strike Technology (JAST – Wspólna Zaawansowana Technika Uderzeniowa). Program JAST formalnie rozpoczął się 27 stycznia 1994 roku. Jego celem było nie tyle opracowanie gotowego samolotu dla US Air Force, US Navy i US Marine Corps, nowego uzbrojenia i awioniki, ile przetestowanie w praktyce technologii i rozwiązań konstrukcyjnych dla nowej maszyny, której oblot planowano na mniej więcej 1997 rok, a wejście do służby w ostatecznej wersji, będącej owocem prac programu JAST, na 2010 rok. Równie ważnym celem było zmniejszenie kosztów opracowania i wdrożenia do produkcji nowych technologii. W rezultacie JAST miał zakończyć się budową maszyny CTOL, która w siłach powietrznych uzupełniałaby F-22 oraz zastąpiłaby F-16 i A-10, a także maszyny typu STOVL dla US Marine Corps i Royal Navy, jako następcy Harrierów i F/A-18A–D oraz samolotu o konwencjonalnych cechach startu i lądowania dla lotniskowców US Navy, który zastąpiłby F/A-18E/F. 2 września 1994 roku Departament Obrony ogłosił wezwanie do składania propozycji prac studyjnych nad nową technologią (Request for Proposal). 22 grudnia tego samego roku ogłoszono listę dwudziestu czterech firm, z którymi podpisano wstępne kontakty w ramach fazy określanej mianem Concept Definition and Design Research. Wśród wykonawców znalazły się między innymi Boeing Defence and Space Group, McDonnell Douglas Aerospace, Northrop Grumman i Lockheed Corporation. Łącznie przyznano kontrakty na sumę rzędu 140 miliardów USD. Główne różnice pomiędzy projektami dotyczyły wyboru konfiguracji napędu dla wersji STVOL. Boeing zaproponował najbardziej klasyczne rozwiązanie znane pierwotnie jako Configuration AVX-70, bardzo podobne do zastosowanego w konstrukcji Harriera: silnik z dodatkowymi ruchomymi dyszami, odchylanymi w celu zmiany wektora ciągu. Northrop Grumman zaproponował rozwiązanie znane z radzieckich samolotów Jak-141 i Jak-36: na końcu silnika marszowego umieszczono ruchomą dyszę odchylaną do dołu oraz wspomagający pionowy start i lądowanie dodatkowy, umieszczony pionowo silnik za kabiną pilota. Najbardziej innowacyjne było rozwiązanie zaproponowane przez Lockheeda i McDonnella. Lockheed w projekcie znanym jako Configuration 100 zaproponował umieszczenie tuż za kabiną pilota wentylatora napędzanego wałem dostarczającym moc od silnika głównego. Podobne rozwiązanie przyjął McDonnell w swojej propozycji znanej jako Configuration 1, tyle że w jego projekcie umieszczona za kabiną turbina napędzana miała być gazami odprowadzanymi z silnika głównego.

Rafael Advanced Defense Systems Ltd. (wcześniej: RAFAEL Armament Development Authority), znany jako RAFAEL lub Rafael, (również pisany: Raphael lub Rephael, w języku hebrajskim: רפאל - מערכות לחימה מתקדמות בע"מ). To izraelski przedstawiciel odpowiedzialny za rozwój uzbrojenia oraz wojskowej technologii. Rafael jest dawną częścią izraelskiego Ministerstwa Obrony i jest postrzegany jako firma rządowa.Myśliwiec wielozadaniowy (również samolot wielozadaniowy, dawniej samolot myśliwsko-bombowy) – współczesny samolot bojowy wielorakiego przeznaczenia zdolny do prowadzenia walki powietrznej oraz precyzyjnego atakowania celów powierzchniowych. Drugorzędnymi możliwościami samolotu mogą być prowadzenie rozpoznania i pasywna walka elektroniczna (ograniczająca się do samoobrony). Profil wykonywanej przez samolot misji zależy od podwieszonego uzbrojenia/wyposażenia. Pojęcie wielozadaniowy pojawiło się po raz pierwszy w nazwie europejskiego programu Multi-Role Combat Aircraft z 1968 roku, który doprowadził do stworzenia samolotu Panavia Tornado. Zbliżone określenie Swing-Role odnosi się do możliwości zmiany misji już w trakcie jej trwania.

Common Affordable Lightweight Fighter[ | edytuj kod]

W 1983 roku DARPA (Agencja Zaawansowanych Obronnych Projektów Badawczych, znana wówczas pod nazwą Advanced Research Projects Agency – Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych) rozpoczęła program Advanced Short Take-Off/Vertical Landing (ASTOVL). Program miał na celu opracowanie technologii potrzebnych do budowy naddźwiękowego samolotu zdolnego zastąpić AV-8B używane przez United States Marine Corps i Harriery II Royal Air Force. W 1986 roku podpisano stosowne porozumienie o rozpoczęciu współpracy pomiędzy Royal Aircraft Establishment (obecnie Defence Evaluation and Research Agency), a DARPA. W 1987 roku program przekazano Lockheedowi, który w swoim oddziale nieoficjalnie zwanym Skunk Works, opracowywał z pomocą NASA konstrukcję naddźwiękowego samolotu myśliwskiego o właściwościach STOVL. Lockheed zaproponował stworzenie wspólnej dla US Marine Corps, US Navy i US Air Force platformy bojowej o właściwościach STOVL w ramach programu STOVL Strike Fighter (SSF). Obok cech skróconego startu i lądowania nowy samolot charakteryzowałby się również właściwościami stealth. W 1993 roku program SSF zmienił nazwę i stał się programem Common Affordable Lightweight Fighter (CALF). Nowy program miał na celu stworzenie wspólnej platformy dla Royal Navy i US Marine Corps oraz lekkiego samolotu myśliwskiego dla US Air Force. W 1994 roku doszło do ponownej zmiany nazwy programu na Affordable Lightweight Fighter (ALF).

GAU-12/U Equalizer – pięciolufowe działko kalibru 25 mm, typu Gatling zaprojektowane przez General Electric używane przez siły zbrojne Stanów Zjednoczonych i wielu innych krajów członków NATO.Mikrofale – rodzaj promieniowania elektromagnetycznego o długości fali pomiędzy podczerwienią i falami ultrakrótkimi, zaliczane są do fal radiowych. W różnych opracowaniach spotyka się różne zakresy promieniowania uznawanego za promieniowanie mikrofalowe, przykładowo od 1 mm (częstotliwość 300 GHz) do 30 cm (1 GHz), częstotliwość = 3·10 ÷ 3·10 Hz, a długości λ = 10 ÷ 0,1 m . Ten zakres pokrywa również pasma UHF oraz EHF (fale milimetrowe).

Joint Strike Fighter (JSF)[ | edytuj kod]

X-35A podczas testów w bazie Edwards

W październiku 1995 roku amerykański kongres podjął decyzję o połączeniu programów JAST i CALF. W czerwcu 1996 roku połączony program otrzymał dzisiejszą nazwę Joint Strike Fighter. W marcu 1996 roku określono ostateczne wymagania, jakie musi spełniać nowy samolot, ogłaszając kolejne Request for Proposal. Na wstępie programu określano zapotrzebowanie na nowy samolot w wysokości 3002 sztuk. Z czego 1763 egzemplarzy przeznaczonych dla US Air Force miało zastąpić maszyny A-10 i F-16. Kolejne 480 przeznaczonych dla US Navy zastąpiłoby maszyny F/A-18C/D. 609 samolotów zakupiłaby piechota morska, wycofując swoje AV-8B i F/A-18. 150 maszyn weszłoby na uzbrojenie Royal Navy wycofującej swoje Harriery. Cały program został podzielony na dwie wstępne fazy. Pierwsza z nich określana mianem Concept Demonstration Programme (CDP) miała zakończyć się budową latającego demonstratora zastosowanych w projekcie i przyszłym seryjnym samolocie technologii i rozwiązań konstrukcyjnych. Druga faza, określana mianem Preferred Weapon System Concept (PWSC – preferowana konfiguracja wersji bojowej) miała na celu przedstawienie konfiguracji zastosowanego w projekcie wyposażenia pokładowego, w tym systemu nawigacyjno-celowniczego. 16 listopada 1996 roku Departament Obrony poinformował o wyborze do fazy CDP projektów dwóch firm, Boeinga i Lockheed Martina. 28 maja 2002 roku porozumienie o przystąpieniu do fazy badawczo-rozwojowej (system design and development – SDD) programu JSF podpisała z rządem USA Dania, a 5 czerwca uczyniła to Holandia.

Northrop Grumman Corporation (NYSE: NOC) − amerykański koncern technologiczny i obronny o globalnym zasięgu działania, powstały w wyniku przejęcia w 1994 roku przez Northrop Corporation wytwórni lotniczej Grumman Aircraft Engineering Corporation. Northrop Grumman jest jednym z przedsiębiorstw wielkiej piątki amerykańskiego przemysłu obronnego, trzecim na świecie dostawcą produktów i usług obronnych oraz największym producentem okrętów.Naval Air Station Patuxent River (pol. Baza lotnicza marynarki wojennej przy Patuxent River), w skrócie NAS Pax River, to baza lotnicza Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych położona w hrabstwie St. Mary’s w Maryland, przy ujściu rzeki Patuxent do zatoki Chesapeake. Baza została oficjalnie otwarta 1 kwietnia 1943 roku i obecnie zajmuje powierzchnię około 26 km². Na jej terenie znajduje się między innymi United States Naval Test Pilot School (Szkoła Pilotów Doświadczalnych Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych).

Rozstrzygnięcie[ | edytuj kod]

26 października 2001 roku decyzję o zwycięstwie konstrukcji zespołu Lockheed Martina ogłosił w imieniu Pentagonu wiceminister ds. zakupów, technologii i logistyki (Under Secretary of Defense for Acquisition, Technology and Logistics) Edward C. Aldridge Jr. W uroczystości towarzyszyli mu sekretarz US Navy (United States Secretary of the Navy) Gordon R. England, sekretarz US Air Force (United States Secretary of the Air Force) James G. Roche, brytyjski minister ds. zakupów i obronnych (Minister for Defence Procurement) William Bach, brytyjski szef zakupów obronnych (Chief of Defence Procurement) Robert Walmsley, dyrektor połączonego biura projektu JSF (JSF Joint Projekt Office) generał Michael A. Hough i jego następca generał John L. Hudson. Decyzja o wyborze X-35 zapadła dwa dni wcześniej, 24 października 2001 roku na spotkaniu rady zakupów obronnych Pentagonu (Defense Acquisition Board) na podstawie analizy materiałów dostarczonych przez obydwa konkurujące ze sobą zespoły, której dokonał zespół doradczej rady ds. wyboru (Source Selection Advisory Council). Pomimo tego, że w uzasadnieniu decyzji podkreślono, iż obydwie konstrukcje spełniły wymogi konkursu to jednak propozycja Lockheeda dawała większe szanse na utrzymanie zakładanego poziomu finansowania projektu w przyjętych ramach czasowych. Eksperci wskazywali również na większe możliwości modernizacyjne napędu zastosowanego w X-35 niż maszynie Boeinga, większy taktyczny promień działania samolotu X-35 z analogicznym jak w X-32 uzbrojeniem. X-35C charakteryzował się również lepszymi parametrami sterowania przy małych prędkościach niż X-32A, co jest szczególnie istotne podczas podchodzenia do lądowania na lotniskowcu. Konstrukcja Boeinga charakteryzowała się mniejszą skuteczną powierzchnią odbicia niż X-35. Jednak potencjalne przyszłe konflikty, w których uczestniczyłby nowy samolot, zakładają działania o niskiej intensywności. Tym samym samolot o mniejszych właściwościach stealth może swobodnie operować nad objętym działaniami wojennymi obszarze. Większą wagę przywiązano do dostępu do informacji bojowych i usytuowania samolotu w sieciocentrycznym polu walki. W tym obszarze większy płatowiec Lockheeda o większym zapasie masy użytecznej daje większe możliwości instalacji wymaganych systemów niż konstrukcja Boeinga. Samolot Lockheeda charakteryzował się również bardziej klasyczną sylwetką, przypominającą pomniejszoną kopię F-22, co – zdaniem ekspertów – w oczach oceniającej obydwa projekty komisji mogło faworyzować X-35, mimo że docelowa konfiguracja potencjalnego F-32 miałaby być bardziej klasyczna. Pierwszy F-35 w wersji dla USAF został zbudowany w Fort Worth w stanie Teksas 19 lutego 2006 roku. Po serii testów naziemnych przystąpiono do badań w locie prowadzonych w bazie Edwards w Kalifornii.

USS America (LHA-6) – amerykański okręt desantowy typu America. Jako pierwsza jednostka typu wszedł do służby w 2014 roku. Czwarta jednostka w historii United States Navy nosząca imię dla uczczenia nazwy kontynentu i państwa. Wojska lądowe – rodzaj sił zbrojnych przeznaczony do wykonywania zadań operacyjnych przede wszystkim na obszarach lądowych.

Nazwa[ | edytuj kod]

7 lipca 2006 w zakładach Lockheed Martin w Fort Worth w stanie Teksas, zaprezentowano po raz pierwszy publicznie ukończony pierwszy seryjny egzemplarz F-35A. Równolegle odbyła się uroczystość nadania maszynie nazwy Lightning II, honorując w ten sposób skonstruowany również przez Lockheeda myśliwiec dalekiego zasięgu okresu II wojny światowej P-38 i brytyjski myśliwiec z czasów zimnej wojny English Electric Lightning. Wytwórnia English Electric weszła później w skład BAC, która jest obecnie częścią BAE Systems, uczestnika programu F-35. Nazwę Lightning II, po konsultacjach wybrał szef sztabu US Air Force (Chief of Staff of the United States Air Force) generał T. Michael Moseley. Według nieoficjalnych doniesień wśród proponowanych nazw pojawiły się Havoc, Ghosthawk, Crossfire i Swift Shadow. Lightning II był także mianem, którym określano znajdujący się we wczesnym stadium projektowym samolot F-22 Raptor.

NASA (National Aeronautics and Space Administration) (pl. Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej) – agencja rządu Stanów Zjednoczonych odpowiedzialna za narodowy program lotów kosmicznych, ustanowiona 29 lipca 1958 r. na mocy National Aeronautics and Space Act, zastępując poprzednika – National Advisory Committee for Aeronautics. Jest wydziałem Departamentu Obrony USA i jest mu bezpośrednio podległa.Włochy (Republika Włoska, wł. Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem wielu organizacji, m.in.: UE, NATO, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata – G8.

Partnerzy programu JSF[ | edytuj kod]

Głównymi partnerami programu Joint Strike Fighter, którzy ponieśli większość nakładów na prace badawczo-rozwojowe konstrukcji są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Poza tym do 2006 roku jeszcze osiem państw zdecydowało się wspólnie finansować projekt i w przyszłości prawdopodobnie zakupić nową maszynę. Łącznie koszt rozwoju konstrukcji oceniany był się na ponad 55 mld dolarów, z czego ponad 90% stanowią środki amerykańskie. Jego koszt wzrósł od 34 mld USD w 2001, 40 mld w 2004, 44 mld w 2008 do 55,13 mld USD w 2015 RDT&E (badania, rozwój, testy i ewaluacja), w tym 12 mld na rozwój silnika F135.

Rozpoznanie elektromagnetyczne (wywiad elektromagnetyczny, ang. signals intelligence – SIGINT) – rodzaj działalności wywiadowczej (rozpoznawczej) prowadzonej w środowisku promieniowania elektromagnetycznego, między innymi w telekomunikacji, teleinformatyce. Inaczej zwany wywiadem (rozpoznaniem) elektromagnetycznym, elektronicznym, radioelektronicznym, radiowym itp. Nazwa SIGINT jest używana gł. przez NATO, gł. Rosja używa skrótu РЭР. Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.

Rozróżniono trzy poziomy partnerstwa w projekcie. Partnerem pierwszego poziomu jest Wielka Brytania z wkładem ponad 2 mld dolarów, partnerem drugiego poziomu są Włochy z wkładem 1 mld USD i Holandia z 800 mln USD. Partnerami trzeciego poziomu są Turcja (175 mln USD), Australia (144 mln USD), Norwegia (122 mln USD), Dania (110 mln USD) i Kanada (100 mln USD) – łącznie udział partnerów stanowi około 10% kosztów przedsięwzięcia. Poziomy partnerstwa odnoszą się głównie do wkładu finansowego, ale również mają wpływ na transfer technologii i udział firm z tych krajów w produkcji komponentów, a także na pierwszeństwo w dostawach maszyn seryjnych. Jako członkowie bez wkładu finansowego do programu przyłączyły się także Izrael i Singapur.

Walka elektroniczna, walka radioelektroniczna (WRE, ang. electronic warfare, EW) – rodzaj działań militarnych wobec przeciwnika, zmierzający do zakłócenia bądź uniemożliwienia działań przeciwnikowi bądź jego środkom technicznym, za pomocą własnych środków emisji elektromagnetycznej.Samolot nazywamy ponaddźwiękowym, jeżeli jest w stanie praktycznie przekroczyć prędkość dźwięku wynoszącą Mach 1.

Głównym partnerem przemysłowym po stronie brytyjskiej jest BAE Systems. Brytyjczycy odpowiadają w różnym stopniu za projekt i produkcję tylnej części kadłuba, układu paliwowego, systemu ratunkowego z fotelem wyrzucanym Martin-Baker US16E i systemu podtrzymywania życia (brytyjskiej filii Honeywell). BAE odpowiada także za integrację brytyjskiego uzbrojenia, program testów i wsparcie logistyczne. Rolls-Royce wraz z Pratt & Whitney produkuje napęd dla F-35B, firma EDM to dostawca systemów treningowych i symulatorów, Cobham dostarcza instalację do tankowania poprzez sondę. W program jest zaangażowanych 130 firm na terenie Wielkiej Brytanii, które odpowiadają za 15% pracy przy programie, brytyjski przemysł ma w ten sposób zyskiwać miliard GBP rocznie. We Włoszech w projekcie bierze udział ok. 30 przedsiębiorstw, głównie firmy należące do koncernu Finmeccanica, w tym SELEX Galileo, dostawca optoelektronicznego systemu celowniczego. Koło miejscowości Cameri w pobliżu Mediolanu, gdzie znajduje się też baza sił powietrznych, w 2011 roku rozpoczęto budowę linii finalnego montażu oraz centrum serwisowe (Final Assembly and Check Out – FACO), joint venture Alenia Aermacchi i Lockheed Martina, która od 2016 ma dostarczać do 24 samolotów rocznie, zasadniczo włoskie i holenderskie F-35A oraz wyprodukować 835 zestawów skrzydeł. Montownia rozpoczęła pracę 18 lipca 2013. Holenderski Fokker produkuje elementy goleni podwozia, Magellan Aerospace z Kanady produkuje w Winnipeg stateczniki poziome dla wersji F-35A, do 2012 72 kanadyjskie przedsiębiorstwa otrzymały zlecenia o wartości 438 mln USD. W ramach przygotowywanej umowy offsetowej za 20 F-35I, Israel Aerospace Industries ma otrzymać zamówienie na budowę 900 kompletów skrzydeł do F-35, dołączając tym samym do firm kooperujących z Lockheedem w budowie Lightinga II. Amerykańska firma VSI (później Rockwell Collins-ESA Vision Systems) – joint venture Rockwell Collins i Elbit Systems of America, dostarcza hełm z HUD i noktowizorem JHMDS. Lockheed przyznał kontrakt na zaprojektowanie nowego hełmu w 2003 roku oraz wstępne dostawy w 2006 roku. Kluczowy dla obrazu sytuacyjnego hełm udało się dostarczyć dopiero w połowie 2015 roku. Prace nad alternatywnym hełmem „Striker” prowadziło też BAE. Elbit dostarcza też kompozytowe elementy centralnego kadłuba jako poddostawca Northrop Grummana.

AIM-120 AMRAAM (Advanced Medium-Range Air-to-Air Missile) – amerykański pocisk rakietowy powietrze-powietrze średniego zasięgu, z aktywnym radiolokacyjnym układem naprowadzania, korygowanym systemem nawigacji bezwładnościowej INS.Red Flag exercise – zaawansowane ćwiczenia amerykańskich sił powietrznych odbywające się od 1975 roku na poligonie w Nellis Air Force Base w Nevadzie lub Eielson Air Force Base na Alasce. W ćwiczeniach mogą również uczestniczyć siły powietrzne innych państw NATO lub innych sojuszników Stanów Zjednoczonych. Ćwiczenia mają na celu zwiększanie możliwości bojowych sił powietrznych w warunkach poligonowych, odwzorowujących jak najbardziej realistycznie warunki współczesnego pola bitwy.

Sam udział w programie nie obligował do zamówienia określonej liczby samolotów, a sama decyzja o zakupie F-35 jest dobrowolna, a w przypadku rezygnacji nie przewidziano kar umownych, ale taki kraj nie odzyskałby swojego wkładu w SDD. Przyciągniecie jak największej liczby nabywców było kluczowe dla zapewnienia opłacalności dla całego przedsięwzięcia. Z tego powodu USA przyjęły nową strategię zapraszania do projektu bliskich sojuszników z NATO, aby współuczestniczyć w programie projektowania, testów i produkcji wszystkich samolotów, w tym tych dla USA, zamiast jak dotychczas wyłącznie eksportować samoloty w połączeniu z inwestycjami offsetowymi. Lockheed zadbał o marketing programu jako wielkiego przedsięwzięcia, które dzięki efektowi skali zwróci się w korzyściach ekonomicznych dla przemysłu. W ten sposób za promowanie samolotu w największym stopniu miały odpowiadać ministerstwa gospodarki, a nie wojskowi. W optymistycznych analizach z 2001 roku producent szacował rynek dla samolotu na około 6000 sztuk, w tym zakładano że samolot trafi m.in. do Polski, Niemiec, Grecji, Czech, Węgier, Tajlandia, a nawet Indii. W 2006 roku nadal szacowano, że powstanie 5000 sztuk, a w 2009 szacunki obniżono do ponad 3000.

AIM-132 — (ang. Advanced Short Range Air-to-Air Missile – zaawansowany pocisk rakietowy klasy powietrze-powietrze krótkiego zasięgu) – brytyjski kierowany pocisk rakietowy przeznaczony do zwalczania celów powietrznych, naprowadzany na podczerwień.Przeciągnięcie (ang. stall) – w aerodynamice lotniczej – zjawisko znacznego, gwałtownego spadku siły nośnej i gwałtownego przyrostu oporu aerodynamicznego, na skutek zbyt dużego kąta natarcia skrzydła – ściślej przekroczenia krytycznego kąta natarcia skrzydła. Towarzyszy temu na ogół wystąpienie chwilowej, częściowej lub całkowitej utraty sterowności.

Zadania samolotu[ | edytuj kod]

Samoloty rodziny F-35 mają spełniać wymagania uniwersalnych konstrukcji wielozadaniowych, zdolnych do wykonywania szerokiego spektrum zadań. Do najważniejszych z nich należą:

przeprowadzanie uderzeń na cele lądowe (Air-to-Surface Attack);

bezpośrednie wsparcie bojowe wojsk lądowych (Close-Air-Support – CAS);

walka powietrzna (air warfare);

walka elektroniczna (Electronic Attack – EA);

bojowe poszukiwanie i ratownictwo (Combat Search and Rescue – CSAR);

szkolenie i wsparcie floty.

Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6]

w oparciu o Wikipedię (licencja GFDL, CC-BY-SA 3.0, autorzy, historia, edycja)

Warto wiedzieć że... beta

Eurofighter Typhoon (pol. Europejski myśliwiec Tajfun, także "EF-2000") – dwusilnikowy myśliwiec wielozadaniowy zbudowany w układzie kaczki przez konsorcjum trzech europejskich producentów lotniczych – Alenia Aeronautica, BAE Systems i EADS – współpracujących w ramach holdingu Eurofighter GmbH założonego w 1983 roku. Projekt budowy i wyposażenia samolotu jest zarządzany przez agencję NETMA (NATO Eurofighter and Tornado Management Agency). Projekt samolotu jest podobny do opracowanych w tym samym okresie myśliwców generacji 4,5 – francuskiego Dassault Rafale i szwedzkiego Saab JAS 39 Gripen.

F-117 Nighthawk – amerykański odrzutowy samolot bombowy wykonany w technologii stealth, produkowany przez firmę Lockheed. Służył w United States Air Force od 1983 do 2008. Pomimo oznaczenia "F", stosowanego w lotnictwie USA do klasyfikacji myśliwców, F-117 był taktycznym bombowcem, przeznaczonym do wykonywania precyzyjnych ataków na cele naziemne.

English Electric Lightning (później BAC Lightning) – brytyjski odrzutowy naddźwiekowy samolot myśliwski z lat 60., produkowany w zakładach English Electric (od 1960 British Aircraft Corporation) i zbudowany w liczbie 339 sztuk. Był to pierwszy myśliwiec brytyjski osiągający dwukrotną prędkość dźwięku (2 macha).

Japonia (jap. 日本, trb. Nihon lub Nippon) – państwo wyspiarskie usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji, o długości 3,3 tys. km. Archipelag rozciąga się niemal południkowo (Japończycy utrzymują, że ich kraj ma kształt „trzydniowego Księżyca”) pomiędzy 45°33′ a 20°25′ stopniem szerokości północnej, od Morza Ochockiego na północy do Morza Wschodniochińskiego i Tajwanu na południu. Stolica Tokio jest usytuowana prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej co Ateny, Pekin, Teheran i Waszyngton.

Bomba lotnicza to rodzaj wybuchowej broni (bomby) zrzucanej z samolotu lub innego statku powietrznego, przeznaczonej do niszczenia celów naziemnych lub nawodnych.

Tureckie Siły Powietrzne – główną siłę bojową tureckich sił powietrznych (Türk Hava Kuvvetleri) stanowi sprzęt sprowadzony z USA i krajów NATO, które posiadają nadwyżkę sprzętu lotniczego. W latach 90. Turcja otrzymała samoloty typu Lockheed F-104 Starfighter od Belgii, Kanady i Niemiec, natomiast samoloty Northrop F-5 Freedom Fighter sprowadzone zostały z Norwegii i Holandii. Obecnie Turcja posiada ponad 200 sztuk F-16 Fighting Falcon w wersjach C i D, samoloty montowane są w Turcji w fabryce w Murted.

Amunicja – ogół rakiet, nabojów artyleryjskich, min, bomb lotniczych, torped, bomb głębinowych, granatów ręcznych oraz naboje do broni strzeleckiej.