• Artykuły
  • Forum
  • Ciekawostki
  • Encyklopedia

    • Literaturoznawstwo

    Przeczytaj także...
    Teoria literatury – nauka, której przedmiotem badań jest literatura, ale która w odróżnieniu od historii literatury nie skupia się na periodyzacji zjawisk literackich, a w odróżnieniu od poetyki nie zajmuje się samą budową dzieła literackiego. Teoria literatury badając konkretne utwory i fakty literackie próbuje wykryć pewne ogólne prawidłowości nimi rządzące oraz określające ich charakter. Pojęcie pojawiło się w latach sześćdziesiątych XX wieku w pracach badaczy angielskich. We współczesnej teorii literatury daje się zauważyć następujące tendencje:Proces historycznoliteracki – przebieg dziejów literatury ujęty jako proces dynamiczny, jako układ ścierających się tendencji, rządzony przez określony system prawidłowości wewnętrznych i zewnętrznych. Dzieli się na odcinki zwane okresami literackimi. Polega na pojawieniu się nowych dzieł, nowych zjawisk literackich, nowego sposobu rozumienia tradycji literackiej, na przekształceniach norm i wzorów literackich. Prawidłowości wewnętrzne to prawidłowości wynikające z rozwoju samej literatury z życiem społecznym, przemianami kultury itd.
    Teoria – z gr. theoría- oglądanie, rozważanie. System pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami, tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś wybraną fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę.

    Literaturoznawstwo (także: nauka o literaturze, wiedza o literaturze) – dyscyplina humanistyczna, której przedmiotem zainteresowania jest literatura, a przede wszystkim analiza poszczególnych utworów literackich oraz rekonstruowanie historycznoliterackich procesów. W obrębie literaturoznawstwa formułuje się także ogólne teorie oraz metodologie badań literackich.

    Analiza utworu literackiego to inaczej jego rozbiór. Polega na badaniu pewnej całości, poprzez wyodrębnienie jej cech, części bądź składników. Analiza dzieła literackiego zmierza zatem do ustalenia z jakich elementów i w jaki sposób jest zbudowany utwór. Należy także określić związki między tymi elementami, zbadać czemu służy konstrukcja tekstu, dobór danych środków stylistycznych, a w konsekwencji ukazać role poszczególnych elementów i ich znaczenie w całym utworze.Literatura to wszystkie "sensowne twory słowne" (wg definicji Stefanii Skwarczyńskiej), czyli dzieła artystyczne, tj. literatura piękna, oraz teksty użytkowe, tj. literatura stosowana, zachowane w formie pisanej lub w przekazie ustnym.

    Tak szeroko rozumianą naukę o literaturze można podzielić na trzy zasadnicze działy:

  • historię literatury,
  • teorię,
  • krytykę literacką.

    • Podstawowym kryterium takiego podziału jest różny sposób podejścia do utworu literackiego. Nie ma jednak pomiędzy nimi wyrazistych granic – często zdarza się, że te działy przenikają się wzajemnie i wspomagają, dostarczając sobie narzędzi badawczych. Np. historia korzysta z osiągnięć teorii, krytyka może posługiwać się narzędziami historycznymi i teoretycznymi, a teoria – historycznymi.

    Poetyka (gr. Περὶ ποιητικῆς właściwie O sztuce poetyckiej), ok. 335 p.n.e. – prawdopodobnie nie zachowane w całości dzieło Arystotelesa, zawierające pierwszą w historii próbę skonstruowania teorii struktury wewnętrznej i odbioru dzieła literackiego. Pierwsza w historii poetyka opisowa (zawierająca także pewne elementy poetyki normatywnej). Przedmiotem dociekań Arystotelesa są: określenie czym jest literatura („poezja", do której filozof nie włącza jednak liryki) oraz opisanie trzech gatunków: tragedii, epopei i komedii (w zachowanej części traktatu brakuje tego ostatniego elementu, który prawdopodobnie zawarty był w zaginionej księdze drugiej).Estetyka (gr. aisthetikos – dosł. „dotyczący poznania zmysłowego”, ale też „wrażliwy”) – dziedzina filozofii zajmująca się pięknem i innymi wartościami estetycznymi. W polskiej literaturze filozoficznej przedmiot estetyki w sposób najbardziej precyzyjny został określony przez Marię Gołaszewską w jej książce pt. Zarys estetyki, gdzie opisano estetykę jako naukę zajmującą się tzw. sytuacją estetyczną. W ramy sytuacji estetycznej wchodzą artysta (twórca), proces twórczy, dzieło sztuki, odbiorca, proces percepcji sztuki oraz wartości estetyczne. Zadaniem estetyki filozoficznej jest opisać relacje pomiędzy poszczególnymi elementami sytuacji estetycznej.

    Podział ten ma charakter zmienny, związany jest bowiem ściśle z dominującą w określonej epoce koncepcją literatury. Historycznie najstarszą dziedziną literaturoznawstwa, bo mającą starożytny rodowód, jest poetyka – dzisiejszy dział teorii literatury. Nieco młodsza jest historia literatury, natomiast teoria powstała stosunkowo niedawno (jako przedmiot dydaktyki uniwersyteckiej pojawiła się w latach 60. XX wieku).

    Utwór literacki, dzieło literackie – tekst słowny, pisany (najczęściej) lub ustny (np. eposy Homera, utwory z kręgu folkloru), ukształtowany za pomocą środków, jakimi dysponuje język, na sposób artystyczny. Jego szczególny charakter polega na tym, że odpowiada on na estetyczne oczekiwania odbiorców.Genologia (z gr. génos – pochodzenie, gatunek i logia – zbiór, lógos – myśl) – dziedzina poetyki, której przedmiotem badań są rodzaje literackie, gatunki literackie, ich odmiany i przekształcenia. Bada ich cechy strukturalne, rolę w komunikacji literackiej, ewolucję w toku procesu historycznoliterackiego.

    Charakterystyka krytyki literackiej jest ściśle uzależniona od kręgu językowego, w którym jest uprawiana. W krajach anglosaskich, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, krytyka literacka jest utożsamiana ogólnie z literaturoznawstwem. Z kolei w Niemczech – podobnie jak w Polsce – ma ograniczony zakres działania; może jedynie komentować bieżące wydarzenia i dzieła literackie. W tak rozumianej krytyce dopuszcza się wypowiedzi emocjonalne, wartościujące oraz prezentowanie subiektywnej interpretacji dzieła.

    Poetyka opisowa — dziedzina poetyki wyodrębniająca i szeregująca kategorie morfologiczne dzieła literackiego zarówno w zakresie form stylistyczno-językowych, jak i kompozycyjno-tematycznych.Językoznawstwo (lingwistyka) – dział nauk humanistycznych badających istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista w zakresie językoznawstwa to językoznawca lub lingwista. Wyróżnia się lingwistykę teoretyczną i stosowaną.

    Natomiast poetyka – jedna z najstarszych dziedzin literaturoznawstwa, obecnie funkcjonująca jako dział teorii literatury – zajmowała się niegdyś zagadnieniami historycznoliterackimi. W obrębie poetyki wyróżnia się poetykę historyczną i opisową (systematyczną), która z kolei dzieli się na genologię, stylistykę i wersyfikację.

    Tekstologia – pomocniczy dział nauki o literaturze, zajmujący się zagadnieniami związanymi z badaniem i opisem tekstów konkretnych dzieł literackich pod kątem zmian wprowadzanych świadomie przez autora w procesie twórczym, zmian wprowadzanych bez jego wiedzy na skutek niezamierzonych błędów wydawniczych lub też świadomie przez użytkowników rękopisu lub maszynopisu.Kraje anglosaskie (ang. Anglosphere – anglosfera) – kraje, w których system prawny i ustrój polityczny oparte są na brytyjskim systemie parlamentarnym, kultura i obyczaje są w dużej mierze zakorzenione w kulturze i obyczajowości brytyjskiej, ludność w dużym stopniu wywodzi się z obszaru Wysp Brytyjskich, a urzędowym i narodowym językiem jest angielski. Do krajów anglosaskich należą: Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Australia, Nowa Zelandia, oraz częściowo Kanada, Irlandia i Afryka Południowa. Wszystkie one były niegdyś brytyjskimi koloniami i oprócz USA należą obecnie do Wspólnoty Narodów.

    Naukami pomocniczymi literaturoznawstwa, a w szczególności historii literatury, są bibliografia, księgoznawstwo (bibliologia) i tekstologia. W pracach badawczych wykorzystuje się także wiedzę z wielu innych dyscyplin humanistycznych, takich jak: historia, historia kultury, językoznawstwo, estetyka, antropologia kulturowa, filozofia, socjologia.

    Bibliografia (gr. βιβλιο „książka” + γραφία „piszę”) – termin oznaczający zarówno uporządkowany według pewnych kryteriów i spełniający określone zadania informacyjne wykaz (spis) dokumentów pisanych, jak i dział nauki o utworach piśmiennictwa definiujący zasady tworzenia wspomnianych spisów.Bibliologia, zwana też księgoznawstwem – nauka humanistyczna, której przedmiotem badań jest książka we wszystkich jej aspektach, czyli jako obiekt materialny, nośnik treści a także społeczne narzędzie kultury. Zajmuje się ona zarówno książką dawną jak i współczesną, oraz instytucjami z nią związanymi tj. wydawnictwa, drukarnie, księgarnie, biblioteki, ośrodki informacji.

    Przypisy[ | edytuj kod]

    1. ↑ Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury: skrypt dla studentów filologii polskiej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005, s. 7. ISBN 83-88176-60-9.
    2. ↑ Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury: skrypt dla studentów filologii polskiej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005, s. 8. ISBN 83-88176-60-9.
    3. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, s. 337. ISBN 83-04-04417-X.

    Bibliografia[ | edytuj kod]

  • Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury: skrypt dla studentów filologii polskiej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005. ISBN 83-88176-60-9.
  • Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04417-X.
    • Poetyka – dziedzina nauki o literaturze, a ściślej teorii literatury, rozpatrująca przede wszystkim sposób istnienia dzieła literackiego jako tworu językowego o swoistym charakterze, określanym przez potrzeby funkcji estetycznej. Przedmiotem zainteresowania poetyki są ogólne reguły organizacji tekstu literackiego.Historia – nauka humanistyczna i społeczna, która zajmuje się badaniem przeszłości, a w znaczeniu ścisłym badaniem działań i wytworów ludzkich, aż do najstarszych poświadczonych pismem świadectw, w odróżnieniu od prehistorii, archeologii, antropologii lub historii naturalnej. Wynikiem badań historycznych jest opis dziejów (historiografia).




    Warto wiedzieć że... beta

    Filozofia (gr. φιλοσοφία – umiłowanie mądrości) – rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, poznanie, wartości, język.
    Historia literatury to jeden z podstawowych działów literaturoznawstwa zajmujący się przekształceniami w literaturze określonego kręgu językowego dokonywanymi na tle historycznym. Historia literatury zajmuje się periodyzacją procesu historycznoliterackiego, badaniem rozwoju ewolucji i różnych zjawisk w dziedzinie literatury, komparatystyką, ewolucją postaw czytelniczych, form literackich, związkami literatury z życiem danej społeczności a także ewolucją idei, problemów i motywów, będących pożywką dla literatury poszczególnych okresów literackich.
    Kontrola autorytatywna – w terminologii bibliotekoznawczej określenie procedur zapewniających utrzymanie w sposób konsekwentny haseł (nazw, ujednoliconych tytułów, tytułów serii i haseł przedmiotowych) w katalogach bibliotecznych przez zastosowanie wykazu autorytatywnego zwanego kartoteką wzorcową.
    Stylistyka – dyscyplina z pogranicza nauki o literaturze i językoznawstwa, zajmująca się sposobami językowego ukształtowania wypowiedzi, analizująca tekst pod względem celowości, przydatności i stosowności użytych w nim środków językowych.
    Krytyka literacka – działalność intelektualna polegająca na dyskusji, ocenianiu i interpretacji dzieł literackich i ogólnie literatury. Krytyka literacka z założenia nie jest wyrazem metody naukowo-badawczej, lecz przekonań ideowo-artystycznych. Za prekursora krytyki literackiej uważa się Arystarcha z Samotraki.
    Antropologia kulturowa (antropologia społeczna) – dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. Jest to jeden z głównych działów szeroko rozumianej antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach.
    Nauki humanistyczne – grupa nauk, których przedmiotem badań jest człowiek jako istota społeczna i jego twórczość.

    Reklama

    Czas generowania strony: 0.037 sek.