Literaturoznawstwo
Teoria literatury – nauka, której przedmiotem badań jest literatura, ale która w odróżnieniu od historii literatury nie skupia się na periodyzacji zjawisk literackich, a w odróżnieniu od poetyki nie zajmuje się samą budową dzieła literackiego. Teoria literatury badając konkretne utwory i fakty literackie próbuje wykryć pewne ogólne prawidłowości nimi rządzące oraz określające ich charakter. Pojęcie pojawiło się w latach sześćdziesiątych XX wieku w pracach badaczy angielskich. We współczesnej teorii literatury daje się zauważyć następujące tendencje:Proces historycznoliteracki – przebieg dziejów literatury ujęty jako proces dynamiczny, jako układ ścierających się tendencji, rządzony przez określony system prawidłowości wewnętrznych i zewnętrznych. Dzieli się na odcinki zwane okresami literackimi. Polega na pojawieniu się nowych dzieł, nowych zjawisk literackich, nowego sposobu rozumienia tradycji literackiej, na przekształceniach norm i wzorów literackich. Prawidłowości wewnętrzne to prawidłowości wynikające z rozwoju samej literatury z życiem społecznym, przemianami kultury itd.
Teoria – z gr. theoría- oglądanie, rozważanie. System pojęć, definicji, aksjomatów i twierdzeń ustalających relacje między tymi pojęciami i aksjomatami, tworzący spójny system pojęciowy opisujący jakąś wybraną fizyczną lub abstrakcyjną dziedzinę.
Literaturoznawstwo (także: nauka o literaturze, wiedza o literaturze) – dyscyplina humanistyczna, której przedmiotem zainteresowania jest literatura, a przede wszystkim analiza poszczególnych utworów literackich oraz rekonstruowanie historycznoliterackich procesów. W obrębie literaturoznawstwa formułuje się także ogólne teorie oraz metodologie badań literackich.
Tak szeroko rozumianą naukę o literaturze można podzielić na trzy zasadnicze działy:
Podstawowym kryterium takiego podziału jest różny sposób podejścia do utworu literackiego. Nie ma jednak pomiędzy nimi wyrazistych granic – często zdarza się, że te działy przenikają się wzajemnie i wspomagają, dostarczając sobie narzędzi badawczych. Np. historia korzysta z osiągnięć teorii, krytyka może posługiwać się narzędziami historycznymi i teoretycznymi, a teoria – historycznymi.
Podział ten ma charakter zmienny, związany jest bowiem ściśle z dominującą w określonej epoce koncepcją literatury. Historycznie najstarszą dziedziną literaturoznawstwa, bo mającą starożytny rodowód, jest poetyka – dzisiejszy dział teorii literatury. Nieco młodsza jest historia literatury, natomiast teoria powstała stosunkowo niedawno (jako przedmiot dydaktyki uniwersyteckiej pojawiła się w latach 60. XX wieku).
Charakterystyka krytyki literackiej jest ściśle uzależniona od kręgu językowego, w którym jest uprawiana. W krajach anglosaskich, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, krytyka literacka jest utożsamiana ogólnie z literaturoznawstwem. Z kolei w Niemczech – podobnie jak w Polsce – ma ograniczony zakres działania; może jedynie komentować bieżące wydarzenia i dzieła literackie. W tak rozumianej krytyce dopuszcza się wypowiedzi emocjonalne, wartościujące oraz prezentowanie subiektywnej interpretacji dzieła.
Natomiast poetyka – jedna z najstarszych dziedzin literaturoznawstwa, obecnie funkcjonująca jako dział teorii literatury – zajmowała się niegdyś zagadnieniami historycznoliterackimi. W obrębie poetyki wyróżnia się poetykę historyczną i opisową (systematyczną), która z kolei dzieli się na genologię, stylistykę i wersyfikację.
Naukami pomocniczymi literaturoznawstwa, a w szczególności historii literatury, są bibliografia, księgoznawstwo (bibliologia) i tekstologia. W pracach badawczych wykorzystuje się także wiedzę z wielu innych dyscyplin humanistycznych, takich jak: historia, historia kultury, językoznawstwo, estetyka, antropologia kulturowa, filozofia, socjologia.
Przypisy[ | edytuj kod]
- ↑ Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury: skrypt dla studentów filologii polskiej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005, s. 7. ISBN 83-88176-60-9.
- ↑ Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury: skrypt dla studentów filologii polskiej. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005, s. 8. ISBN 83-88176-60-9.
- Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, s. 337. ISBN 83-04-04417-X.