Lipsk
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]
Samuel Bogumił Linde (ur. 11 (24) kwietnia 1771 w Toruniu, zm. 8 sierpnia 1847 w Warszawie) – polski leksykograf, językoznawca, tłumacz, bibliograf, pedagog i bibliotekarz. Marchia Miśnieńska (niem. Markgrafschaft Meißen) – marchia założona przez cesarza Ottona I na ziemiach Serbów Połabskich w 966 roku w wyniku podziału Marchii Wschodniej. W 968 jej stolicą została Miśnia, gdzie znajdowała się też siedziba diecezji miśnieńskiej. Od 1089 we władaniu dynastii Wettynów, a od 1423 elektorów saskich.
51°20′N 12°22′E/51,333333 12,366667Lipsk
Lipsk (niem. Leipzig; górnołuż. Lipsk; cz. Lipsko; łac. Lipsia) – miasto na prawach powiatu, najliczniejszy ośrodek Saksonii i drugi po Berlinie w Niemczech wschodnich. Miasto należy do aglomeracji Lipsk-Halle, która liczy w przybliżeniu milion mieszkańców. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą ponad 590 tys., Lipsk zajmował ósme miejsce w Niemczech pod względem liczby ludności. Położony jest nad Białą Elsterą.
Lipsk to duży ośrodek przemysłowy, jedno z ważniejszych centrów handlu (Targi Lipskie), ośrodek kultury i nauki z kilkusetletnią tradycją. Najmniej zniszczone w czasie II wojny światowej spośród wielkich metropolii niemieckich posiada najlepiej w całym kraju zachowany zespół dzielnic XIX- i XX-wiecznych.
Toponimia[ | edytuj kod]
Po raz pierwszy nazwa miasta zanotowana została po łacinie w 1015 w kronice Thietmara jako „Libzi”. Później w latach 1165/70 Lipz, 1190/96 Lipz, Lipzk, 1216 Johannes miles de Lipzc, 1240 Lipzik, 1292 Lipzic, 1350 Lipzcik. Językoznawcy wywodzą nazwę bezpośrednio od słowiańskiego określenia *Li´pc (*Lipъcъ) oznaczającej drzewo liściaste lipę. Niemiecka nazwa Leipzig jest zgermanizowaną formą górnołużyckiej nazwy Lipsk.
Historia[ | edytuj kod]
Słowiańskie początki i średniowieczne miasto[ | edytuj kod]
Od wczesnego średniowiecza obszar osadnictwa słowiańskiego. Według kronikarza Fredegara w VII w. region zamieszkiwali Chutycy. W VIII w. słowiańskimi osadami były dzisiejsze osiedla Lößnig, Dölitz, Connewitz, Gohlis i Liebertwolkwitz. W X w. Lipsk był małą osadą słowiańską. Na początku XI w. okolic Lipska prawdopodobnie sięgało władztwo Bolesława I Chrobrego. W 1082 Lipsk został splądrowany przez księcia czeskiego Wratysława II. W 1165 margrabia Miśni Otto Bogaty nadał Lipskowi prawa miejskie oraz przywileje handlowe. W drugiej połowie XII wieku powstała w Lipsku mennica, która biła monety do 1370 roku. W Lipsku krzyżowały się drogi Via Imperii i Via Regia. Lipsk z czasem stał się ważnym punktem dla intensywnego handlu Wolnego Miasta Norymbergi z Polską. W XIII w. powstał tu zamek Pleissenburg. W 1212 augustianie założyli w Lipsku Szkołę św. Tomasza. W 1229 do miasta przybyli dominikanie, w latach 1231–1240 wznieśli kościół św. Pawła. W 1409 w mieście otwarto uniwersytet, jeden z pierwszych na terenie dzisiejszych Niemiec. Po wielokrotnych zmianach przynależności politycznej, w 1417 miasto znalazło się w granicach Marchii Miśnieńskiej, sześć lat przed włączeniem marchii do Elektoratu Saksonii. W 1420 miasto ucierpiało z powodu pożaru. Spłonęło 400 domów.
W granicach Elektoratu Saksonii[ | edytuj kod]
W 1451 r. ponownie otwarto mennicę. W 1485 r. w Lipsku podpisano traktat, który dzielił posiadłości Wettynów pomiędzy braci Albrechta i Ernesta, rozpoczynając trwały podział rodu na linie albertyńską i ernestyńską. Lipsk przypadł Albrechtowi. W latach 1482–1496 wzniesiono w Lipsku kościół św. Tomasza. W 1496 miał miejsce w Lipsku ślub polskiej królewny Barbary Jagiellonki z księciem Jerzym Brodatym. W 1497 Lipsk otrzymał przywilej organizowania targów. W 1547 w ramach I wojny szmalkaldzkiej miasto oblegał książę elektor Jan Fryderyk I. Zniszczone zostały wówczas przedmieścia. W połowie XVI wieku miasto przyjęło reformację. Za panowania elektora Augusta Wettyna do osadnictwa w mieście zachęcano mieszkańców Niderlandów. W XVII w. Lipsk ucierpiał znacznie w wyniku działań wojny trzydziestoletniej. W latach 1631 i 1642 Szwedzi dwukrotnie odnieśli zwycięstwo nad siłami Świętego Cesarstwa Rzymskiego w bitwach pod Breitenfeld, które od 1999 jest dzielnicą Lipska. W pierwszej połowie XVII w. miasto odwiedził późniejszy król Polski, Jan Sobieski. W latach 1680–1681 z powodu epidemii zmarło ok. 3000 mieszkańców miasta. W 1683 Lipsk połączono traktem pocztowym z Wolnym Miastem Norymbergą. W 1693 został oddany do użytku gmach opery.
W okresie unii polsko-saskiej w mieście kwitł wówczas handel polskimi towarami. W 1697 wznowiono odprawianie nabożeństw katolickich w Lipsku. W 1698 w lipskiej mennicy rozpoczęto bicie tymfów i szóstaków. Za panowania królów Polski Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa bito tu polskie srebrne monety, a w 1749 wybito tu także partię miedzianych szelągów, po czym ich produkcję przeniesiono do Gubina. W 1700 miasto przeszło z kalendarza juliańskiego na gregoriański. Także w 1700 powstała w Lipsku wspólnota francuskich hugenotów, a wspólnota katolicka rozpoczęła starania o utworzenie kaplicy. W 1701 miasto uzyskało oświetlenie uliczne, obejmujące 700 lamp. W 1701 lub 1702 założono Collegium Musicum. W czasie III wojny północnej w twierdzy Pleissenburg był więziony królewicz Konstanty Władysław Sobieski. W 1706 gościł w Lipsku król Stanisław Leszczyński. W 1710 na polecenie króla Augusta II Mocnego w twierdzy Pleissenburg zorganizowano kaplicę katolicką, a opiekę nad gminą katolicką powierzono jezuitom. W tym samym roku na Targach Lipskich August II po raz pierwszy zaprezentował porcelanę miśnieńską. W Lipsku w 1711 po raz pierwszy w całości wydano Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza 231 lat po jego śmierci. W 1714 miasto uzyskało połączenie pocztowe z Wrocławiem. W 1723 kantorem w kościele św. Tomasza został Jan Sebastian Bach. W 1724 i 1729 w Lipsku miały premierę Pasja według św. Jana i Pasja według św. Mateusza Bacha. Wiosną 1727 w mieście gościł król August II Mocny. W 1753 mennicę ulokowano w twierdzy Pleissenburg.
W 1745 po raz pierwszy Lipsk znalazł się pod okupacją Królestwa Prus. W 1753 okupanci posłużyli się skradzionymi stąd stemplami w celu fałszowania polskich monet. W 1756 miasto ponownie znalazło się pod okupacją pruską. W 1760 król Prus Fryderyk II Wielki nałożył na okupowane miasto kontrybucję w wysokości miliona talarów. Berliński kupiec polskiego pochodzenia Johann Ernst Gotzkowsky wynegocjował obniżenie tej kwoty do 800 tysięcy talarów.
Wydawano tu polskie pismo Acta litteraria Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae.
Elektorat oraz Królestwo Saksonii[ | edytuj kod]
W 1765 roku zakończyła działalność mennica lipska. W 1768 r. zostało założone w Lipsku Towarzystwo Naukowe Jabłonowskich. Założyciel, Józef Aleksander Jabłonowski, zmarł w Lipsku w 1777. W 1780 odsłonięto ufundowany przez Jabłonowskiego pomnik Fryderyka Augusta I. W 1781 działalność rozpoczęła Orkiestra Gewandhaus w Lipsku. W drugiej połowie XVIII wieku Lipsk był jednym z ośrodków konfederatów barskich i przeciwników konfederacji targowickiej. Od 1792 w Lipsku przygotowywano insurekcję kościuszkowską. W mieście przebywał m.in. Tadeusz Kościuszko.
Od 1806 Lipsk stanowił część Królestwa Saksonii, połączonego w latach 1807–1815 unią z Księstwem Warszawskim.
16-19 października 1813 nieopodal miasta rozegrała się „Bitwa Narodów”, zakończona klęską wojsk Napoleona i śmiercią jednego z wodzów – ks. Józefa Poniatowskiego. „Bitwę Narodów” upamiętnia monumentalny pomnik, wysokości 91 m, wzniesiony w stulecie wydarzeń z 1813. Józef Poniatowski został upamiętniony oddzielnym pomnikiem, stojacym dziś na skwerze jego imienia. W latach 1861–1864 kosztem lipskiego pisarza Theodora Apla w mieście i okolicach postawiono 44 ponumerowane pomniki, upamiętniające wydarzenia i uczestników bitwy – tzw. Kamienie Apla (Apelsteine). Wśród nich są po dwa kamienie upamiętniające ks. Józefa Poniatowskiego (nr 11 i 33) i gen. Jana Henryka Dąbrowskiego (nr 21 i 37).
W 1828 w domu, w którym zamieszkiwał w 1706 król Stanisław Leszczyński, założono Hôtel de Pologne. W 1846 miał miejsce pożar obiektu, po którym w latach 1847–1848 wzniesiono nowy 130-pokojowy Hôtel de Pologne, który był największym hotelem miasta.
Po porażce powstania listopadowego, Lipsk stał się jednym z ośrodków polskiej emigracji. Wjazdowi Polaków do Lipska towarzyszyła asysta honorowa wojska saskiego i gwardii mieszkańskiej. Od listopada 1831 działał w Lipsku Związek dla Wsparcia Potrzebujących Pomocy Polaków, przy materialnym wsparciu infantki Marii Augusty Wettyn. W 1832 w Lipsku gen. Józef Bem organizował punkty etapowe dla polskich żołnierzy i powstańców uciekających po powstaniu do zachodniej Europy. W 1835 i 1836 w Lipsku gościł m.in. Fryderyk Chopin.
W 1839 otwarto linię kolejową łączącą Lipsk z Dreznem. W 1866 miasto znalazło się po raz kolejny pod okupacją pruską.
W granicach Niemiec[ | edytuj kod]
W 1871 r. Lipsk stał się częścią zjednoczonych Niemiec. 12 maja 1884 w Lipsku ruszył proces Józefa Ignacego Kraszewskiego, w wyniku którego został on skazany na trzy i pół roku więzienia w twierdzy w Magdeburgu za szpiegostwo na rzecz Francji. W latach 1890–1892 znacząco poszerzono granice miasta poprzez przyłączenie kilkunastu wsi, m.in. Lößnig, Plagwitz, Connewitz, Kleinzschocher, Gohlis, Eutritzsch i Lindenau. Pod koniec XIX w. rozebrano twierdzę Pleissenburg, po czym w jej miejscu wzniesiono Nowy Ratusz.
W 1900 Lipsk był największym miastem Niemiec po Berlinie, Hamburgu i Monachium. W 1923 w Lipsku został otwarty Konsulat Polski. W latach 1927–1929 powstały dwa pierwsze wysokościowce miasta: Krochhochhaus oraz Europahaus. W 1933 rada miasta zniosła historyczną nazwę ulicy i mostu im. ks. Józefa Poniatowskiego.
Pod koniec II wojny światowej miasto było bombardowane przez wojska alianckie. Szczęśliwie jednak zniszczenia były, w porównaniu z innymi miastami niemieckimi, niewielkie. Straty poniosło głównie Stare Miasto (Altstadt), które zostało tylko częściowo odbudowane. Uratowały się jednak pozostałe dzielnice, dzięki czemu Lipsk ma dziś najlepiej zachowany zespół architektury z XIX i początku XX wieku. W latach 1949–1990 należał do NRD. Był największym miastem NRD po Berlinie Wschodnim. W 1968 wysadzono w powietrze kościół uniwersytecki św. Pawła. W latach 1968–1972 wzniesiony został wieżowiec City-Hochhaus, który z uwzględnieniem anteny do 1973 był najwyższym budynkiem na terenie obu państw niemieckich.
Od 1990 Lipsk leży w granicach odtworzonego Wolnego Kraju Saksonia Republiki Federalnej Niemiec. W 1999 dokonano ostatniego znacznego poszerzenia granic miasta, przyłączając 30 okolicznych wsi.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]