Leliwa - herb szlachecki
Podstrony: 1 [2] [3] [4]
Topór (Bipenium, Kołki, Starża, Wścieklica) – polski herb szlachecki, jeden z najstarszych herbów polskich, noszący zawołanie Starza. Był najbardziej rozpowszechniony na ziemi krakowskiej, lubelskiej, sandomierskiej oraz na Mazowszu. Najwcześniejsza pieczęć z jego wizerunkiem pochodzi z 1282. Aktem unii horodelskiej został przeniesiony na Litwę.Gmina Krzywcza – gmina wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie przemyskim, Pogórze Dynowskie i Pogórze Przemyskie nad rzeką San.
UWAGA: TA PODSTRONA MOŻE ZAWIERAĆ TREŚCI PRZEZNACZONE TYLKO DLA OSÓB PEŁNOLETNICH
Leliwa (Leliwczyk, Leliwita) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Leliwa. Według najczęściej cytowanej w dawnych publikacjach opinii Jana Długosza herb ten wywodzi się z Niemiec. Opinia ta jest jednak wewnętrznie sprzeczna, gdyż jednocześnie Długosz twierdzi, że Spycimir z Melsztyna przybywszy do Polski przyjął herb już istniejący. Opinii tej nie podzielają także współcześni historycy Włodzimierz Dworzaczek i ks. Jan Popłatek. Ich zdaniem zarówno ród Leliwitów, jak i sam herb mają polską proweniencję. Herb Leliwa występował głównie w ziemi krakowskiej, sandomierskiej oraz na terenie województwa poznańskiego. Spośród ponad 800 rodów używających podstawowej wersji herbu Leliwa do największego znaczenia politycznego oraz statusu majątkowego doszli Tarnowscy, Sieniawscy, Morsztynowie, Hlebowiczowie i Czapscy. Wpływowymi Leliwitami byli też Tyszkiewiczowie, ale im przysługiwała odmiana, Leliwa II. Potwierdzeniem statusu większości tych rodów było otrzymanie tytułów hrabiowskich i stosownych odmian w herbie (patrz sekcja odmiany, wersje arystokratyczne oraz alternatywne przedstawienia herbu). Leliwą pieczętował się także Juliusz Słowacki.
Opis herbu[ | edytuj kod]
Opisy historyczne[ | edytuj kod]
Jan Długosz blazonuje herb następująco:
Leliwa, que lunam defectuosam cum stella glauca im campo celestino defert.
Lelistryj — staropolskie imię męskie, złożone z członów Leli- — "kołysać się, być opieszałym"; też lele — "niewieściuch, słabeusz", ale w staroruskim "chwalić" oraz -stryj — "stryj").Jan Amor Tarnowski herbu Leliwa, łacińska forma nazwiska Joannes Tarnovius, (ur. 1488 w Wiewiórce, zm. 16 maja 1561 tamże) – pamiętnikarz, teoretyk wojskowości, mówca, kasztelan krakowski od 1536, wojewoda krakowski od 1535, wojewoda ruski od 1527, kasztelan wojnicki od 1522, starosta sandomierski, lubaczowski, stryjski, chmielnicki, w latach 1527-1533, 1539-1546, 1547-1551, 1554-1555 i 1557-1559 dzierżył buławę hetmana wielkiego koronnego.
Co w przekładzie daje:
Leliwa, który łukowaty księżyc z gwiazdą żółtą pośrodku w polu błękitnym nosi.
Kasper Niesiecki wzmiankuje też wersję z czerwonym polem (odmianę Leliwa V):
Ma być księżyc jak na nowiu niepełnym, do góry rogami obrócony, we środku jego gwiazda o sześciu rogach w polu błękitnym, luboć niektórzy czerwonego używają; księżyc powinien być złoty. Na hełmie pawi ogon, na nim takiż księżyc (...)
Symboliczny opis herbu zawiera łaciński wiersz z XV w. ku czci Melsztyńskich Spythko, tua virtus meritis coniuncta priori – gwiazda sławy rodu lśni na niebie między rogami księżyca.
Opis współczesny[ | edytuj kod]
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco:
W polu błękitnym półksiężyc złoty, nad którym takaż gwiazda.
W klejnocie na ogonie pawim – samo godło.
Labry herbowe błękitne, podbite złotem.
Podstawowa wersja herbu, powszechnie później używana, ukształtowała się w XVI wieku. Najwcześniejszy zachowany wizerunek klejnotu (1334) przedstawia klejnot tautologiczny. Etap pośredni ewolucji wizerunku nastąpił w XV wieku, kiedy to spotykało się wersję, w której klejnocie było godło z zatkniętymi trzema piórami pawimi. Więcej na ten temat w sekcji poniżej. Herb Leliwa występował w wielu odmianach, co jest znamienne dla polskiej heraldyki (zob. Odmiany, wersje arystokratyczne oraz alternatywne przedstawienia herbu).
Geneza[ | edytuj kod]
Najwcześniejsze wzmianki pisane[ | edytuj kod]
Historia herbu ma sięgać XII w. Godłem wyobrażającym Leliwę pieczętować się miał święty Bertold z Garsten w roku 1140.
Jedno z zawołań herbu – „Leliwczyk” wzmiankowane jest już w 1357 r.
W 1359 w lasach Płoniny na Wołoszczyźnie, w klęsce poniesionej przeciwko armii mołdawskiej, chorągiew Leliwa miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie.
Najstarsza zachowana wzmianka w dokumentach sądowych pochodzi z 1399 r.: „...de clenodio lune et stelle, et de proclamacione Lelywa”.
W bitwie pod Grunwaldem w 1410 wzięły udział trzy chorągwie pod znakiem Leliwa. Były to chorągwie braci: Jana z Tarnowa (wojewody krakowskiego) i Spytka z Jarosławia oraz Wincentego z Granowa (kasztelana śremskiego i starosty wielkopolskiego).
Aktem unii horodelskiej w 1413 r. herb Leliwa został przeniesiony na Litwę (przyjął starosta wileński Moniwid, adoptowali wojewoda krakowski Jan Tarnowski i Jadwiga z Leżenic).
Najwcześniejsze polskie źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: „Leliwa. que lunam defectuosam cum Stella glauca in campo celestino defert. Ex Reni partibus sub tempore Wladislai primi, Polonie regis, aduenit Spiczmerum miHtem primarium habuit auctorem, qui in primario ignile deferebat, dum ex Reno aduenit sed processu dierum in ea domo Polonorum, que defectuosam lunam rubeam cum stella rubea deferebat, se coniunxit et uniuit et unam familiam effecit; in qua viri prouidi et industrii, rei publice et proprie studiost”.
Najwcześniejsze przedstawienia i ewolucja wizerunku[ | edytuj kod]
Znanych jest całkiem dużo średniowiecznych pieczęci z wizerunkiem herbu. Franciszek Piekosiński wymienia następujące: uważaną za najstarszą nieznanego bliżej Jerzego (z samego początku XIVw.), z 1324 i 1334 (kasztelana krakowskiego Spycimira – jest to jedyne przedstawienia Leliwy z klejnotem tautologicznym), z 1352 (kasztelana wojnickiego Jaśka Tarnowskiego), z 1373 (Rafała Nieustępowicza), z 1373 (Wacława Słupowskiego), z 1375 (kasztelana i starosty krakowskiego Jana Melsztyńskiego), z 1394 (wojewody i starosty krakowskiego Spytka Melsztyńskiego), z 1395 (Sułka z Beneszowic), z 1413 (Jadwigi z Leżenic), z 1419 (wojewody wileńskiego Moniwida), z 1431 (Niekrasza Butwidowicza), z 1451 (Jana Pileckiego). W archiwach lwowskich miało się znajdować wiele pieczęci średniowiecznych z tym herbem, reprezentujących głównie rodziny: Bałuczyńskich, Jarosławskich, Sieniawskich i Tarnowskich; najstarsze z nich: z 1387 Jana z Tarnowa, starosty jeneralnego Rusi, z 1392 tegoż Jana z Tarnowa, jako wojewody sandomierskiego, z 1387 Spytka z Melsztyna, wojewody krakowskiego.
Z 1425 zachowało się epitafium Wierzbięty z Branic, na którym obok Gryfa Wierzbięty widnieje też Leliwa.
Herb Leliwa znajduje się w najstarszych europejskich herbarzach, jednak przedstawienia różnią się barwami, oraz obecnością i kształtem elementów dodatkowych.
Armorial Bellenville z lat (1360–1400) podaje herb z klejnotem – godło z trzema piórami pawimi i labrami, ale godło srebrne, flamandzki Herbarz Gelre z lat (1370–1395) podaje pełny, barwny herb (pole błękitne, godło złote), Herbarz Złotego Runa (około 1433–1435) zamieszcza barwny herb, Codex Bergshammer (XV w.) podaje barwy herbu i jego klejnot. Ponadto, herb przytacza też Armorial Gymnich (XV w.). Znacząco od standardowego różni się przedstawienie w Herbarzu rycerstwa i mieszczan Konstancji z 1483, gdzie pole jest czerwone, zaś godło srebrne.
Oboczności w wyglądzie herbu pojawiały się też często na zabytkach – np. kartusz z zamku w Lanckoronie zawiera gwiazdę ośmiopromienną, chrzcielnica z Opoczna – godło na opak, zaś z Bodzentyna – w pas (wszystkie zabytki z XV wieku). Warto odnotować jeszcze jedną oboczność w wyglądzie wczesnego klejnotu – obok wspomnianego wizerunku z 1334 z klejnotem tautologicznym, zachowała się też pieczęć Wincentego z Granowa z 1401 roku, gdzie w klejnocie jest gryf wyskakujący.
Swoją ostateczną formę graficzną, zgodną z zasadami heraldyki zachodnioeuropejskiej, herb miał uzyskać w połowie XIV wieku.
Wizerunek klejnotu, w którym godło leży na ogonie pawim pojawił się w XVI wieku. Taki klejnot zobaczymy m.in. u Paprockiego w Gnieździe cnoty i w Herbarzu. Popularność tych opracowań przyczyniła się zapewne do rozprzestrzenienia takiej formy herbu. Nie oznacza to jednak, że nie pojawiały się w XVI wieku inne przedstawienia klejnotu. Obok herbu zidentyfikowanego jako odmiana Leliwa II (w klejnocie godło na trzech piórach strusich) pojawiły się też herby z klejnotem tautologicznym (pieczęcie: nieznanych właścicieli z 1501, Rafała z Jarosławia z tego samego roku, K. Irzykowicza i J. Pileckiego z 1569, M. Sieniawskiego i J.K. Tarnowskiego z 1566) oraz z samymi trzema piórami strusimi (pieczęć Jana z Tarnowa z 1501).
Pochodzenie herbu[ | edytuj kod]
Nie można do dziś z całą pewnością ustalić pochodzenia herbu, jak i rodu herbownych. Sama proklama herbu ma prawdopodobnie polską etymologię, natomiast jego wizualna strona, a przede wszystkim godło, może być pochodzenia obcego. Herb ten co prawda należy do najstarszych polskich herbów, ale symbolika półksiężyca i sześciopromiennej gwiazdy była popularna na Wschodzie (kraje muzułmańskie) i była obecna w systemach heraldycznych wielu państw (Niemcy, Węgry, Holandia, Chorwacja i inne). Wizerunek półksiężyca i gwiazdy znajdował się już na monetach Mitradatesów, królów Pontu z dynastii Achemenidów.
Rodowodem Leliwitów zajmowało się wielu historyków, poczynając od Jana Długosza, aż po wiek XX. Na temat genezy Leliwitów, wypowiedział się współczesny badacz i historyk Włodzimierz Dworzaczek. Według jego opinii ogłoszonej w 1971 roku, Leliwici byli rodem pochodzenia rodzimego. Z tym zdaniem zgadza się Teresa Zielińska w książce Poczet polskich rodów arystokratycznych.
Stanowisko Dworzaczka nie było pierwszą teorią o rodzimym pochodzeniu Leliwitów. Rdzennie polskie pochodzenie herbu starał się udowodnić nadworny biograf hetmana Jana Tarnowskiego Stanisław Orzechowski, pisał on m.in.:
Ród domu Tarnowskiego ani gościem ani przechodniem w Polszcze nigdy u nas nie był, jako niektórzy pod kądzielą siedząc między babami powiadają, iż Leliwa z Niemiec od Renu do Polskiej przyszła – co nie jest. Albowiem Leliwa tak polskim herbem zawsze była, jako jest Starza, Śrzeniawa, Tramli [?], Jastrzębiec, Łódź, Odrowąż, Nałęcz i inne polskie herby – a to może być pokazano starodawnymi przywilejami polskimi i ruskimi.
Bolesław V Wstydliwy (ur. 21 czerwca 1226 w Starym Korczynie, zm. 7 grudnia 1279) – książę krakowski (od 1243) i sandomierski (od 1232), ostatni przedstawiciel małopolskiej linii Piastów.Indygenat (z łac. indigena – krajowiec, tubylec; krajowy, swojski) – uznanie obcego szlachectwa i nadanie rodowi szlacheckiemu, wobec którego stosowano indygenat, przywilejów szlacheckich w państwie uznającym.
O tych starodawnych przywilejach polskich i ruskich nie zachowały się do dziś żadne informacje.
Rodzime pochodzenie herbu starali się także udowodnić Wincenty Balicki, Jan Leniek. Badacze forsujący rdzenne pochodzenie tego herbu wskazują przede wszystkim na jego typowo słowiańską nazwę.
Niezależnie od tego, na przestrzeni dziejów pojawiło się kilka innych – mniej lub bardziej prawdopodobnych hipotez:
Hipoteza „niemiecka” Jana Długosza[ | edytuj kod]
O obcym pochodzeniu herbu pisał Jan Długosz. W Clenodiach wspominając protoplastę Leliwitów kasztelana krakowskiego Spicymira z Piasku, pisze iż przybył [on] znad Renu za czasów Władysława I króla polskiego, a potem swe pierwotne godło, przyniesione z zachodu Ogniwo (ignile) zarzucił, bowiem złączył się z rodem polskim mającym w herbie ubywajacy księżyc jaśniejący z gwiazdą jaśniejącą. Odtąd jego potomkowie wraz z owymi autochtonami stanowić mieli jedną rodzinę, z której wywodzili się mężowie przezorni i skrzętni, dobru publicznemu i własnemu oddani.
W Liber Beneficiorum opisując fundację kościoła tarnowskiego Długosz przedstawia sprawę inaczej:
... wtedy właśnie ród szlachecki Leliwitów wywodzący się znad Renu, z krwi Alemanów, mający jako znak herbowy gwiazdę sześcioramienną otoczoną dwoma rogami księżyca na niebieskim tle, opuścił własne dotychczasowe siedziby i mając szczęśliwiej zamieszkać, wszedł do ziem Królestwa Polskiego”.
Więcej dowiedzieć się można z jego opisu kościoła pw. Wszystkich Świętych w Krakowie, który był wybudowany przez rycerza Jakuba Bobolę:
Tenże Jakub nosił na orężu i tarczy ogniwo długie a wąskie. Jego liczni potomkowie połączyli się z rycerzami i wielmożami, jacy przybyli znad Renu, a mianowicie tymi z Tarnowa, Melsztyna i Jarosławia, mającymi jako herb Księżyc niepełny z gwiazdą w polu niebieskim. W wyniku tego połączenia, porzuciwszy starodawny znak, tj. owe Ogniwo, zaczęli używać jako herbu, księżyc niepełny wraz z gwiazdą. Pozostali jednak nieliczni rycerze w Królestwie Polskim, a zwłaszcza na Mazowszu, którzy posługują się Ogniwem na orężu..
Herb Przeworska - herbem miasta jest herb szlachecki Leliwa. Przedstawia on półksiężyc barwy złotej, a nad nim gwiazdę barwy złotej na błękitnej tarczy herbowej opasanej złotą bordiurą. Herb ten należał do Rafała Jarosławskiego z Przeworska, jednego z właścicieli miasta.Leda (stgr. Λήδα Lḗda, łac. Leda) – w mitologii greckiej królewna etolska, królowa Sparty, kochanka Zeusa.
Jak widać występuje sprzeczność w przekazach Długosza w Clenodiach i Liber Beneficiorum. Dodatkowo Długosz podaje jeszcze legendę herbową:
Istnieje także przekaz, jakoby wspomniany ród i dom, który dotąd nazywa się „Leliwa”, nie przybył znad Renu, ani też stamtąd nie przyniósł księżyca z gwiazdą jako herbu, lecz po jakiejś szczęśliwej i zwycięskiej bitwie z Węgrami, w której walczono aż do pojawienia się księżyca i gwiazd (jako że, był wówczas księżyc niepełny), został w dowód okazanego wówczas męstwa nagrodzony przez Władysława Łokietka, króla polskiego”.
Powiat przeworski – powiat w Polsce (województwo podkarpackie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Przeworsk. Wchodzi w skład polsko-ukraińskiej strefy przygranicznej.Popielidzi – spotykane głównie w literaturze popularnonaukowej określenie rzekomej dynastii, panującej przed Piastami. Jej ostatnim władcą miał być Popiel, zgodnie z relacją Anonima zwanego Gallem pozbawiony władzy przez wiec.
Hipotezy Jana Długosza były potem powtarzane przez kolejnych historyków i heraldyków: Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego, Kaspra Niesieckiego i wielu innych.
Szymon Okolski do opowiadania Długosza o nadreńskim pochodzeniu Spicymira (i samego herbu) dodał od siebie bliższe określenie niemieckiego gniazda rodowego: zamek prastary przezwany Księżycem z gwiazdą, po słowiańsku Leliwa, po niemiecku Monsztern zwany. W Niemczech nie można dziś jednak znaleźć miejscowości o takiej nazwie (brak także zapisów historycznych). Według Wł. Dworzaczka jest to raczej wymysł tego heraldyka i po nim późniejszych próbujących poprzez etymologiczne dociekania wspomóc pretensje rodziny Morsztynów do herbu Leliwa (wywodzący się z krakowskich kupców Morsztynowie pisali się w średniowieczu Mornsteyn, Morrensteyn, Morrinstein, Morsthein, Mornstin).
Hipoteza „biskupia” Andrzeja Kuropatnickiego[ | edytuj kod]
U schyłku XVIII wieku Ewaryst Andrzej Kuropatnicki wystąpił z twierdzeniem, że Leliwa znajduje się pośród herbów przyniesionych z rzymskiej winnicy, czyli została do Polski przyniesiona przez biskupów. Nie podał on jednak na potwierdzenie swoich słów żadnych dowodów.
Hipoteza „rodzima” Księdza Jana Popłatka[ | edytuj kod]
W swojej pracy na temat Św. Andrzeja Boboli Popłatek przytacza aktualny stan badań nad Leliwą i proponuje inną hipotezę. Odrzuca on opinię Długosza jako wewnętrznie sprzeczną. Długosz twierdzi że Spytko z Melsztyna jest protoplastą wszystkich Leliwitów, jednocześnie twierdząc że przybywszy do Polski przyjmuje on istniejący już herb używany od dawnych czasów. Jednocześnie Popłatek zauważa że według zachowanych dokumentów z epoki Leliwici w czasach Spytka są już rodem w Polsce rozrośniętym i skoligaconym przez co ich początku należy szukać dużo wcześniej. Nie podtrzymuje on też hipotezy Kuropatnickiego stwierdzając że jest ona oparta jedynie na spekulacjach. Według Popłatka Leliwici są lokalnym rodem ze Śląska i Małopolski a ich pojawienie się jest związane z zastępowaniem przez Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego starych skompromitowanych rodów możnowładczych nowymi rodami wyniesionymi ze stanu rycerskiego. Argumentuje on że Bobolowie herbu Leliwa wywodzą się z Bobolic na Śląsku i są tam notowani od XIII wieku a ich wyraźne pokrewieństwo z Tarnowskimi i Melsztyńskimi świadczy o tym że Leliwici i herb Leliwa są rdzennie polskie.
Inne teorie[ | edytuj kod]
Różne teorie na temat pochodzenia Leliwitów podawane były także przez innych autorów. Np. A. Kosiński popierał teorię (dziś uznaną już za błędną) krakowskiego, mieszczańskiego pochodzenia Leliwitów. Z kolei F. Piekosiński uważał ich za odgałęzienie rodu Lubowlitów-Ogniwów, którzy mieli być młodszą linią Starżów i wyprowadzał ich genealogię aż od Popielidów.
Etymologia[ | edytuj kod]
Etymologia słowa „Leliwa”, będącego nazwą herbu, jest wyjaśniana na wiele sposobów.
Stanisław Orzechowski uważał, że „Leliwa” znaczy tyle, co „patrzwa sam”.
Zorian Dołęga-Chodakowski twierdził, iż na Ukrainie w pieśniach ludowych, zwłaszcza weselnych, księżyc oznaczał pana młodego, zaś zorza (gwiazda Wenus, jutrzenka) zwana tam także leliwą wyobrażała w podobnej przenośni pannę młodą. Pisał do Bandtkiego, iż godło Leliwy widział na czerwonych chorągiewkach weselnych. J. Błaszczyński, autor artykułów heraldycznych w Encyklopedii Orgelbranda, opierając się na informacjach jakiegoś nie wymienionego z nazwiska archeologa, pisał, że lud w Sieradzkiem nazywa Leliwą księżyc na nowiu w chwili, kiedy się nad nim znajduje gwiazda Wenus i że tę rzadką konstelację uważa za zapowiedź klęski. Taką samą informację powtarza Andrzej Kulikowski.
A. Małecki łączył zawołanie z nazwą wsi w Sieradzkiem. W dawnej ziemi sieradzkiej, w parafii Klonowa, znajduje się rzeczywiście wieś Leliwa, ale powstała ona późno, bo w lustracji starostwa sieradzkiego z lat 1564/1565 jej nie ma. Biorąc zresztą pod uwagę, ze starostwo sieradzkie dzierżawione było od 1536 kolejno przez dwóch Tarnowskich (pieczętujących się Leliwą), łatwo można zrozumieć źródło tej nazwy.
F. Piekosiński wywodził słowo Leliwa od imienia czy przezwiska Lel, co za Słownikiem Języka Polskiego Maurycego Orgelbranda oznacza imię syna Ladona i Lady. Orgelbrand przedstawił Lela jako prasłowiańskie bóstwo będące piastunem niebios – Trzymał na swoich barkach wschodnie niebiosa – aby nie upadły. Tak więc w połączeniu z wyrazem niwa – nów – może sugerować księżyc w nowiu jako symbol owego bóstwa. Na takie rozumienie etymologii wyrazu Leliwa wskazuje dociekanie Macieja Miechowity, który w swojej Kronice Polski opisał kult bóstw greckich adaptowany na grunt polski, utrzymując że Łada jest w istocie Ledą – matką Lela i Polela, dla których greckimi archetypami mieli być: Kastor i Polideukes, zwany też Polluksem. Podobny pogląd można znaleźć u Mickiewicza, który pisał:
Już naprzeciw księżyca gwiazda jedna, druga Błysnęła; już ich tysiąc, już milijon mruga. Kastor z bratem Polluksem jaśnieli na czele, Zwani niegdyś u Słowian: Lele i Polele.
W kilku publikacjach z XIX wieku leliwą nazywano rośliny z rodzaju złotogłów Asphodelus.
Aleksander Brückner twierdził, że wszystkie nazwy herbów z końcówką na -awa mają pochodzenie topograficzne, od rzeki nad którą przodek osiadł np. Tarnawa, Rawa, Pilawa, Leliwa.
Nazwa Leliwa mogła powstać też z jakiegoś czasownika, na przykład lelejać (się), to znaczy kołysać, chwiać się. Istniało również imię Lelistryj.
Legenda herbowa[ | edytuj kod]
Legendę herbową dotyczącą nadania Leliwy podaje książka Herby, legendy, dawne mity:
(...) herb Leliwa (półksiężyc i gwiazda) otrzymać miał rycerz za pokonanie wrogiego wojska przy księżycu i gwiazdach (wszakoż Paprocki i Okolnicki herb ten z Niemiec wywodzą) w czasach Bolesława Wstydliwego.
Ostrowiec Świętokrzyski – miasto w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz powiatu ostrowieckiego. Prawa miejskie od 1613. Ośrodek przemysłowy: huta żelaza i zakład metalurgiczny, zakłady materiałów ogniotrwałych, odzieżowe, spożywcze; przemysł chemiczny, poligraficzny i drzewny. Według danych GUS z grudnia 2009 miasto posiadało 72 455 mieszkańców.Herb Sieniawy - herbem miasta jest herb szlachecki Leliwa. Ma on postać złotego półksiężyca i gwiazdy na niebieskiej tarczy herbowej. Herb został nadany w 1676 razem z prawami miejskimi. Herb ten należał do rodu Sieniawskich, dawnych właścicieli miasta.
Podstrony: 1 [2] [3] [4]