Le Corbusier, właściwie Charles-Édouard Jeanneret-Gris (ur. 6 października 1887 w La Chaux-de-Fonds, zm. 27 sierpnia 1965 w Roquebrune-Cap-Martin) – francuski architekt szwajcarskiego pochodzenia, urbanista, malarz i rzeźbiarz, czołowy przedstawiciel modernistycznego stylu międzynarodowego. Jego wszechstronna działalność wpłynęła nie tylko na architekturę, ale także na sztuki plastyczne i urbanistykę.

Życiorys[ | edytuj kod]

1887–1917[ | edytuj kod]

Charles Jeanneret pochodził ze starego, szeroko rozgałęzionego rodu. Przydomek Gris przy nazwisku odróżniał część rodziny, z której pochodził od gałęzi Jeanneret-Grieurin i Jeanneret-Compas. Ojciec przyszłego architekta, Georges-Edouard (1855–1926), był zegarmistrzem, trudniącym się emaliowaniem kopert zegarków i posiadał własny warsztat w La Chaux-de-Fonds, będącym w tym czasie jednym z głównych centrów produkcji zegarków w Szwajcarii. Matka, Marie-Charlotte-Amelie z domu Perret (1860–1960), była pianistką. W młodości Charles-Édouard Jeanneret pracował w zakładzie grawerskim swojego stryja, gdzie zajmował się wyrabianiem inicjałów.

W latach 1900–1904 uczył się grawerowania i cyzelunku w szkole artystycznej w La Chaux-de-Fonds. Profesor tej szkoły, Charles L’Eplattenier, nakłonił go do nauki architektury. Charles-Édouard Jeanneret znalazł się pod wpływem secesji i angielskiego ruchu Arts and Crafts, a w latach 1906–1907 wraz z René Chapallazem zrealizował swój pierwszy budynek, bogato udekorowaną willę dla grawera Louisa Falleta. W roku 1907 odbył pierwszą podróż studialną, zwiedzając na północy Włoch Mediolan, Florencję, kartuzję w Galluzzo, Sienę, Bolonię, Padwę i Wenecję, a następnie udał się do Austro-Węgier, gdzie zwiedził Budapeszt i Wiedeń. W Wiedniu przez sześć miesięcy pracował u jednego z twórców wiedeńskiej secesji, Josefa Hoffmanna, a także zapoznał się z ideami Adolfa Loosa. W marcu 1908 roku młody architekt po raz pierwszy pojechał do Paryża, wkrótce wstąpił do pracowni paryskiego architekta Auguste’a Perreta, gdzie pracował przez 15 miesięcy i zetknął się z zastosowaniem surowej konstrukcji żelbetowej; w 1909 spotkał w Lyonie innego z protagonistów nowoczesnej architektury, Tony’ego Garniera.

W roku 1910 odbył długą podróż do Niemiec, żeby zapoznać się z osiągnięciami sztuki stosowanej w tym kraju. Pracując u Petera Behrensa, poznał Miesa van der Rohe i Waltera Gropiusa. W następnym roku zetknął się z Heinrichem Tessenowem, architektem miasta ogrodu Grünau-Falkenberg (realizacja 1913). Następna podróż, po Europie Wschodniej, Turcji, Grecji i Włoszech, była etapem gromadzenia rysunków, notatek i zdjęć.

W 1912 roku Charles-Édouard Jeanneret miał pierwszą wystawę swoich prac (akwarel) na Salonie Jesiennym w Paryżu. Zajmowało go w tym okresie studiowanie w Bibliotece Narodowej materiałów do pracy „Budowa miast” (La construction des villes).

1917–1940[ | edytuj kod]

W czasie pierwszej wojny światowej żył w neutralnej Szwajcarii gdzie uczył innych teorii architektury z użyciem nowoczesnej techniki w szkole artystycznej w La Chaux-de-Fonds. Jako młody architekt zbudował wtedy już cztery domy w Szwajcarii i jedną wieżę ciśnień we Francji. W wieku 29 lat osiadł na stałe w Paryżu. W roku 1917 otworzył tam własną pracownię architektoniczną, a od 1919 wydawał gazetę artystyczną Ésprit Nouveau (Nowy duch), w której swoje artykuły o architekturze podpisywał „Le Corbusier”. Jego pseudonim przypomina francuskie słowo Le corbeau (kruk) i zdarzało się, że rysował go przy okazji składania swojego podpisu. Wszedł w kontakt z awangardowymi środowiskami artystycznymi. Razem z Amédée Ozenfantem zapoczątkował nowy kierunek malarski – puryzm. Od około 1925 roku używał pseudonimu także jako architekt i artysta. Od 1923 do 1940 roku prowadził wspólną pracownię z dalszym kuzynem, Pierre’em Jeanneretem, wspólnie podpisywali projekty i publikacje.

Le Corbusier już w czasie swych pierwszych podróży studialnych zachwycał się klarownością przestrzeni panującą w klasztorach. Klasztorna cela była jedną z inspiracji do stworzenia Pavillon de l’Esprit Nouveau (Wystawa Międzynarodowa w 1925 w Paryżu), który zrewolucjonizował architekturę i projektowanie wnętrz. Pawilon ten, a właściwie modelowy jednoprzestrzenny dom jednorodzinny z antresolą i loggią, rozpoczął szerzenie się nowej myśli architektonicznej. W planie przypomina on celę benedyktyńskiego mnicha. Pavillon de l’Esprit Nouveau był elementem idei Immeubles-Villas, dużego wielkomiejskiego budynku mieszkaniowego łączącego cechy domu jedno- i wielorodzinnego. Dzięki tej wystawie Le Corbusier został szeroko zauważony. W 1922 roku Le Corbusier opublikował w czasopiśmie L’Esprit Nouveau słynne pięć punktów nowoczesnej architektury (pierwszy raz zastosowane przez niego w willi Le Lac w Corseaux w Szwajcarii w 1923 roku, a następnie w sposób najbardziej spektakularny w willi Savoye we francuskim Poissy w 1931 roku).

W roku 1926 opracował „Architekturę epoki maszynowej” (Architecture d’époque machiniste). Dwa lata później został jednym z założycieli CIAM – Międzynarodowych Kongresów Architektury (Congrès Internationaux d’Architecture). Propagował wtedy swoje słynne hasło „słońce, przestrzeń, zieleń” jako trzy elementy, które powinny mieć wpływ na współczesną architekturę. Także w tym czasie Le Corbusier dużo podróżował: do Ameryki Południowej, Niemiec oraz Moskwy, gdzie poznał Meyerholda i Eisensteina. 19 września 1930 roku Le Corbusier przyjął obywatelstwo francuskie, zaś 18 grudnia tegoż roku poślubił Yvonne Gallis (ur. 1892, zm. 5 października 1957), która znana była odtąd szerzej pod wywiedzionym od pseudonimu męża nazwiskiem Madame Le Corbusier. W 1934 roku Le Corbusier stworzył w Paryżu modernistyczną, przeszkloną kamienicę mieszkalną Immeuble Molitor przy ulicy Nungesser-et-Coli 24 gdzie zamieszkał wraz z żoną. Jego dwustronne mieszkanie (240 m²), które zachowano jako muzeum składa się z dwóch kondygnacji, własnej pracowni i tarasu wypoczynkowego z ogrodem na dachu. Jest to pierwszy apartamentowiec na świecie z całkowicie przeszklonymi elewacjami, gdzie nie ma ścian ani okien. Natura jest zasadniczym składnikiem architektury Le Corbusiera, stąd ogród na dachu służący do wypoczynku, ćwiczeń fizycznych, konsumpcji, a także sprzyjający kontemplacji i pozwalający na uprawę roślin. Architekt twierdził, że „ogród jest logicznym uzupełnieniem płaskiego dachu”.

1940–1965[ | edytuj kod]

W czasie wojny przebywał początkowo w Vichy, a w latach 1942–1943 został wysłany z misją do Algierii, wówczas kolonii francuskiej. Lokalna architektura wywarła pewien wpływ na architekta.

Le Corbusier rozpoczął w roku 1942 pracę nad „Modulorem” – autorskim kanonem proporcji, który następnie opisał w kilku pracach. Za model został przyjęty człowiek szczególnie wysoki (za modelowy przyjął ówczesny średni wzrost amerykańskiego policjanta, wynoszący 183 cm). Wyciągnięta do góry ręka postaci ludzkiej wyznacza podstawową wysokość kondygnacji netto, 226 cm. Większość charakterystycznych wysokości odnoszących się do ciała ludzkiego i przedmiotów użytkowych jest wpisana przez Le Corbusiera w dwa ciągi: ciąg wymiarów, wyznaczone w oparciu o wspomniany wzrost i wysokość kondygnacji oraz złoty podział.

Pod koniec wojny Le Corbusier założył Assemblée de Constructeurs pour Rénovation architecturale (ASCORAL), organizację opracowującą plany odbudowy Francji po wojnie, zaś w 1943 opublikował Kartę Ateńską.

Po wojnie Le Corbusierowi jako jednemu z najsłynniejszych architektów powierzano najbardziej prestiżowe realizacje, nie tylko w Europie, ale i w Indiach (miasto Chandigarh) czy Brazylii. W roku 1947 został członkiem komitetu złożonego z architektów, który miał przygotować plany budowy siedziby ONZ w Nowym Jorku; ostatecznie realizację przyznano Amerykaninowi Wallace’owi Harrisonowi, lecz opierała się ona w dużym stopniu na koncepcji Le Corbusiera.

Le Corbusier zbudował w 1952 roku w zburzonej wskutek II wojny światowej nadmorskiej Marsylii wysoki, żelbetowy blok mieszkalny dla 1600 ludzi z ogrodem i salą gimnastyczną na dachu, oddalony od hałaśliwej ulicy, w samym środku parku. Blok był typem budynku nieznanym we Francji i wywołał burzliwe reakcje krytyki. Blok marsylski okazał się udanym budynkiem i zdecydowanie przewyższa swoją funkcjonalnością oraz jakością wykonania późniejsze bloki mieszkalne budowane masowo w krajach komunistycznych. Blok nie został zaprojektowany dla zamożnych elit jednak wprowadzone wówczas liczne nowatorskie rozwiązania architektoniczne takie jak całkowicie przeszklone ściany mieszkań przez rzędy portfenetrów oraz obszerna loggia przynależna do każdego pokoju w mieszkaniu okazały się przełomem co miało wpływ na architekturę zachodniego świata. Inspiracją do stworzenia bloku marsylskiego były transatlantyki i średniowieczne klasztory, które architekt sam poznał, przeanalizował i podziwiał.

Zmarł na zawał serca 27 sierpnia 1965 roku w Roquebrune-Cap-Martin podczas kąpieli w Morzu Śródziemnym.

W latach 1982–1985 Garland Architectural Archives wydało kompendium rysunków architekta, a w latach 2005–2006 Fundacja Le Corbusiera wydała na 16 płytach DVD zbiór 35 000 jego rysunków.