Kultury archeologiczne okresu przedrzymskiego epoki żelaza (600 lat p.n.e. – I w. p.n.e.)

     grupy nordyckie

     kultura jastorfska

     grupa Harpstedt-Nienburg

     plemiona celtyckie

     kultura przeworska

Kultura zarubiniecka – kultura archeologiczna środkowego i późnego okresu lateńskiego i okresu wpływów rzymskich. Jej nazwa pochodzi od miejscowości Zarubińcy na Ukrainie, gdzie przebadano stanowisko archeologiczne tej kultury.Kultura przeworska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia. Dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską.

     grupa gubińska

     kultura oksywska

     kultura wschodniobałtycka strefy leśnej

     kultura kurhanów zachodniobałtyjskich

     kultura zarubiniecka

     grupy estońskie

Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich – archeologiczna kultura kurhanowa epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, rozwijająca się od okresu halsztackiego Do późnego okresu lateńskiego (ok. VI–I w. p.n.e.) na terenach północnego Mazowsza, Warmii, Mazur i Sambii.<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>

     grupy trackie

     kultura Poieneşti-Lukaševka

Kultura oksywska – kultura archeologiczna epoki żelaza, której wyróżniki zostały wydatowane na II w.p.n.e. do I w.n.e.

Kryteria wydzielenia[ | edytuj kod]

Kultura oksywska została wyróżniona na podstawie występujących w jej obrębie charakterystycznych przedmiotów metalowych oraz form ceramiki. Jej nazwa pochodzi od Oksywia – dzielnicy miasta powiatowego Gdyni (woj. pomorskie), gdzie odkryto jedno z pierwszych stanowisk (cmentarzysko) tej kultury. Wyniki badań nad tym stanowiskiem nigdy nie zostały opublikowane, a materiał zabytkowy przepadł.

Chronologia, geneza i zanik[ | edytuj kod]

Proces powstania kultury oksywskiej nie został w pełni wyjaśniony. Stworzono dwie zasadnicze teorie odnośnie do powstania tej kultury, pierwsza, sporządzona przez J. Kostrzewskiego (1951) zakłada jej ewolucję z kultury pomorskiej. Autor ten argumentuje to podobieństwem pewnych form ceramiki i zabytków metalowych, rzadko pojawiającej się ceramiki w wyposażeniu grobowym oraz zajmowanie przez obie kultury zbliżonego terenu. Jednak późniejsi badacze (R. Wołągiewicz, H. Machajewski, A. Strobin, E. Bokiniec) zanegowali tę tezę, zauważając, iż podobne cechy kultury materialnej widoczne były także w kulturze jastorfskiej oraz kręgu północnoeuropejskim, co dotyczy także słabo poświadczonego zwyczaju umieszczania ceramiki wśród darów grobowych (wyjątkiem jest tu północna Dania, lecz region ten – Vendsyssel – wyraźnie odcina się w tym okresie od reszty kręgu północnoeuropejskiego i k. jastorfskiej, a znajduje analogie w kulturze przeworskiej). Argument zbliżonego terytorium został obalony przez R. Wołągiewicza, który zauważył, iż o ile stanowiska k. pomorskiej są mniej więcej równomiernie rozłożone na terenie Pomorza, o tyle k. oksywska skupiona jest w wąskim pasie doliny Wisły i pobrzeżu Słowińskim, aż do pobrzeża Drawskiego. Dodatkowo otwartą pozostaje kwestia zaniku kultury pomorskiej, a większość badaczy skłania się ku tezie, iż mogła ona funkcjonować jeszcze w młodszym okresie przedrzymskim, w takim wypadku k. oksywska i pomorska współwystępowałyby przez pewien okres na terenie Pomorza. Wobec tej argumentacji większość badaczy odrzuca teorię J. Kostrzewskiego. Dla rozważań nad genezą tej kultury ważne jest stwierdzenie faktu zróżnicowania materiałów tej kultury, gdzie w zachodniej części widać wyraźne wpływy jastorfskie, a wschodniej celtyckie, co nie może dziwić w związku z coraz mocniej poświadczonym osadnictwem celtyckim na Kujawach, dodatkowo zaś kultura ta bardzo dobrze wpisuje się w typowy schemat materialny kultur osiadłych wokół Morza Bałtyckiego. Wobec tego wszystkiego należy rozważyć genezę analogiczną do genezy kultury wielbarskiej – pojawienie się na tych terenach nowej grupy ludności ze Skandynawii. Kultura oksywska zanika wraz z końcem fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego, choć w niektórych pochówkach okresu rzymskiego przeżywają się jeszcze pewne jej cechy. W jej miejsce pojawia się kultura wielbarska, identyfikowana z plemieniem Gotów. Wydzielona została na podstawie znaczących różnic w obrządku pogrzebowym i kulturze materialnej.