Kri
Przeczytaj także...
Louis "David" Riel (ur. 22 października 1844, zm. 16 listopada 1885) – przywódca Metysów żyjący w drugiej połowie XIX wieku w Kanadzie.Indianie – najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana z trzech – obok Inuitów (Eskimosów) i Aleutów – grup ludności tubylczej (rdzennej, autochtonicznej) zamieszkujących oba kontynenty amerykańskie, obejmująca – zarówno dawniej, jak i dziś – setki ludów, plemion i grup o bardzo różnym charakterze i stopniu rozwoju. W tradycyjnej antropologii zaliczani są do rasy żółtej.
Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.
Louis "David" Riel (ur. 22 października 1844, zm. 16 listopada 1885) – przywódca Metysów żyjący w drugiej połowie XIX wieku w Kanadzie.Indianie – najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana z trzech – obok Inuitów (Eskimosów) i Aleutów – grup ludności tubylczej (rdzennej, autochtonicznej) zamieszkujących oba kontynenty amerykańskie, obejmująca – zarówno dawniej, jak i dziś – setki ludów, plemion i grup o bardzo różnym charakterze i stopniu rozwoju. W tradycyjnej antropologii zaliczani są do rasy żółtej.
Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.
Kri (franc. Cri, ang. Cree – nazwa pochodzi z jęz. francuskiego – Kristinaux, sami Kri nazywali siebie Kenistonoag) – jedno z najliczniejszych plemion Indian kanadyjskich, zamieszkujące także północną część USA, posługujące się językiem kri.
Metysi kanadyjscy – społeczność wywodząca się od potomków handlarzy z Kompanii Zatoki Hudsona (niemal wyłącznie mężczyzn pochodzenia francuskiego, szkockiego i irlandzkiego) i indiańskich kobiet z lokalnych plemion oraz potomków francuskich osadników z Quebecu i ich indiańskich żon. Kształtująca się od połowy XVII w. społeczność metyska z czasem wykształciła specyficzną kulturę – łącznie z własnym językiem zwanym michif, będącym mieszanką języków francuskiego, dialektów szkockich, irlandzkich i lokalnych języków autochtonicznych Ameryk.
Ontario – prowincja Kanady. Ontario jest najludniejszą i najprężniejszą ekonomicznie częścią Kanady. W granicach Ontario znajduje się stolica Kanady Ottawa, największe miasto Kanady Toronto, a także największa aglomeracja tzw. Golden Horseshoe. W 1855 stacjonujący tam żołnierze angielskiej armii wymyślili hokej na lodzie.
Kri dzielą się tradycyjnie na kilka podstawowych grup, różniących się dialektem oraz zajmowanymi obszarami: Kri Lasów (Cree Woods), Kri Równin (Plains Cree), Kri Północnowschodnich (Northern East Cree), Kri Północnozachodnich (Northern West Cree), Kri Łosiów (Moose Cree), Kri Bagien (Swampy Cree).
Dakotowie, Dakoci, Siuksowie, Sjuksowie, Lakoci – Indianie Ameryki Północnej z obszaru Wielkich Równin. Dzielą się na trzy grupy: wschodnią Santee, środkową Yankton i zachodnią Teton.Język francuski (fr. langue française lub français) – język pochodzenia indoeuropejskiego z grupy języków romańskich. Jako językiem ojczystym posługuje się nim ok. 80 mln ludzi: ok. 65 mln Francuzów, ok. 4,5 mln Belgów (czyli 42%), ok. 1,5 mln Szwajcarów (czyli 20%), a także ok. 8 mln mieszkańców kanadyjskich prowincji Québec, Ontario i Nowy Brunszwik. Ok. 201 milionów osób na całym świecie używa francuskiego jako języka głównego (oszacowanie z 2009 r. według Organisation mondiale de la Francophonie), a 72 miliony jako drugiego języka codziennego (w tym krajach Maghrebu). Wiele z tych osób mieszka w krajach, w których francuski jest jednym z języków urzędowych, bądź powszechnie używanych (54 kraje). Paradoksalnie, w Algierii, Maroku, i Tunezji, gdzie nie ma statusu języka urzędowego, jest bardziej rozpowszechniony niż w wielu krajach Czarnej Afryki, w których jest jedynym językiem urzędowym.
Historia[ | edytuj kod]
W wyniku ekspansji w XVII i XVIII wieku zajęli rozległe tereny między Zatoką Hudsona a Wielkim Jeziorem Niewolniczym. Przyczyną tej ekspansji był handel skórami i dostęp do broni palnej. Prowadzili liczne wojny z Czarnymi Stopami i Dakotami. Wielkie epidemie ospy zawleczonej przez Europejczyków zdziesiątkowały populację Kri.
Rebelia nad Rzeką Czerwoną to nazwa wydarzeń, które nastąpiły w 1869 r. w związku z przyłączeniem Terytoriów Północno-Zachodnich do Kanady.Krikowie, Krik (ang. Creek, sami siebie nazywają Muscogee lub Muskogee) - dawna konfederacja Indian Ameryki Północnej, obejmuje 13 grup, liczących od 66,5 tys. (Muscogee Creek Nation) do zaledwie kilku osób (Tuckabachee) i zamieszkujących kilka stanów w Stanach Zjednoczonych głównie Oklahomę, Alabamę, Georgię i Florydę.
W 1869 r. część Kri wzięła udział w powstaniu Metysów w Manitobie (nad rzeką Red River) pod wodzą Louisa Riela.
Współczesność[ | edytuj kod]
Obecnie Cree żyją m.in. w rezerwatach w stanie Montana (USA), a także w prowincjach Quebec, Manitoba i Ontario (Kanada).
W Kanadzie 80 tys. osób (2001, za Statistic Canada). W Quebecu posiadają daleko posuniętą autonomię terytorialną. W USA, Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 2488 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia Cree, zaś 7734 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Cree. Ponadto 5531 osób zadeklarowało, że pochodzi ze spokrewnionej grupy Rocky Boy Chippewa Cree, zaś 7104 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Rocky Boy Chippewa Cree.
Quebec (fr. Québec) – prowincja Kanady. Quebec jest największą prowincją w Kanadzie pod względem powierzchni, a jeśli chodzi o liczbę ludności ustępuje jedynie Ontario. Na zachodzie graniczy z Ontario, na północy przez Zatokę Hudsona z terytorium Nunavut, na wschodzie z kontynentalną częścią Nowej Fundlandii i Labradoru oraz z Nowym Brunszwikiem. Od południa graniczy ze stanami USA: Nowy Jork, New Hampshire, Vermont i Maine. Największym miastem prowincji jest Montreal. Inne duże miasta: Québec (stolica prowincji), Trois-Rivières, Sherbrooke i Drummondville.Język kri (nazwa własna: nêhiyawêwin, nîhithawîwin a. nêhinawêwin; ang. Cree) - kontinuum dialektów (kri-montagnais-naskapi) z rodziny algonkińskiej, używanych przez ok. 50 tysięcy rdzennych mieszkańców Kanady (Indian Kri) na rozległych obszarach od Alberty po Labrador. Dialekty języka kri są blisko spokrewnione z językiem odżibwe i wraz z nim wschodzą w skład kontinuum kri-odżibwe-ottawa. Język kri jest także komponentem używanych dawniej pidżinów miszif i bungee. Do zapisu języka kri używa się alfabetu łacińskiego lub (tradycyjnie) sylabariusza kri, będącego odmianą sylabariusza kanadyjskiego.
Bibliografia[ | edytuj kod]
Zobacz też[ | edytuj kod]
Warto wiedzieć że... beta
Manitoba – prowincja Kanady leżąca w środkowej części kraju. Od wschodu graniczy z Ontario, od zachodu z Saskatchewan, od północy z terytorium Nunavut oraz na południu ze stanami USA Minnesota i Dakota Północna. Największym miastem prowincji i zarazem jej stolicą jest Winnipeg.
Kanada (ang. i fr. Canada) – państwo położone w Ameryce Północnej, rozciągające się od Oceanu Atlantyckiego na wschodzie do Oceanu Spokojnego na zachodzie i Oceanu Arktycznego na północy. Na południu i północnym zachodzie graniczy ze Stanami Zjednoczonymi, granice morskie: na północy z Danią (Grenlandia) i na wschodzie z Francją (wyspy Saint-Pierre i Miquelon). Drugie państwo świata pod względem powierzchni (po Rosji) oraz 36. pod względem ludności. Kanada jest członkiem ONZ, NAFTA, Wspólnoty Narodów, Frankofonii, NATO, G8, APEC.
Wielkie Jezioro Niewolnicze (ang. Great Slave Lake, fr. Grand lac des Esclaves) – drugi pod względem powierzchni zbiornik wodny znajdujący się na obszarze Terytoriów Północno-Zachodnich w Kanadzie (zaraz po Wielkim Jeziorze Niedźwiedzim), oraz ósmy z kolei na świecie. Najgłębsze jezioro w Ameryce Północnej z maksymalną głębokością 614 metrów. Ma 480 km długości oraz od 19 do 109 km szerokości. Zajmuje powierzchnię 27 200 km². Jego objętość waha się od 1 070 km³, przez 1 580 km³, do 2 088 km³, czyniąc je 10. lub 12. z kolei pod względem objętości na świecie.
Czarne Stopy (Siksika, Blackfoot) – federacja trzech blisko spokrewnionych plemion Indian Ameryki Północnej zamieszkujących prowincję Alberta w Kanadzie i stan Montana w Stanach Zjednoczonych. W skład grupy wchodziły plemiona: Pikuni (Piegan), Kainah i Siksika, które w XIX w. obejmowały swoją opieką także sąsiednie mniejsze plemiona Gros Ventre i Sarsi. Do dziś wielu z nich zamieszkuje rezerwaty po obu stronach granicy amerykańsko-kanadyjskiej i posługuje się językiem siksika z grupy języków algonkińskich.
Rezerwat Indian – autonomiczny obszar przeznaczony dla tubylczych ludów Ameryki (Indian), ustanowiony przez dane państwo (lub jego jednostkę administracyjną, np. stan, prowincję) – zazwyczaj w celu ochrony terytorium, tożsamości, integralności, odrębności i innych praw tubylczej grupy, będącej jego właścicielem lub użytkownikiem.