Kowel

Kowel (ukr. Ковель) – miasto na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, siedziba administracyjna rejonu kowelskiego.

Leży na głównej drodze między Warszawą a Kijowem, około 65 km od granicy polsko-ukraińskiej.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Położenie[ | edytuj kod]

Kowel położony jest na Nizinie Poleskiej, nad rzeką Turią. Historycznie miasto leży na Wołyniu, w jego zachodniej części, blisko granicy z ziemią chełmską. Otaczającymi dużymi miastami (min. 100 tys. mieszkańców) są:

Sicherheitsdienst des Reichsführers-SS (SD, pol. Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS) – organ wywiadu, kontrwywiadu i służby bezpieczeństwa SS, działający w III Rzeszy w latach 1931–1945.Jerzy Szabatin (ur. 29 maja 1942 w Kowlu) – polski elektronik, profesor nauk technicznych, specjalizujący się w teorii i przetwarzaniu sygnałów.

Rzeka Turia w Kowlu

Historia[ | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka historyczna z 1 połowy XIV wieku. Założony na obszarze Księstwa Halicko-Wołyńskiego, w XIV wieku włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1569 włączony do Korony Królestwa Polskiego.

I Rzeczpospolita[ | edytuj kod]

Prawa miejskie miejscowości nadał król Zygmunt I Stary w 1518 r. Od rodu Sanguszków miasto nabyła królowa Bona i utworzyła tu starostwo niegrodowe. W 1611 król Zygmunt III Waza odnowił prawa miejskie. Kowel był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego, położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym kowelskim w województwie wołyńskim. W 1655 za zasługi w walce z najazdem szwedzkim starostwo otrzymał Stefan Czarniecki. W 1773 roku z woli Sejmu starostwo kowelskie otrzymał wojewoda krakowski Wacław Piotr Rzewuski na własność dziedziczną. W 1792 stacjonował tu 3 Pułk Przedniej Straży Buławy Polnej Koronnej, który walczył w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i insurekcji kościuszkowskiej.

Rożnica – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Słupia. Rożnica położona jest około 4 km na wschód od Słupi, od południowego – zachodu graniczy z Sosnowcem (gm. Sędziszów). Wieś należy do parafii św. Piotra i Pawła w Sędziszowie.Anastasija Kożenkowa (ukr. Анастасія Коженкова, ur. 19 stycznia 1986 w Kowlu) – ukraińska wioślarka, mistrzyni olimpijska, mistrzyni świata, trzykrotna mistrzyni Europy.

Pod zaborami[ | edytuj kod]

Wkroczenie I Brygady Legionów Polskich do Kowla w 1915 r.

Po III rozbiorze Polski w 1795 w zaborze rosyjskim, był siedzibą powiatu kowelskiego guberni wołyńskiej. Nastąpił upadek miasta, a w 1857 miał miejsce pożar. W ramach represji po powstaniu listopadowym administracja carska skonfiskowała Kowel Rzewuskim. Ponowny rozwój zaczął się w drugiej połowie XIX wieku, ponieważ skrzyżowały się w nim dwie linie kolejowe. Od schyłku XIX w. jest jednym z największych miast Wołynia.

Cerkiew św. Andrzeja w Kowlu – prawosławna cerkiew w Kowlu. Należy do parafii podlegającej eparchii wołyńskiej Ukraińskiemu Kościołowi Prawosławnemu Patriarchatu Kijowskiego.Polesie (845) – kraina geograficzna i historyczna, leżąca głównie na terytorium obecnej Białorusi i Ukrainy, oraz częściowo Polski i Rosji. Stanowi południowo-zachodnią część Niżu Wschodnioeuropejskiego.

W 1915 w okolicach Kowla walczyła I Brygada Legionów Polskich. W Kowlu zorganizowano szpital dla legionistów, tu też mieściła się administracja wojskowa, gościł tu Józef Piłsudski.

II Rzeczpospolita[ | edytuj kod]

Przedwojenny herb

Kościół – Pomnik w 1935 (niezachowany)

W 1919 roku w czasie ewakuowania się z Kowla niemieckiego garnizonu rozpoczęła funkcjonowanie konspiracyjna milicja ukraińska, która czyniła przygotowania do przejęcia miasta. Zalążki własnej milicji zaczęła tworzyć również miejscowa ludność żydowska, która obawiając się pogromu po przejęciu miasta przez Ukraińców, wysłała delegację do ppłk. Sandeckiego z prośbą o przejęcie miasta przez Polaków. Dnia 4 lutego, wkrótce po opuszczeniu miasta przez Niemców (zdążyli je przedtem podpalić) o godz. 19.00 na Kowel uderzyły z kierunku północnego siły 3 szwadronu 8 pułku ułanów i szwadronu kaemów, od strony zachodniej siły II batalionu 28 pułku piechoty oraz 2 baterii 8 pap, a od południa siły II batalionu 32 pułku piechoty wsparte przez pociągi pancerne nr 15 „Paderewski” oraz 16 „Mściciel” i po krótkim starciu zmusiły siły miejscowej milicji ukraińskiej do opuszczenia miasta.

Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur. ok. 1599 w Czarncy, zm. 16 lutego 1665 w Sokołówce) – polski dowódca wojskowy, oboźny wielki koronny i kasztelan kijowski od 1652, starosta kowelski od 1655, regimentarz od 1656, wojewoda ruski od 1657, starosta tykociński od 1659, wojewoda kijowski od 1664, hetman polny koronny w 1665. Właściciel dóbr tykocińskich nadanych mu za zasługi na rzecz ojczyzny. Najbardziej znany z prowadzenia wojny partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa w czasie potopu szwedzkiego, choć miał też poważny wkład w walkach podczas powstania Chmielnickiego i w trakcie wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667.Cerkiew św. Pantelejmona w Kowlu - prawosławna cerkiew w Kowlu, należąca do eparchii włodzimiersko-wołyńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego.

W Kowlu mieściła się tymczasowa siedziba okręgu wołyńskiego przed jej przeniesieniem w listopadzie 1919 do Łucka.

Zjazd Delegatów Powiatu Związku Strzeleckiego w 1935

W dniach 11–13 września 1920 roku grupa motorowa złożona z siedmiu samochodów pancernych Ford FT-B i dwóch samochodów półpancernych White wykonała tzw. zagon na Kowel.

W II Rzeczypospolitej był siedzibą powiatu kowelskiego w województwie wołyńskim. Prezydentem miasta po odzyskaniu niepodległości był publicysta Karol Waligórski. W Kowlu mieścił się garnizon wojskowy. Stacjonowało tu dowództwo i sztab 27 Dywizji Piechoty. W 1924 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła pw. Pomnik Krwi i Chwały św. Stanisława Biskupa Męczennika. W 1929 miasto odwiedził prezydent Polski Ignacy Mościcki. W 1931 Kowel zamieszkiwały 27 653 osoby i stanowił on największe miasto w województwie po Równem i Łucku. W Czerkasach pod Kowlem znajdowała się do 1939 roku polska składnica uzbrojenia.

Bogusław Lambach (ur. 25 marca 1925 w Kowlu, zm. 13 grudnia 1988 w Warszawie) - polski operator filmowy. W 1944 roku był fotoreporterem w Czołówce Filmowej Wojska Polskiego. W latach 1946-1949, był operatorem Polskiej Kroniki Filmowej. W 1952 roku był współautorem zdjęć do filmu dokumentalnego, reżyserowanego przez Jerzego Bossaka pod tytułem „Ślubujemy”. Od 1953 roku rozpoczyna karierę jako autor zdjęć do filmów fabularnych i później jako autor zdjęć do seriali telewizyjnych.Wołyń (ukr. Волинь) – kraina historyczna w dorzeczu górnego Bugu oraz dopływów Dniepru: Prypeci, Styru, Horynia i Słuczy, obecnie część Ukrainy – obwody wołyński i rówieński, zachodnia część żytomierskiego oraz północne części tarnopolskiego i chmielnickiego.

II wojna światowa[ | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej w czasie kampanii wrześniowej komendantem miasta został mianowany ppłk. Andrzej Hałaciński. Między wrześniem 1939 a czerwcem 1941 pod okupacją sowiecką. 26 czerwca 1941 miasto zostało zdobyte przez Wehrmacht. Niemcy umieścili tu siedzibę komisariatu (Gebiet). W mieście stacjonował oddział operacyjny SD, sztab 314. batalionu policyjnego, posterunek żandarmerii oraz ukraińskiej policji.

Ryszard Horodecki (ur. 30 września 1943 w Kowlu) - polski fizyk, zajmujący się fizyką teoretyczną i informatyką kwantową.Jan Stachniuk, pseud. Stoigniew (ur. 13 stycznia 1905 w Kowlu na Wołyniu, zm. 14 sierpnia 1963) – polski publicysta. Ideolog i twórca polskiej nacjonalistycznej grupy "Zadruga" oraz pisma o tym samym tytule.

Od lata 1941 Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których w tym czasie w Kowlu mieszkało około 15 tysięcy stanowiąc połowę ludności. W 1941 roku w różnych egzekucjach zabito około 1 tys. Żydów. 27 maja 1942 w Kowlu utworzono dwa getta – jedno na Starym Mieście (dla Żydów „bezużytecznych”), drugie na Nowym Mieście dla rzemieślników z rodzinami. W dniach 3–5 czerwca 1942 mieszkańców pierwszego z gett (6-8 tysięcy ludzi) rozstrzelano na polanie koło wsi Bachowo (7 km na północ od Kowla). Egzekucji dokonywało SD, niemiecka żandarmeria oraz ukraińscy policjanci. 19 sierpnia 1942 na żydowskim cmentarzu ci sami sprawcy rozstrzelali Żydów z getta na Nowym Mieście (5 tysięcy osób) oraz 150 Romów. Następnie oba getta były przeczesywane przez żandarmerię i policję w poszukiwaniu ukrywających się; schwytanych więziono w budynku Wielkiej Synagogi a później rozstrzeliwano na cmentarzu katolickim (około 2 tysięcy ofiar). Pozostawione mienie zostało rozgrabione przez ludność ukraińską.

Ignacy Mościcki (ur. 1 grudnia 1867 w Mierzanowie, zm. 2 października 1946 w Versoix) – polski polityk i chemik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1926–1939. Naukowiec, wynalazca, budowniczy polskiego przemysłu chemicznego.Eugeniusz Spisacki (ur. 25 listopada 1932 w Kowlu, zm. 21 sierpnia 2017) – polski trener koszykówki, zdobywca tytułu wicemistrza Polski z żeńską drużyną Ślęzy Wrocław (1982) i brązowego medalu mistrzostw Polski z męską drużyną Śląska Wrocław (1984).

Dawna ulica Warszawska współcześnie

W latach 1939–1945 oddziały ukraińskich organizacji OUN i UPA zamordowały w powiecie kowelskim około 3750 Polaków, z czego w samym Kowlu 44 osoby.

W marcu-kwietniu 1944 w pobliżu Kowla operowała 27 Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej biorąc wraz z Armią Czerwoną udział w zakończonej niepowodzeniem operacji kowelskiej. Kowel został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną dopiero w lipcu 1944.

Okres powojenny[ | edytuj kod]

W latach 1945–1991 w ZSRR. Decyzją władz rozebrano przedwojenny Kościół–Pomnik, uszkodzony w trakcie wojny. Od 1991 miasto należy do Ukrainy. Rada Miejska Kowla w 2010 roku nadała honorowe obywatelstwo miasta Kowla Stepanowi Banderze.

Powiat kowelski - dawny powiat guberni wołyńskiej, później pod Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich w Okręgu Wołyńskim, od 17 stycznia 1920 r. pod Zarządem Cywilnym Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego. 1 czerwca 1920 r. przekazany Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej. 12 grudnia 1920 r. pod Zarządem Terenów Przyfrontowych i Etapowych z powiatu wyłączono gminy: Chociszów, Lelików, Wielka Głusza, Soszyczno, Borowno i Kamień Koszyrski do nowo utworzonego powiatu koszyrskiego oraz przyłączono gminy: Krymno i Nowy Dwór z powiatu włodzimierskiego. 19 lutego 1921 r. wszedł w skład nowoutworzonego województwa wołyńskiego II Rzeczypospolitej. Jego siedzibą było miasto Kowel. W skład powiatu w II Rzeczypospolitej wchodziło 15 gmin wiejskich, 2 miejskie, 314 gromad wiejskich (sołectw) i 2 miasta.Ruch Nacjonalistów Polskich Zadruga, Zadruga – polski ruch o charakterze nacjonalistycznym i neopogańskim, zapoczątkowany w 1937 przez Jana Stachniuka. Zadruga uważana jest za najbardziej prężny ruch neopogański w okresie międzywojennym. W latach 1937-1939 ruch skupiony był wokół miesięcznika „Zadruga”. Jego liczebność przed II wojną światową oceniano na ok. 300 osób. Czołowymi zadrużanami byli Jan Stachniuk, Józef i Stanisław Grzanka, Tadeusz Then, Bogusław Stępiński oraz Antoni Wacyk i Janina Kłopocka.

Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]

w oparciu o Wikipedię (licencja GFDL, CC-BY-SA 3.0, autorzy, historia, edycja)

Warto wiedzieć że... beta

Brzeg Dolny (niem. Dyhernfurth) – miasto w woj. dolnośląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brzeg Dolny. Historycznie leży Dolnym Śląsku. Miasto położone jest na prawym brzegu Odry, w odległości 31 km na północny zachód od Wrocławia stanowiąc tym samym przedłużenie miejsko-przemysłowej aglomeracji wrocławskiej.

Sobór Trójcy Świętej w Kowlu – prawosławny sobór w Kowlu, należący do eparchii włodzimiersko-wołyńskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego.

Julija Ostapczuk (ukr. Юлія Остапчук; ur. 26 września 1989 w Kowlu) – ukraińska zapaśniczka startująca w kategorii do 63 kg w stylu wolnym, dwukrotna mistrzyni Europy.

Ewangelikalizm, chrześcijaństwo ewangelikalne, pot. chrześcijaństwo ewangeliczne – jest nurtem pobożnościowym w protestantyzmie, opartym na specyficznej duchowości. W większości protestantyzm ewangelikalny jest nurtem konserwatywnym i sprzeciwia się tendencjom liberalnego chrześcijaństwa, które zaznaczają się w głównym nurcie protestantyzmu. Powstał na gruncie purytanizmu, ortodoksji protestanckiej i pietyzmu. Niektóre jego elementy pobożnościowe w 2. połowie XX wieku przyjęły się także poza protestantyzmem.

Cerkiew Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Kowlu – jedna z prawosławnych cerkwi w Kowlu. Jest świątynią parafii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego.

Chełm (biał., ukr., ros. Холм [Chołm]) – miasto na prawach powiatu we wschodniej Polsce. Znajduje się w odległości 50 km od granicy z Białorusią i 25 km od granicy z Ukrainą w pobliżu przejścia granicznego w Dorohusku. Leży nad rzeką Uherką, lewym dopływem Bugu. Chełm jest po Lublinie drugim co do liczby ludności miastem w województwie lubelskim.

Pińsk (biał. Пінск, Pinsk, ros. Пинск, Pinsk) – miasto i port na Białorusi, na Polesiu, nad rzeka Piną, u jej ujścia do Prypeci, w odległości 29 km od kanału Dniepr-Bug. Miasto położone jest administracyjnie w obwodzie brzeskim, do 1939 w województwie poleskim (1921 stolica), węzeł drogowy; stolica diecezji pińskiej (1925), seminarium duchowne (1925, 2001); 130 600 mieszkańców (2010).