Korporacjonizm (korporatywizm, ang. corporatism, niem. Korporatismus) – doktryna społeczno-gospodarczo-polityczna o charakterze samorządu (stanowego, zawodowego, branżowego), postrzegająca społeczeństwo i państwo jako naturalne i solidarne organizmy (łac. corporatio – zrzeszenie, stowarzyszenie, corpus – ciało). Termin ten nabrał dwojakiego znaczenia; w założeniach pierwotnych (teoretycznych) korporacjonizm integrować ma wszystkie grupy społeczne (warstwy, klasy, branże gospodarcze), godzić ich interesy i tłumić konflikty pomiędzy nimi. Zakłada uspołecznienie procesu decyzyjnego i upaństwowienie interesów branżowych. Doktryna przedstawiana jest jako naturalna alternatywa wobec indywidualistycznego liberalizmu i kolektywistycznego socjalizmu. Dąży do ustanowienia reżimu opartego na korporacjach zorganizowanych pionowo, skupiających tak pracodawców, jak i pracobiorców różnych szczebli oraz inne jednostki działające w tym samym zawodzie, czy też branży, z zachowaniem ich hierarchii (np. wykonawca i podwykonawca). W rolnictwie dopuszcza się także takie o charakterze terytorialnym. Korporacje rozumiane są jako „stany zawodowe”, czyli produkcyjne i nieprodukcyjne instytucje publiczno-prawne, samorządne, lecz uznające zwierzchnią i koordynującą rolę państwa. Istnienie tych stanów może, ale nie musi wykluczać tworzenia zrzeszeń o charakterze klasowym (zorganizowanych poziomo), skupiających tylko przedsiębiorców (organizacje pracodawców) lub tylko robotników (związki zawodowe). Korporacje mają na celu również troskę o sprawy socjalne swych członków, podejmując się w razie potrzeby opieki nad nimi (np. gwarantowane zatrudnienie w czasach kryzysu), ale i będąc uprawnione do nakładania na nich różnych obowiązków i egzekwowania podległości (paternalizm). W zakresie ich kompetencji leży także ogólny rozwój kulturalno-społeczny. Zależnie od koncepcji, przynależność do jakiejkolwiek korporacji może być przymusowa, albo i nie.

W znaczeniu wtórnym termin ten używany jest zamiennie z kapitalizmem państwowym. Korporację tworzy tu całe państwo, a różnice interesów dzielące poszczególne grupy (np. pracodawcy i pracownicy) są niwelowane poprzez negocjowanie stanowisk (korporacjonizm liberalny), bądź też arbitraż ze strony władzy państwowej (autorytarny). Celem państwa-korporacji jest współdziałanie polityków i przedsiębiorców, mające w perspektywie umacnianie ich wpływów na arenie polityki międzynarodowej i na międzynarodowym rynku, kosztem innych państw i przedsiębiorców z zewnątrz. Rząd stanowi jednocześnie zwierzchni zarząd przedsiębiorstw, niezależnie od ich statusu własnościowego (państwowe czy prywatne), zaś gospodarka podporządkowana jest centralnemu planowaniu. Rząd–zarząd typuje tu najważniejsze holdingi i wyznacza im do zajęcia miejsce na rynku (jedną lub więcej branż, w których poszczególne koncerny mają skupić swój potencjał inwestycyjny). Chodzi o ograniczenie ich walki konkurencyjnej na rynku krajowym, aby swe siły i środki mogły skierować na konkurencję z podmiotami zagranicznymi. W korporacyjnym ustroju gospodarczym władze państwa stosują różne metody protekcjonizmu, mające wesprzeć własne przedsiębiorstwa w walce na rynkach zagranicznych, a zarazem utrudnić podmiotom zagranicznym działalność na rynku krajowym. Są to m.in.: fiskalne i administracyjne przymuszanie inwestorów krajowych i zagranicznych do kierowania swego kapitału ku wyznaczonym przez rząd celom; utrudnianie działalności podmiotom niespełniającym wymagań władz i ułatwienia dla tych spełniających (np. ulgi podatkowe, preferencje w dostępie do kredytów); proeksportowa polityka pieniężna (celowe osłabianie waluty, co obniża ceny własnych produktów na rynkach światowych, a jednocześnie podnosi ceny towarów importowanych); polityka celna utrudniająca niepożądany import i eksport; bezpośrednie dopłaty z budżetu do produkcji i eksportu dla ułatwienia działalności przez władze pożądanej; dumping. Przedsiębiorstwa z krajów o gospodarce liberalnej, działające bez pomocy własnego rządu (i podatników) są w tej sytuacji wypierane z rynku przez konkurencję „na dopingu”, dysponującą takim wspomaganiem. Poszkodowani są też krajowi przedsiębiorcy, którzy nie podporządkują się władzom (czy to bezpośrednio rządowi, czy też pośrednio, jako np. podwykonawca większego koncernu, zależny od swego kontrahenta) i nie udostępnią swego potencjału dla zwiększenia mocy państwa. Badacz Philippe Schmitter uznał korporacjonizm za system reprezentacji zorganizowany z ograniczonej liczby podmiotów mających przywilej reprezentacyjny w danej dziedzinie lub kategorii. Tym samym korporacjonizm byłby ze swej natury zaprzeczeniem idei pluralizmu, gdzie nikt nie posiada monopolu na reprezentację. Leif Lewin traktował korporacjonizm jako usankcjonowaną partycypację podmiotów w procesie decyzyjnym, odpowiedzialną za pewne kwestie ekonomiczne dotyczące funkcjonowania państwa oraz sposobu zarządzania nim. Korporacjonizm może wiązać się z pojęciami takimi jak solidaryzm, terceryzm, dystrybucjonizm, syndykalizm. Pojęcie korporacjonizmu jest związane z socjologicznym funkcjonalizmem strukturalnym.

 Zapoznaj się również z: Korporacja, Stan (zbiorowość społeczna), Stratyfikacja (socjologia) i socjologia polityki.

Korporacjonizm krwi[ | edytuj kod]

Korporacyjne relacje społeczne są powszechne w grupach takich jak rodzina, klan, plemię. Systemy te, były częstym zjawiskiem w świecie praindustrialnym. Do dziś społeczeństwa koczownicze, żyjące w niesprzyjających warunkach środowiskowych (słabo zaludnione stepy i pustynie) mają silną strukturę klanową, która stanowi środowiskową podstawę społeczeństwa korporacyjnego. Osiadły tryb życia ludów rolniczych, żyjących w większym dostatku od koczowników, osłabił struktury korporacyjne, zaś postępująca w nowożytności urbanizacja, niemal zupełnie je rozbiła tworząc przestrzeń dla postaw indywidualistycznych.

W starożytności i średniowieczu społeczeństwo złożone z wolnych – w naszym rozumieniu – jednostek nie istniało. Każdy musiał mieć pana i wspólnotę, do której przynależał. W praktyce, prawa przysługiwały nie ludziom, lecz społecznościom (klanom, korporacjom), które kierowały życiem osobistym swych członków w sposób, który dziś uznany zostałby za opresyjny (np. aranżowanie/wymuszanie małżeństw). Jednak w obliczu niedostatecznych sił porządkowych zapewniających ład społeczny (policja, wymiar sprawiedliwości), to właśnie przynależność do grupy stała się głównym, jeśli nie jedynym gwarantem elementarnego bezpieczeństwa jednostki – choćby przez możliwość wzięcia krwawej zemsty. Opuszczając grupę, człowiek nie stawał się wolny, lecz niczyj, zdany na łaskę silniejszych, którzy takiego człowieka, niczym wyjętego spod prawa przestępcę, mogli bezkarnie zabić, lub – co bardziej się opłacało – schwytać i sprzedać w niewolę. W takiej sytuacji zależność od jakiegokolwiek protektora okazywała się nieunikniona.

Korporacjonizm wspólnotowy[ | edytuj kod]

Wstępne koncepcje korporacjonizmu opracowano w starożytnej Grecji okresu klasycznego. Platon rozwinął koncepcję totalnego i wspólnotowego systemu korporacyjnego, w którym rolę każdego człowieka oparto na naturalnych hierarchiach społecznych. Hierarchie te miały na celu zorganizowanie ogólnej współpracy wszystkich członków korporacji, w celu osiągnięcia harmonii społecznej, z preferencją dla zbiorowych interesów i z odrzuceniem interesów indywidualnych. Arystoteles w Polityce opisał społeczeństwo jako podzielone wzdłuż naturalnych klas i celów funkcjonalnych, czyli kapłanów, władców, niewolników i wojowników. Republika rzymska zapożyczyła greckie pojęcia korporatywistyczne do własnego ustroju, ale także dodała pojęcie reprezentacji politycznej, podzielonej na grupy przedstawicieli wojskowych, zawodowych, religijnych. Również wywodzący się z Chin konfucjanizm głosi, że zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i porządku, co przekłada się na posłuszeństwo wobec starszych i zwierzchników, a także wyższość grupy nad jednostką. Stanowi to niewątpliwe wsparcie dla korporacjonizmu w społeczeństwach Dalekiego Wschodu, w których konfucjański system wartości jest głęboko zakodowany i osłabia indywidualistyczne tendencje, narastające tam od czasów zetknięcia się z ideami cywilizacji Zachodu w XIX w., a także wynikające z rozrywającej odwieczne więzy społeczne urbanizacji.