Komunistyczna Partia Chin (chiń. upr. 中国共产党; chiń. trad. 中國共産黨; pinyin Zhōngguó Gòngchǎndǎng [ʈʂʊ́ŋ.kwǒ kʊ̂ŋ.ʈʂʰàn.tàŋ]) – rządząca partia narodowa w Chińskiej Republice Ludowej, założona w 1921. Do 1927 współpracowała z Kuomintangiem, następnie toczyła z nim wojnę domową do 1949 z przerwą w latach 1937–1945, kiedy to obie partie zawarły taktyczny sojusz przeciwko japońskim najeźdźcom.

Partia na przestrzeni lat przeszła ewolucję ideową z radykalnego maoizmu do socjalizmu o chińskiej specyfice. Obecnie utrzymuje ożywione kontakty z partiami z zagranicy, szczególnie z tymi o profilu komunistycznym i socjaldemokratycznym.

Historia[ | edytuj kod]

Utworzenie KPCh i wczesna historia[ | edytuj kod]

KPCh ma swoje korzenie w Ruchu 4 Maja 1919, w trakcie którego wśród chińskich intelektualistów poklask zyskały radykalne ideologie takie jak marksizm i anarchizm. Pierwszym wiodącym chińskim intelektualistą który publicznie poparł leninizm i rewolucję światową był Li Dazhao. Kolejnym czołowym chińskim leninistą był Chen Duxiu. Li był mniej radykalny od Chena i nie odrzucił udziału w życiu politycznym ówczesnej Republiki Chińskiej. Obaj działacze uważali że rewolucja październikowa w Rosji jest przełomowa i zwiastuje nową erę dla uciskanych narodów na całym świecie. Struktury KPCh były wzorowane na opracowanej przez Włodzimierza Lenina teorii partii awangardowej. Ideowe zalążki programu partii opracowali działacze kulturalni okresu Ruchu Nowej Kultury w tym Cai Hesen.

Krajowy Kongres Założycielski partii odbył się w dniach 23–31 lipca 1921. Kongres miał początkowo odbyć się jeszcze 3 lipca w Szanghaju, jednak spotkanie zakłóciła policja. Z obawy przed kolejnymi próbami rozbicia wiecu uczestnicy kongresu spotkali się w łodzi na środku jeziora w Jiaxing, znajdującego się prowincji Zhejiang. W kongresie udział wzięło tylko 12 delegatów. Udziału w spotkaniu nie wzięli ani Li, ani Chen (który wysłał swojego przedstawiciela). Na kongresie podjęto decyzję o utworzeniu partii komunistycznej będącej filią Międzynarodówki Komunistycznej. Przewodniczącym partii został wybrany przez delegatów Chen.

Komuniści zdominowali lewe skrzydło Kuomintangu, będącego partią zorganizowaną na wzór leninowski. Komuniści o władzę w partii walczyli z przedstawicielami prawicowej frakcji. Gdy lider KMT Sun Jat-sen zmarł w marcu 1925, jego następcą został prawicowiec Czang Kaj-szek, który zainicjował marginalizację komunistów. Świeżo po sukcesie ekspedycji północnej, w trakcie której udało mu się pokonać lokalnych watażków, Czang rozpoczął akcje przeciwko komunistom. Ignorując rozkazy rządu KMT w Wuhanie pomaszerował na Szanghaj kontrolowany przez komunistyczne bojówki. Komuniści z zadowoleniem przyjęli przybycie Czanga, nie wiedzieli jednak że wkrótce po przybyciu obróci się on przeciwko nim. Z pomocą miejscowej organizacji przestępczej, Zielonego Gangu, prawica KMT dokonała w mieście masakry 5000 zwolenników KPCh. Armia Czanga powędrowała następnie na Wuhan, jednak została odparta przez dowódcę wojskowego z KPCh, generała Ye Tinga. Sojusznicy Czanga zaatakowali również komunistów w Pekinie, gdzie 19 czołowych komunistów zostało zabitych przez watażkę Zhang Zuolina, a w mieście Changsha oddziały He Jiana zmasakrowały setki chłopskich milicjantów sprzyjających KPCh. W wyniku czystek z rąk nacjonalistów zginęły dziesiątki tysięcy komunistów i ich sympatyków. KPCh utraciło 15 tysięcy spośród 25 tysięcy członków. KPCh nadał popierała rząd KMT w Wuhanie, jednak 15 lipca 1927 niespodziewanie rząd ten wydalił z partii wszystkich komunistów. Komuniści zareagowali na woltę tworząc Robotniczo-Chłopską Armię Czerwoną Chin do walki z Kuomintangiem. Batalion pod dowództwem Zhu De 1 sierpnia 1927 zaatakował miasto Nanchang, rozpoczynając powstanie. Początkowo powstanie odniosło sukces, jednak stopniowo komunistyczne oddziały zmuszono do odwrotu na południe do Shantou, a następnie na pustynię Fujian. Mao Zedong mianowany został dowódcą naczelnym Armii Czerwonej i poprowadził cztery pułki do Changsha celem wywołania powstania chłopskiego w całym Hunan. Po wkroczeniu Mao do Hunan wiosną 1928 sytuację wykorzystał Kuomintang, który najechał obszary kontrolowane przez komunistów w Jiangxi, co zmusiło Mao do wycofania się tam w celu obrony.

Wojna domowa i wojna z Japonią[ | edytuj kod]

 Osobne artykuły: chińska wojna domowa i II wojna chińsko-japońska.

Zniszczenie aparatu organizacyjnego miejskiej KPCh doprowadziło do zmian instytucjonalnych w partii. Partia przyjęła zasadę centralizmu demokratycznego i ustanowiła Biuro Polityczne. Wszystkie te działania zwiększyły centralizację partii. Po dymisji Chen Duxiu de facto władzę w partii na lata 1919–1930 przejął Li Lisan. Li pogłębił kryzys w partii, co spotkało się z działaniem Kominternu, który pod koniec 1930 wpłynął na odebranie mu uprawnień. W 1935 nieformalnym przywódcą partii stał się Mao, którego nieformalnymi zastępcami stali się Zhou Enlai i Zhang Wentian (będący sekretarzem generalnym). Wojna z KMT przyśpieszyła proces upolitycznienia i scentralizowania Armii Czerwonej, utworzone zostały wydziały polityczne KPCh odpowiedzialne za nadzór nad armią.

Wybuch II wojny chińsko-japońskiej spowodował przerwę w konflikcie między KPCh i KMT. Między KPCh i KMT utworzono kolejny sojusz mający na celu wspólną walkę z inwazją. Sojusz istniał formalnie do 1945, jednak współpraca między partiami de facto zakończyła się w 1940. Pomimo formalnego sojuszu KPCh wykorzystało okazję do poszerzenia swoich obszarów i przygotowań do nadchodzącej walki z Kuomintangiem. W 1939 KMT zaczął ograniczać ekspansję KPCh, co doprowadziło do częstych starć między KPCh a KMT. Starcia te nie trwały długo, ponieważ żadna ze stron nie była wówczas zdolna prowadzić wojny na dwóch frontach. W 1943 KPCh ponownie aktywnie rozpoczął poszerzanie obszarów kosztem KMT.

Po klęsce Japonii w 1945 ponownie wybuchła wojna domowa między KMT a KPCh. Dzięki pomocy ze strony Amerykanów (i jeszcze w czasie wojny Japończyków) KMT było w stanie odzyskać znaczną część kraju z rąk komunistów. KMT pomimo zyskania wielu obszarów musiało liczyć się z tym, że było bardzo niepopularne w społeczeństwie z powodu m.in. powszechnej w partii korupcji. W tym samym czasie KPCh dzięki pomocy ZSRR przejęło kontrolę nad Mandżurią. KMT osłabione zostało też przez masowe protesty studentów i intelektualistów, na które odpowiadało zresztą brutalnymi represjami. Inną przyczyną kryzysu KMT były wewnętrzne walki frakcyjne. Chaos w KMT spowodował masowe dezercje, w wyniku których z dwumilionowej armii uciekło aż milion żołnierzy. W rezultacie komuniści odnosili zwycięstwo za zwycięstwem. 1 października 1949 Mao proklamował utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej, co oznaczało zakończenie wojny domowej.

Partia rządząca[ | edytuj kod]

ChRL powstała na zasadach marksizmu-leninizmu, a precyzyjnie na zasadach schińszczonego leninizmu, nazwanego później jako maoizm. W latach 60. doszło do rozłamu radziecko-chińskiego, który oddzielił KPCh ideologicznie od Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. W kolejnych latach odbyła się rewolucja kulturalna. Po śmierci Mao w 1976 wybuchła walka o władzę między Deng Xiaopingiem a Hua Guofengiem. Walkę o władzę wygrał Deng. Deng wraz z Chen Yunem i Li Xiannianem przeprowadzili szereg reform i wdrażali politykę otwarcia na świat. Wówczas powstało pojęcie socjalizmu o chińskiej specyfice. Deng odrzucił niektóre z lewicowych elementów polityki Mao, twierdząc że państwo socjalistyczne może wykorzystywać elementy gospodarki rynkowej nie stając się przy tym kapitalistycznym państwem. Polityka ta przyczyniła się do gigantycznego wzrostu gospodarczego. Nowa ideologia była kwestionowana w partii zarówno przez maoistów, jak i zwolenników głębszej liberalizacji. Kulminacją sytuacji były protesty na placu Tian’anmen w 1989. Wizja ekonomii Denga zwyciężyła i w ciągu lat 90. wprowadzony został socjalizm rynkowy, a w 1997 przekonania Denga (Teoria Denga Xiaopinga) została umiejscowiona w konstytucji KPCh.

Władzę po Dengu w 1990 przejął Jiang Zemin który nazwał Denga najważniejszym liderem i kontynuował większość elementów jego polityki. W 2003 w ramach konstytucji partii ratyfikowano Zasadę Trzech Reprezentacji Zemina, która była jeszcze głębszym odejściem od maoizmu. Następca Mao, Hu Jintao, objął urząd w 2002. W odróżnieniu od poprzedników Jintao położył większy nacisk na wspólne przywództwo aniżeli jednoosobowe rządy. Jintao rozwinął koncepcje zwaną jako Harmonijne Społeczeństwo. W 2012 zrezygnował z urzędu, a władzę po nim objął Xi Jinping. Według komentatorów zagranicznych działania Xi, takie jak zwiększenie centralizacji i walka z korupcją, mają upodobnić go do postaci Mao.

Deng Xiaoping z Jimmym Carterem, 1979

Organizacja[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Komitet Centralny Komunistycznej Partii Chin.

Teoretycznie najwyższym organem władzy jest obradujący przynajmniej raz na 5 lat Komitet Centralny. Inne ważne organy władzy zostały wymienione w konstytucji partyjnej i są to:

Co 5 lat odbywa się zjazd krajowy Komunistycznej Partii Chin. Formalnie zjazd ten pełni 2 funkcje: zatwierdza zmiany w konstytucji partyjnej oraz wybiera Komitet Centralny, liczący 376 członków (205 członków + 171 zastępców). Następnie, KC wybiera Biuro Polityczne. W praktyce stanowiska w Komitecie Centralnym i Biurze Politycznym obsadzone są na długo przed zjazdem, a głównym jego zadaniem jest ogłoszenie celów politycznych partii i określenie kierunku rozwoju Chin na kolejne lata.

Główną władzę w państwie sprawuje Stały Komitet Biura Politycznego KC. Procedura wyboru członków Stałego Komitetu jest zbliżona do procedury wyboru Biura Politycznego i również odbywa się za kulisami oficjalnych zjazdów. Nowa struktura władzy jest ogłaszana pośrednio poprzez graficzny układ portretów nowo wybranych dygnitarzy na stronach oficjalnej gazety partyjnej Renmin Ribao. Liczba członków Stałego Komitetu zmieniała się na przestrzeni lat; obecnie, zgodnie z ustaleniami XVIII Krajowego Zjazdu Partii w 2012 liczy on 7 członków.