Katapulta startowa
Hawker Siddeley (BAe) Harrier – brytyjski samolot rozpoznawczy i bliskiego wsparcia, posiadający zdolność krótkiego i pionowego startu i lądowania (V/STOL), należący do pierwszej generacji serii Harrier. Początkowo produkowany przez Hawker Siddeley, następnie BAe. W USA oznaczony jako AV-8A Harrier. Rodzina Harrier obejmuje eksperymentalne i produkowane seryjnie wersje samolotów, włączając najbardziej zmodernizowaną wersję drugiej generacji AV-8B Harrier II.Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią, Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.
Aerofiniszer (z ang. aerofinisher) — rodzaj łapacza samolotu, urządzenia stosowanego do skracania dobiegu samolotu i jego wyhamowania wykorzystywany głównie na pokładach lotniskowców, ale także na lotniskach lądowych. Zespół aerofiniszera składa się z kilku grubych lin stalowych, zazwyczaj czterech, zamocowanych w poprzek pokładu startowego do specjalnych tłumików hydraulicznych. Liny te instaluje się na wysokości od kilkunastu, a czasem nawet powyżej 20 cm nad powierzchnią lądowiska. Zadaniem pilota lądującego samolotu jest złapanie przy pomocy specjalnego wysuwanego z części ogonowej haka za jedną z lin, co powoduje gwałtowne wyhamowanie maszyny na odcinku od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Liny aerofiniszera na lotniskowcu są numerowane od 1 do 4 licząc od rufy, a idealne lądowanie polega na złapaniu liny numer 3. Siła tłumienia lin hamujących jest regulowana w zależności od typu lądującego samolotu i jego masy, dlatego też przed lądowaniem, pilot raportuje obsłudze pokładu startowego stan paliwa i uzbrojenia. Zbyt luźna lina nie zatrzyma samolotu przed końcem pokładu, natomiast zbyt mocno napięta może poważnie uszkodzić maszynę. Przeciążenie podczas lądowania z wykorzystaniem aerofiniszera dochodzi do 4 g.
Katapulta startowa samolotu – urządzenie stałe lub przewoźne, umożliwiające start samolotu z pasa o ograniczonej długości. W przypadku samolotów pilotowych, przede wszystkim stosowane na okrętach – obecnie jedynie na lotniskowcach. Ze względu na dużą masę i małą wydajność nie zyskały popularności w lotnictwie lądowym. Opracowywane rozwiązania katapult wystrzeliwujących samoloty pilotowe z dowolnego miejsca na lądzie nie wyszły poza stadium eksperymentów i zaniechano dalszego rozwoju tego typu konstrukcji. Stosowane są natomiast w dalszym ciągu do wystrzeliwania bezzałogowych statków powietrznych.
Zadaniem współcześnie stosowanych katapult startowych jest wspomaganie startu samolotów przez nadanie im większego przyspieszenia umożliwiającego osiągnięcie prędkości startowej na krótkim odcinku pokładu startowego. Urządzenia tego typu mają postać wbudowanego w pokład startowy toru ze znajdującym się poniżej tłokiem wyposażonym w specjalny uchwyt do zaczepiania przedniego koła samolotu. Pod wpływem wysokiego ciśnienia pary poruszający się tłok ciągnie za sobą samolot i w czasie około 4 sekund nadaje mu prędkość, która wraz z prędkością lotniskowca i czołowego wiatru (start odbywa się przy kursie okrętu pod wiatr), zapewnia osiągnięcie odpowiedniej siły nośnej i start maszyny. Niektóre samoloty marynarki, np. North American FJ-2 Fury, posiadały wyższą goleń przedniego koła, dzięki temu zwiększał się kąt natarcia skrzydeł, co ułatwiało start.
W okresie międzywojennym i podczas II wojny światowej w katapulty dla wodnosamolotów były wyposażane różne klasy większych okrętów, w tym krążowniki i pancerniki. Rzadziej stosowano wystrzeliwanie samolotów z podwoziem kołowym, np. ze statków typu CAM. Po wojnie ich użycie zostało ograniczone do wystrzeliwania samolotów z podwoziem kołowym z lotniskowców. Aż do zakończenia II wojny światowej większość katapult startowych była napędzana hydraulicznie, istniały też katapulty prochowe. Pierwsze, bardziej efektywne katapulty parowe zastosowano na brytyjskim lotniskowcu HMS „Perseus” w połowie lat 50. Zapewniały one większą moc niż hydrauliczne i umożliwiały start dużo cięższym myśliwcom odrzutowym.
Na początku XXI wieku rozpoczęto prace nad zbudowaniem elektromagnetycznej katapulty startowej (Electromagnetic Aircraft Launch System, EMALS) opartej na silniku liniowym. Wprowadzenie katapult elektromagnetycznych ma na celu podniesienie niezawodności okrętu i kontynuowanie startów samolotów także w przypadku awarii systemów parowych. Pierwszym lotniskowcem, w którym zastosowano katapulty elektromagnetyczne, jest amerykański USS „Gerald R. Ford” (CVN-78), który wszedł do służby w 2017 r.. Zaletą jest też około dwukrotnie mniejsza masa (ok. 225 t) i ilość zajmowanego miejsca w stosunku do katapult parowych, zmniejszenie obciążeń działających na strukturę płatowca, zmniejszenie liczby obsługi oraz usunięcie gorącej pary jako nośnika.
Od lat 70. XX wieku zaznaczyła się tendencja do stosowania samolotów pionowego/krótkiego startu i lądowania, głównie rodziny Harrier, które mogą startować ze znacznie mniejszych i tańszych jednostek pływających bez użycia katapult, jednakże mają one pewne ograniczenia. Także rosyjski samolot Su-33 jest w stanie wystartować z pokładu lotniskowca bez użycia urządzeń wspomagających, ale tylko przy zredukowanej masie paliwa i uzbrojenia. Dlatego katapulty pozostały w użyciu na części nowobudowanych okrętów, w szczególności na amerykańskich lotniskowcach uderzeniowych oraz w marynarce Francji. Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych używa katapult do rozpędzania samolotów załadowanych uzbrojeniem o dużej masie, oraz większych maszyn, których ciąg silników nie zapewnia dostatecznej mocy do rozpędzenia ich do prędkości startowej na ograniczonej długości pasa startowego lotniskowca.
Układ, w którym samoloty startują z lotniskowców przy pomocy katapult startowych określa się angielskim skrótem CATOBAR. W celu zapewnienia bezpiecznego lądowania tego typu maszyn na pokładach lotniskowców konieczne jest stosowanie lin hamujących skracających dobieg samolotu.
Przypisy[ | edytuj kod]
- ↑ Michał Jarocki, Lotniskowce przyszłości, „Raport - Wojsko Technika Obronność” nr 09/2017, s.80-82