Kartuzy
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]
Szlak bursztynowy – szlak handlowy między europejskimi krajami basenu Morza Śródziemnego a ziemiami leżącymi na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. W znaczeniu węższym jest to przebieg tras zorganizowanych wypraw po bursztyn, nasilonych od I wieku n.e.Duderstadt - miasto niemieckie leżące w kraju związkowym Dolna Saksonia w powiecie Getynga. W dniu 31 grudnia 2008 roku miasto liczyło 22 114 mieszkańców.
Kartuzy (dodatkowa nazwa w kaszub. Kartuzë, niem. Karthaus) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie kartuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kartuzy. Miasto leży nad czterema jeziorami zwanymi kartuskimi. Są to: jezioro Karczemne, Klasztorne Duże, Klasztorne Małe i Mielenko. W Kartuzach krzyżują się drogi wojewódzkie: nr 211, nr 224 i nr 228.
Według danych z 31 grudnia 2013 roku miasto miało 14 866 mieszkańców.
Położenie[ | edytuj kod]
Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 6,80 km².
Kartuzy leżą na Kaszubach, historycznie na Pomorzu Gdańskim.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. gdańskiego. Po 1999 Kartuzy leżą w województwie pomorskim i są stolicą powiatu kartuskiego.
Historia[ | edytuj kod]
Neolit[ | edytuj kod]
Prace archeologiczne na terenie Kartuz zaczęły się w XIX wieku. Większość ze znalezisk została jednak stracona podczas II wojny światowej. Kolejne prace mające na celu odtworzenie historii Kartuz były wykonywane w latach 70. XX wieku.
Rejon Kartuz został zasiedlony prawdopodobnie później niż tereny znajdujące na południe. Przez okres plejstocenu teren ten był zajęty przez lądolód. W okresach interglacjałów pojawiały się na Pomorzu różne grupy koczownicze, wędrujące na północ za zwierzyną, brak jednak znalezisk potwierdzających bytność takich grup na terenie przyszłego miasta.
W okresie borealnym, kiedy klimat na Pomorzu się ocieplił i ustabilizował, grupy koczownicze zaczęły się osiedlać. Udoskonalono broń i narzędzia. Rekonstrukcja egzystencji grup zamieszkujących te tereny jest jednak niemożliwa i oparta jedynie na analogii do terenów ościennych. Na tym terenie odnajdywane są jedynie pojedyncze znaleziska świadczące o zamieszkiwaniu grupy ludzi. Nieco lepsza jest sytuacja z badaniem osadnictwa późnego neolitu. Znajdowane są fragmenty ceramiki, ślady rolnictwa. Słabe gleby nie sprzyjały rozwojowi siedzib ludzkich na obszarze ziemi kartuskiej.
Epoka brązu[ | edytuj kod]
Więcej przedmiotów zachowało się z epoki brązu. Wiadomo, że tereny te były zamieszkane przez przedstawicieli kultury łużyckiej. Niewiele wiadomo o osadach tych ludów, głównymi znaleziskami są pojedyncze groby i przedmioty w nich znalezione. Zostały znalezione również fragmenty ceramiki, narzędzia rolnicze oraz biżuteria. Gęstość zaludnienia w okolicach w tym czasie szacuje się na jedną osobę na 2–5 km².
Starożytność[ | edytuj kod]
Ziemia kartuska w starożytności leżała na uboczu szlaku bursztynowego, przez co z tego okresu pochodzi niewiele znalezisk. Wiadomo jednak znacznie więcej na temat domostw i struktury społecznej, głównie dzięki analogiom do innych podobnych terenów.
Średniowiecze[ | edytuj kod]
W 1382 roku Jan z Rusocina założył w Kartuzach kartuzję Paradisus Beatae Mariae. Fundacja kartuska w XVIII w. słynęła z bogactwa, wyrobu słynnego likieru i działalności charytatywnej.
1800–1918[ | edytuj kod]
W 1818 r. wieś Kartuzy została stolicą powiatu. Znajdowały się tu wszystkie urzędy i instytucje, które znajdowały się w miastach powiatowych, czyli: starostwo, sąd grodzki, więzienie, urząd skarbowy, powiatowa komenda policji, bank, urząd pocztowy oraz wiele innych.
W 1825, po kasacie klasztoru kartuzów decyzją administracji kościelnej dokonano rozbiórki dawnego kościoła parafialnego św. Katarzyny, znajdującego się na nieistniejącym cmentarzu (ob. Park Solidarności) między pl. św. Brunona a kościołem klasztornym (istnienie drugiej świątyni było dotąd niezbędne wobec surowości reguły kartuzów, uniemożliwiającej kobietom korzystanie z kościoła klasztornego). Kościół ten w okresie reformacji został przyłączony do parafii w Goręczynie jako filialny.
W 1886 r. Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z Pruszczem Gdańskim. W 1897 r. powstał w Kartuzach dworzec kolejowy, który uległ zniszczeniu w 1945 roku w wyniku działań wojennych. W roku 1953 powstał nowy budynek w typowym dla tego okresu stylu (socrealizm). W 2017 r. został zburzony i zastąpiony nowym obiektem. W 1901 r. Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z Kościerzyną. W 1904 r. wybudowano w Kartuzach parowozownię i wieżę ciśnień. W 1905 r. przedłużono linię kolejową Pruszcz – Kartuzy do Lęborka. W 1910 r. po ukończeniu elektrowni wodnej w Rutkach na Raduni, Kartuzy zelektryfikowano.
W tym czasie w Kartuzach funkcjonowały Verschönerungsverein (Tow. Upiększania Kartuz, od 1986), Kaschubische Volkskunde, Deutsches Flotten Verein, Vaterlanden Frauen Verein (Ojczyźniany Związek Kobiet), Turnverein (klub gimnastyczny), Fussball Verein (klub piłkarski), Tennis Club (z kortami na zapleczu restauracji Borzestowskiego przy ul. Gdańskiej) oraz chóry: kościelny, męski i mieszany. W mieście działało 6 pensjonatów i 8 restauracji.
W 1903 odsłonięto Kriegerdenkmal, przedstawiający żołnierza pruskiego – zwycięzcę spod Sedanu. W 1920 został on rozebrany, w 1941 zrekonstruowany i ponownie rozebrany w 1945. W 1926 w jego miejscu postawiono figurę Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej.
1918–1945[ | edytuj kod]
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918, wojsko polskie wkroczyło do Kartuz 8 lutego 1920 r. W 1920 r. utworzono w Kartuzach Powiatową Komendę Policji Państwowej, a miejscowość stała się stolicą powiatu kartuskiego, który graniczył z powiatami wejherowskim i kościerskim oraz z Niemcami i Wolnym Miastem Gdańsk. Kartuzy wówczas nie miały praw miejskich. W latach 1920–1923 wielu Niemców opuściło Kartuzy. Ludność niemiecka, choć w mniejszości, była elitą finansową i edukacyjną powiatu. W 1921 r. po wybudowaniu linii Gdynia – Kokoszki (obecnie linia kolejowa nr 235, na odcinku Gdańsk Osowa – Gdynia Główna przebudowana) Kartuzy zyskały połączenie kolejowe z Gdynią. Podczas wojny celnej między Polską a Niemcami połączenie przez Kartuzy, choć typowo lokalne, przejęło pociągi obsługujące port w Gdyni. W szczytowym okresie stacja w Kartuzach zatrudniała aż 150 pracowników, a w powstałej wówczas Ochotniczej Straży Pożarnej pracowało 30 kolejarzy. Węzeł kolejowy posiadał również własną służbę medyczną, w której pracował między innymi działacz kaszubski, poeta Aleksander Majkowski. W 1922 r. w Kartuzach powstał szpital powiatowy
W roku 1923 Kartuzy uzyskały prawa miejskie, co spowodowało podniesienie rangi ośrodka. Wcześniej mimo typowo miejskiej zabudowy i siedziby władz powiatu znaczenie ośrodka było zdecydowanie mniejsze. Pierwszym burmistrzem Kartuz został Walerian Kubasik, wcześniej pracownik magistratu w Toruniu. Wybór burmistrza nie odbył się jednak w drodze wyborów, a konkursu zorganizowanego przez magistrat. W październiku 1925 r. odbyły się pierwsze wybory do Rady Miasta (poprzednia rada została wybrana jako Rada Gminy). W tym samym roku sejm uchwalił ustawę o budowie linii z Bydgoszczy do Gdyni omijającej Kartuzy, co spowodowało znaczne zmniejszenia przewozów kolejowych w tym mieście. W 1936 miasto liczyło 5764 mieszkańców: 5544 Polaków, 168 Niemców i 45 Żydów.
4 września 1939 r. rozpoczęła się okupacja niemiecka w Kartuzach. W chwili wkraczania do miasta Wehrmachtu podpalona została miejscowa syngoga, a licząca 45 osób diaspora żydowska poddana eksterminacji. W czasie wojny firma Tiefbau Unternehmung Heinrich Speck wybudowała tzw. Nowe Osiedle, składające się z kilkunastu budynków przeznaczonych dla ewakuowanych z Nadrenii i Westfalii ofiar alianckich bombardowań lotniczych. Nowe budynki mieszkalne powstały wówczas również przy ul. Zamkowej i Sambora.
19 marca 1945 r. powstał w Bydgoszczy Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Kartuzach z chorążym Skołożyńskim jako pierwszym sekretarzem.
Walki o Kartuzy rozpoczęły się 9 marca 1945 r. Miasto zaatakowały oddziały pancerne i piechota z 49 Armii generała pułkownika Iwana Griszina 2 Frontu Białoruskiego Konstantego Rokosowskiego i opanowały je nazajutrz, 10 marca 1945 r. W czasie walk poległo około 320 żołnierzy Armii Czerwonej. W lipcu 1945 r. ustanowiono w Kartuzach polską administrację, mimo że do roku 1946 pozostała w nich armia radziecka, a przy ul. Majkowskiego miał siedzibę marszałek Rokossowski.
1945–1989[ | edytuj kod]
Na początku maja 1945 w Kartuzach rozpoczął działalność Komitet Obywatelski.
25 maja 1969 na Złotej Górze odbył się telewizyjny Turniej Miast Kartuzy – Kościerzyna.
po 1989[ | edytuj kod]
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6] [7]