Kartezjusz
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]
Sceptycyzm - pojęcie wieloznaczne, określające postawę w nauce, pogląd filozoficzny oraz potocznie - postawę "sceptyka" (człowiek wątpiący, krytyczny, niedowierzający).Witalizm – hipoteza zakładająca, że siły witalne (niematerialne) są obecne w zjawiskach życiowych. Witalizm występował u Arystotelesa w jego koncepcji duszy (entelechia). Arystoteles i kontynuatorzy jego metody badania procesów biologicznych twierdzili, że każda forma żywa posiada niepodzielną "duszę", która "rządzi" rozwojem (biosyntezą, cytogenezą, morfogenezą, embriogenezą), procesami adaptacji fenotypowej, oraz procesami reperacji i regeneracji. Zarówno mechanicyzm jak i materializm odrzucały hipotezę witalizmu. Mimo to, hipotezy czysto fizyczne (mechanicystyczne) dotyczące opisu życia były łatwo krytykowane. Dopiero gwałtowny rozwój biologii molekularnej pod koniec XX i w początkach XXI wieku spowodował, że witalizm został uznany za hipotezę, która nie poddaje się testom empirycznym i jest uznawany przez większość naukowców za teorię pozanaukową (wykracza poza metodologiczny naturalizm).
René Descartes
René Descartes, forma spolszczona Kartezjusz, forma zlatynizowana Renatus Cartesius (ur. 31 marca 1596 w La Haye en Touraine, zm. 11 lutego 1650 w Sztokholmie) – francuski uczony: matematyk, fizyk i filozof, jeden z najwybitniejszych intelektów XVII wieku, uznawany również za ojca filozofii nowożytnej.
Jako matematyk zajmował się głównie geometrią i algebrą, jako pierwszy łącząc obie dziedziny matematyki w swojej pracy Géométrie, dając początek geometrii analitycznej. Zajmował się także wielomianami. W fizyce zasłużył się głównie mechanice klasycznej i optyce. Opracował prototyp pierwszej zasady dynamiki jeszcze przed Galileuszem; odkrył poprawne prawo załamania światła niezależnie od Snella i jako pierwszy je opublikował, a dzięki temu prawu poprawnie wyjaśnił rozpiętość tęczy. Jego model świata zawierał wiele błędów – odrzucał m.in. atomy, próżnię i ograniczoną prędkość światła, postulując też dość niejasną naturę tego zjawiska i błędny, wydłużony kształt Ziemi. Mimo to kartezjanizm był cennym pomostem między starożytno-scholastyczną fizyką Arystotelesa a nowożytną, dużo bardziej poprawną fizyką Newtona. Prace Kartezjusza w dziedzinie matematyki zostały jednak docenione dopiero dzięki pracy matematyka van Schootena oraz jego tłumaczeniu na łacinę dzieła Géométrie wraz z komentarzem.
Jako filozof zajmował się głównie teorią poznania, filozofią umysłu i filozofią religii. Otworzył nowożytny przewrót ku podmiotowi oraz poczet XVII-wiecznych racjonalistów – jego doktryna była punktem wyjścia dla późniejszych systemów jak te Spinozy czy Leibniza. Jest uważany za jednego z ojców mechanicyzmu, który był popularnym światopoglądem uczonych oświecenia. Wywarł też bezpośredni wpływ na dużo późniejszą, XIX-wieczną filozofię fenomenologiczną Husserla.
Wiele jego utworów zostało umieszczonych w katolickim indeksie ksiąg zakazanych dekretami z 1663 roku i dekretem z 1720 roku.
Życiorys[ | edytuj kod]
René Descartes urodził się 31 marca 1596 w La Haye en Touraine, której to miejscowości w 1967 nadano na jego cześć nazwę Descartes. Pochodził ze starego szlacheckiego rodu. Był synem Joachima(fr.) – prawnika i urzędnika miejskiego – oraz Jeanne z d. Brochard, zmarłej po roku od narodzin kolejnego syna, również żyjącego jedynie kilka dni. René był już drugim chłopczykiem w rodzinie, która była jak na owe czasy oświecona. Jej członkowie brali czynny udział w życiu kulturalnym kraju. Jeden z przodków Renégo, Piotr Descartes, był doktorem medycyny. Jego teść, Jan Ferrand, był także lekarzem, doświadczonym chirurgiem i znawcą chorób nerek. Matka filozofa, Joanna Brochard, pochodziła w linii matki z rodziny Sauzaj, którzy byli w ciągu szeregu lat kustoszami królowskiej biblioteki uniwersyteckiej w Poitiers. Ojciec Renégo ożenił się powtórnie w 1600 i z nowego związku miał jeszcze dwójkę dzieci. René wraz z dwójką starszego rodzeństwa o imionach Pierre(fr.) i Jeanne spędził dzieciństwo w domu babki ze strony matki. O tych wczesnych latach życia Descartes’a nie zachowały się prawie żadne wiadomości; również sam Descartes, z wyjątkiem jednego czy dwóch wypadków, nigdy nic nie opowiadał o latach swego dzieciństwa.
Około 1607 René rozpoczął naukę w kolegium prowadzonym przez jezuitów w La Flèche (Collège Henri IV), gdzie od 1604 uczył się już jego brat Pierre. W kolegium przebywał prawdopodobnie do 1615. Później naukę kontynuował w Paryżu i w 1616 uzyskał stopień z prawa cywilnego i kanonicznego na Uniwersytecie w Poitiers.
W wieku 21 lat zaciągnął się do sprzymierzonej z Francją armii holenderskiej. Poznał tam Isaaca Beeckmana, który przedstawił mu wiele nowych teorii matematycznych. Z wdzięczności Kartezjusz napisał dla niego traktat muzyczny Compendium musicae, opublikowany dopiero w 1650. W 1621 porzucił służbę wojskową i powrócił do Paryża, gdzie skierował swe zainteresowania ku naukom matematycznym i fizycznym. Rozpoczął również prace nad traktatem poświęconym metodologii nauk.
Od 1628 do 1649 przez większość czasu mieszkał w Holandii, przedkładając Amsterdam nad Paryż czy francuską wieś. Francję odwiedził trzykrotnie (1644, 1647, 1648). W 1648 w uznaniu jego prac król Francji przyznał mu pensję. W tym okresie oprócz problematyki fizycznej (głównie optyka, mechanika), matematycznej i metodologicznej zaczął pisać również na tematy biologiczne i metafizyczne. Kartezjusz nigdy się nie ożenił. W 1635 ze związku ze służącą Helene Jans urodziła się córka Kartezjusza – Francine, która zmarła w 1640.
Kartezjusz należał do rzeczypospolitej uczonych i przez cały okres pracy twórczej utrzymywał obszerną korespondencję z licznymi uczonymi w całej Europie (m.in. z Christiaanem Huygensem, Marinem Mersennem, Elżbietą księżniczką czeską, Henricusem Regiusem). Jego listy, często istotne dla rekonstrukcji jego idei, zostały pośmiertnie wydane.
Pewien wpływ na jego prace miały spory światopoglądowe. Pod wpływem potępienia Galileusza w 1633 porzucił plany opublikowania dzieła Świat albo Traktat o świetle (ukazało się dopiero po jego śmierci). W 1643 Uniwersytet w Utrechcie potępił tezy Kartezjusza, zakazując ich nauczania.
W 1649 filozof przyjął zaproszenie szwedzkiej królowej Krystyny do Sztokholmu, która chciała pod jego kierunkiem studiować filozofię i skorzystać z jego rad przy organizowaniu szwedzkiej akademii nauk. By zachować trzeźwość i czystość umysłu, królowa wyznaczyła mu godzinę swoich korepetycji na piątą rano. Filozof przeziębił się, w wyniku czego rozwinęło się zapalenie płuc. Descartes odmawiał początkowo leczenia, zgadzając się na pomoc dopiero po kilku dniach. Zmarł 11 lutego 1650.
Pochowano go w Sztokholmie. W 1667 ciało ekshumowano i pochowano w paryskim opactwie Saint-Germain-des-Prés. W 1817 szczątki przeniesiono do osobnej kaplicy opactwa. Czaszka Kartezjusza znajduje się w Muzeum Człowieka (nie jest eksponowana).
Filozofia[ | edytuj kod]
Powstanie filozofii nowożytnej[ | edytuj kod]
Kartezjusz nazywany jest często ojcem filozofii nowożytnej. Jego działalność wydatnie przyczyniła się do porzucenia dawnych metod filozofowania, zarówno charakterystycznych dla filozofii średniowiecznej, jak i renesansowego platonizmu. Przejście to określa się czasem zmiany paradygmatu filozofii, z paradygmatu ontologicznego na mentalistyczny.
O ile filozofia nastawiona ontologicznie zajmowała się przedmiotem i jego istnieniem, to filozofia mentalistyczna postawiła pod znakiem zapytania możliwość prawdziwego poznania. Filozofia taka wskazywała, że nim możemy określić, jaki jest byt, należy najpierw określić, czy prawdziwe poznanie jest możliwe i jakie są jego warunki. Zasadniczym jej pytaniem jest „co można poznać?”, „co można wiedzieć?”. Stąd też, zamiast ontologii, w paradygmacie mentalistycznym zaczęto uprzywilejowywać epistemologię. Rozwinęła się filozofia umysłu badająca procesy myślowe i stany świadomości. Metodyczne wątpienie było nie tylko punktem wyjścia, ale jedną z podstawowych metod testowania prawdziwości sądów. Kartezjusz, a za nim inni filozofowie, dążył wpierw do rozstrzygnięcia zasadniczych kwestii epistemologicznych (jakiego rodzaju wiedza jest wiedzą pewną), a dopiero w dalszej kolejności do stawiania tez ontologicznych.
We wczesnej nowożytności doszło do wyodrębnienia się z filozofii nauk ścisłych i przyrodniczych, dotychczas uprawianych w ramach filozofii przyrody. Chociaż nadal filozofia i przyrodoznawstwo były blisko ze sobą związane, a wielu ówczesnych filozofów było jednocześnie wybitnymi naukowcami, to coraz częściej filozofia i nauka będą dla siebie jedynie inspiracją. Sam Kartezjusz – oprócz filozofii – zajmował się również matematyką, jak i badaniami z zakresu fizyki i optyki, meteorologii i fizjologii. Uważał, że jego odkrycia naukowe są ściśle związane z jego rozważaniami na tematy metafizyczne, epistemologiczne czy z zakresu filozofii umysłu. Filozofia daje też metodologiczne podstawy dla uprawiania nauk empirycznych.
Metoda filozoficzna[ | edytuj kod]
Tak jak i Francis Bacon, Kartezjusz za najważniejszy cel nauki uważał opanowanie sił przyrody oraz udoskonalenie samej natury ludzkiej. Kartezjusz zakładał, że możliwe jest oparcie całości wiedzy ludzkiej na pewnym niepowątpiewalnym fundamencie. Tylko w ten sposób możliwe jest jego zdaniem odparcie argumentów sceptycyzmu co do możliwości uzyskania wiedzy pewnej. Stanowisko takie określane jest jako fundacjonalizm.
Poszukiwanie pewnych podstaw wiedzy rozpoczął Kartezjusz od opracowania nowej metody filozofowania. Arystotelizm opierał się na logicznych rozumowaniach, przede wszystkim sylogizmie. Rozumowanie to opierało się jednak na danych zmysłowych, które – zdaniem Kartezjusza – mogą być zawodne. Tym samym, skoro przesłanki są jedynie prawdopodobne, to również konkluzje nie są pewne. Arystotelizm został w średniowieczu pogodzony z chrześcijaństwem i przybrał postać filozofii scholastycznej, co sprawiało, że miał silne oparcie w Kościele katolickim. Kartezjusz został wyedukowany w tej tradycji, lecz dość szybko zauważył jej błędy i ograniczenia (przede wszystkim w zakresie metody i twierdzeń przyrodniczych).
Pierwszym krokiem w refleksji filozoficznej było dla Kartezjusza odrzucenie wszelkich niepewnych sądów. Wątpienie to („wątpienie kartezjańskie”) miało charakter metodologiczny, a jego celem miało być znalezienie niepodważalnych podstaw, nie zaś podważenie istniejących sądów. „Kartezjański sceptycyzm” jest więc sceptycyzmem metodologicznym.
Świadectwa zmysłów są zawodne, natomiast prawdy niepodważalne muszą mieć charakter rozumowy (racjonalizm filozoficzny). Mają one być jasne i wyraźne dla każdej rozumnej istoty. Z tych jasnych i wyraźnych prawd wyprowadza się kolejne prawdy, metodami podobnymi do geometrii. Rozumowanie more geometrico stało się wzorem dla wszystkich kartezjan, a przykładem jego zastosowania jest Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona Barucha Spinozy.
Cogito ergo sum[ | edytuj kod]
Swoje słynne rozumowanie przedstawił (pierwotnie w języku francuskim) w Rozprawie o metodzie (1637). Wychodząc z zasadniczego zwątpienia o wszystkim, co nazywane bywa poznaniem, Kartezjusz dochodzi do stwierdzenia, iż jedynie uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne; wątpienie jest aktem myśli. Fakt myślenia jest zdaniem Kartezjusza oczywisty i dany w sposób prosty i bezpośredni. Jest ideą jasną i wyraźną, a tym samym nie wymaga dalszego uzasadniania.
Z faktu myślenia wynika równocześnie istnienie myślącego podmiotu. Tak Kartezjusz dochodzi do swego twierdzenia: „cogito ergo sum” („myślę, więc jestem”). Traktuje to twierdzenie jako prostą i podstawową ideę, która jest filarem wiedzy pewnej, z której wywodzą się kolejne sądy.
Dualizm kartezjański[ | edytuj kod]
Zasadniczym rysem filozofii Kartezjusza jest dualizm duszy i ciała (dualizm psychofizyczny). Wedle Kartezjusza istnieją dwa niezależnie od siebie prapierwiastki: niematerialna i materialna substancja. Podstawową cechą substancji niematerialnej jest myślenie, materialnej zaś – rozciągłość. Rzeczywistość fizyczna zbudowana jest z materii rozciągłej w trójwymiarowej przestrzeni, ma charakter mechanicystyczny i jest badana przez nauki przyrodnicze. Rzeczywistość umysłowa złożona jest z myśli i świadomości i jest obszarem wolności. W człowieku te dwa rodzaje rzeczy się łączą. Tym samym przynajmniej część zachowań ludzkich można wyjaśniać mechanicznie. Problem relacji rzeczywistości fizycznej (ciała) i umysłu (zwany problemem psychofizycznym) pozostaje do dzisiaj jednym z istotniejszych problemów filozofii i nauki.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]