Karol Modzelewski (2011); w tle egzemplarz Listu otwartego do partii, wydanego przez Instytut Literacki w 1966

Andrzej Friszke, Karol Modzelewski i Barbara Toruńczyk – Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Warszawa, 20 czerwca 2011

Karol Cyryl Modzelewski (ur. 23 listopada 1937 w Moskwie, zm. 28 kwietnia 2019 w Warszawie) – polski historyk mediewista, profesor nauk humanistycznych, członek Polskiej Akademii Nauk oraz dysydent, więzień polityczny i jeden z liderów opozycji demokratycznej w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

W 1964 wraz z Jackiem Kuroniem autor Listu otwartego do partii, krytykującego linię polityczną Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej za odejście od ideałów socjalizmu. Jeden z inicjatorów protestów studenckich na Uniwersytecie Warszawskim w marcu 1968. Od listopada 1980 do kwietnia 1981 pierwszy rzecznik prasowy Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, inicjator przyjęcia przez związek jego nazwy „Solidarność”. Kilkakrotnie więziony i internowany ze względów politycznych w czasach PRL, osadzony łącznie przez osiem i pół roku.

Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego (1992–1994) i Uniwersytetu Warszawskiego (1994–2019), członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, w latach 2007–2010 wiceprezes PAN. W 2007 laureat Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za monografię Barbarzyńska Europa (2004), w której podjął kwestię powstawania tożsamości europejskiej pod wpływem tradycji przedchrześcijańskich. Autor wyróżnionej Nagrodą Literacką „Nike” autobiografii Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca (2013), w której rozliczał się ze swojej działalności ideowej i politycznej zapoczątkowanej w latach 50., a także krytykował sposób przeprowadzenia transformacji ustrojowej w Polsce, wskazując na negatywne skutki transformacji związane z dominacją modelu neoliberalnego.

Życiorys[ | edytuj kod]

Dzieciństwo[ | edytuj kod]

Urodził się 23 listopada 1937 w Moskwie jako Cyryl Budniewicz, w okresie apogeum wielkiej czystki. Jego ojciec wkrótce po narodzinach syna został aresztowany i skazany na 8 lat łagru. Wcześniej aresztowano dziadka Cyryla Budniewicza, który był inżynierem i mienszewikiem. Jego matka, Natalia Wilter (1912–1992), miała pochodzenie żydowskie; była tłumaczką i literaturoznawczynią, absolwentką Instytutu Literackiego im. Maksyma Gorkiego w Moskwie. W 1939 związała się z polskim działaczem komunistycznym Zygmuntem Modzelewskim, który do 1937 przebywał na emigracji we Francji, a w latach 1937–1939 poddawany był represjom i więziony w Związku Radzieckim. Po zwolnieniu Zygmunt Modzelewski działał w Związku Patriotów Polskich, od 1944 był ambasadorem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, a od 1947 ministrem spraw zagranicznych PRL. W 1941 po niemieckiej inwazji Cyryl Budniewicz został wywieziony wraz z innymi dziećmi komunistycznych emigrantów do obwodu gorkowskiego. W 1945 przyjechał z rodziną do Polski; dopiero wtedy zaczął się uczyć języka polskiego. Otrzymał nazwisko przybranego ojca, a także zmieniono mu imię na Karol. W 1954 zmarł jego przybrany ojciec, który od 1951 był odsuwany od realnego wpływu na władzę.

Polska Rzeczpospolita Ludowa[ | edytuj kod]

W 1954 złożył egzamin maturalny w XIV Liceum Ogólnokształcącym im. Klementa Gottwalda w Warszawie i w tym samym roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, w czasie których poznał m.in. Jacka Kuronia, Andrzeja Garlickiego, Andrzeja Krzysztofa Wróblewskiego, Krzysztofa Pomiana i Teresę Monasterską, z którymi zaangażował się w 1956 w studencki ruch rewizjonistyczny. W jego ramach odpowiadał m.in. za kontakty z młodymi robotnikami. W 1959 ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim, będąc uczniem Aleksandra Gieysztora. W latach 1962–1964 był asystentem i doktorantem w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.

W marcu 1957 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1964 został wydalony razem z Jackiem Kuroniem z szeregów partii. Wykreślono go wówczas również z listy członków Związku Młodzieży Socjalistycznej. W reakcji na wydalenie wystosowali List otwarty do partii, krytykujący linię polityczną PZPR. Usunięto go wówczas także ze studiów doktoranckich i z pracy, a w 1965 skazano na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Warunkowe zwolnienie uzyskał 3 sierpnia 1967, po 2 latach i 5 miesiącach pobytu w zakładzie karnym. Brał następnie udział w wydarzeniach marcowych w 1968, za co w 1969 ponownie został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności; został zwolniony we wrześniu 1971.

W latach 1972–1983 był zatrudniony w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu. W 1974 uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie pracy pt. Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego, a cztery lata później uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy poświęconej Italii wczesnośredniowiecznej.

W 1980 wstąpił do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, był autorem pomysłu przyjęcia przez związek terminu „Solidarność”, wykorzystywanego już w tytule biuletynu strajkowego. Wchodził w skład prezydium dolnośląskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, prezydium zarządu regionu, Krajowej Komisji Porozumiewawczej, brał także udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku. Był pierwszym rzecznikiem prasowym związku (jako rzecznik prasowy Krajowej Komisji Porozumiewawczej od listopada 1980 do kwietnia 1981). Z funkcji zrezygnował, nie zgadzając się ze stanowiskiem władz związku w sprawie tzw. prowokacji bydgoskiej.

Po wprowadzeniu stanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 w sopockim Grand Hotelu celem internowania. We wrześniu 1982 aresztowano go, zarzucając mu próbę obalenia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 6 sierpnia 1984 został zwolniony na mocy amnestii. W 1987 powrócił do pracy naukowej. W 1989 został zaproszony na dwumiesięczny cykl wykładów w Collège de France, ale uniemożliwiono mu ten wyjazd z przyczyn politycznych. Był sceptycznie nastawiony co do intencji grupy generałów trzymających władzę i nie wziął udziału w pracach Okrągłego Stołu, lecz współuczestniczył w redakcji preambuły dokumentu końcowego z obrad.

III Rzeczpospolita[ | edytuj kod]

Działalność naukowa[ | edytuj kod]

Jerzy Sosnowski i Karol Modzelewski podczas Festiwalu Góry Literatury, 2016

Do 1992 pracował w Instytucie Historii PAN. W 1990 otrzymał tytuł naukowy profesora.

W latach 1992–1994 był zatrudniony w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1994 zawodowo związany z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku profesora. W 2004 został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk (PAN), a w 2010 na członka rzeczywistego tej instytucji. Pełnił funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Nauk (2007–2010) oraz członka Prezydium PAN (2006–2011). W 2012 został członkiem Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk. W 2001 uzyskał także członkostwo w Towarzystwie Naukowym Warszawskim.

Działalność polityczna[ | edytuj kod]

W okresie 1989–1991 sprawował mandat senatora I kadencji, wybranego w województwie wrocławskim z ramienia Komitetu Obywatelskiego. Na początku lat 90. współtworzył Solidarność Pracy, następnie Unię Pracy. Był jej honorowym przewodniczącym, rezygnując z tej funkcji oraz z członkostwa w partii w 1995. W 2005 wszedł w skład komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich.

Śmierć i pogrzeb[ | edytuj kod]

Grób Karola Modzelewskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Karol Modzelewski zmarł 28 kwietnia 2019 w Warszawie. 8 maja 2019 został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w pobliżu grobów Jacka Kuronia i Zbigniewa Romaszewskiego (kwatera A2-Aleja Zasłużonych-11). W pogrzebie, który miał charakter prywatny i świecki, uczestniczyli m.in. byli prezydenci RP Bronisław Komorowski i Aleksander Kwaśniewski, wicemarszałek Senatu Bogdan Borusewicz, rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar, a także szereg innych osób publicznych i należących do środowiska akademickiego.

Życie prywatne[ | edytuj kod]

Był żonaty z Małgorzatą Goetz. Miał córkę Ewę. Od lat 90. do końca życia mieszkał na warszawskich Bielanach.

Podstrony: 1 [2] [3] [4]