Jurydyka (łac. iuridicus = prawny) – osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, niepodlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.
Jurydyki istniały już w średniowieczu, lecz nasilenie ich powstawania nastąpiło od XVI wieku, po uzyskaniu pełnej dominacji szlachty nad miastami. Właścicielami jurydyk była szlachta lub Kościół. W miejscach takich powstawały struktury konkurencyjne wobec ich miejskich odpowiedników, nie skrępowane przepisami i ograniczeniami miejskimi — odbywały się w nich targi, działali nie zrzeszeni w cechach rzemieślnicy (partacze).
Kazimierz IV Andrzej Jagiellończyk, lit. Kazimieras I Andrius Jogailaitis, biał. Казімір I Ягелончык (ur. 30 listopada 1427 w Krakowie, zm. 7 czerwca 1492 w Grodnie) – wielki książę litewski w latach 1440–1492, król Polski w latach 1447–1492. Jeden z najaktywniejszych polskich władców, za panowania którego Korona, pokonując zakon krzyżacki w wojnie trzynastoletniej, odzyskała – po 158 latach – Pomorze Gdańskie, a dynastia Jagiellonów stała się jednym z czołowych domów panujących w Europie. Zdecydowany przeciwnik magnaterii, przyczynił się do wzmocnienia znaczenia Sejmu i sejmików, co jednak stało się z krzywdą dla mieszczaństwa.Targ – forma sprzedaży i kupna towarów, która odbywa się na wydzielonej przestrzeni, w określonym czasie. Często związana z pewną tradycją lub formalnymi zasadami handlowymi. Miejsce gdzie odbywa się targ nazywane jest targowiskiem, placem targowym lub targiem.
Jurydyki zakładano zazwyczaj dzięki nadaniom królewskim, choć równie często powstawały one w sposób pozaprawny, na prywatnych gruntach w pobliżu miasta. Najlepiej udokumentowane nadania jurydyk posiada Lublin, który w połowie XVII wieku otoczony był 23 jurydykami czy Kraków z 21 jurydykami w XVIII wieku. Miasta starały się przeciwdziałać procesowi dezintegracji swojego systemu administracyjno-prawnego poprzez uzyskanie od władców zakazu tworzenia jurydyk i nienadawania libertacji oraz serwitoriatów. Mandat Kazimierza Jagiellończyka z 1452 roku uzyskany przez radę miejską Poznania zakazał nabywania gruntów w obrębie murów przez Kościół, w praktyce jednak takie zakazy stanowiły martwe prawo.
Elbląg (łac. Elbinga, Elbingus, niem. Elbing, prus. Elbings, rus. Эльблонг) – miasto na prawach powiatu w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba władz powiatu elbląskiego i gminy wiejskiej Elbląg, ale miasto nie wchodzi w ich skład, stanowiąc odrębną jednostkę samorządu terytorialnego. Od 1992 stolica diecezji elbląskiej. Najstarsze miasto w województwie, jedno z najstarszych w Polsce (rok założenia 1237, prawa miejskie 1246). Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwie w akcie wyboru króla. Także najniżej położone miasto w Polsce. Leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Według danych z 30 czerwca 2012 r. ma 123 977 mieszkańców.<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>
Wokół większych miast jurydyki przybierały charakter miast prywatnych. W pierwszej połowie XVIII wieku Warszawę otaczało 28 miasteczek jurydyk. Niektóre z nich np. Grzybów, Mariensztat, Leszno były bardzo ludne. Sam Solec liczył około 5000 mieszkańców.
Jurydyki zostały zlikwidowane przez Konstytucję 3 maja w 1791 roku, a po jej upadku ponownie w 1793. W szczątkowej formie jurydyki dotrwały na terenie Królestwa Kongresowego, do drugiej połowy XIX wieku np. w Łodzi — własności rodzin fabrykantów — jurydyka Scheiblera i jurydyka Poznańskiego.
Kraków (łac. Cracovia, niem. Krakau) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba władz województwa małopolskiego, drugie w kraju pod względem liczby mieszkańców i pod względem powierzchni.Solec - warszawska ulica i osiedle, będące obecnie częścią Śródmieścia. Dzisiejsze granice Solca wyznaczają: wiadukt mostu Średnicowego, Park im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, ul. Myśliwiecka, ul. Łazienkowska i wybrzeże Wisły. Południowa część to tzw. Powiśle Czerniakowskie.
Jurydyki natomiast nigdy nie powstały w tzw. wielkich miastach pruskich (Toruń, Gdańsk, Elbląg, włącznie z ich patrymonium), które w przeciwieństwie do innych miast posiadały dużą autonomię prawno-ustrojową, rządziły się samodzielnie i były silne ekonomicznie.
Andrzej Wyrobisz, Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, Warszawa 1981, t. I, s. 285.
Józef Mazurkiewicz, Jurydyki lubelskie, Wrocław 1956, s. 158.
Jurydyki Krakowa
Jurydyki Warszawy
- m.in. Czwartek, Podzamska, Szereniowszczyzna, Wieniawa, Brygidkowska i inne. Józef Mazurkiewicz, Jurydyki lubelskie, Wrocław 1956.
- m.in. Szlak, Wesoła, Groble, Pędzichów, Biskupie, Retoryka, Lubicz, Smoleńsk i inne.
- m.in. Leszno, Nowy Świat, Mariensztat, Solec, Grzybów, Tłomackie i inne.
Miasto królewskie – historyczna jednostka osadnicza, miasto zlokalizowane na gruntach należących do króla (królewszczyźnie).Izrael Poznański (ur. 25 sierpnia 1833 w Aleksandrowie Łódzkim, zm. 29 kwietnia 1900 w Łodzi) – przedsiębiorca łódzki pochodzenia żydowskiego. Zaliczany razem z Ludwikiem Geyerem i Karolem Scheiblerem do trzech łódzkich „królów bawełny”.
Warto wiedzieć że... beta
Fabrykant (łacina: fabricans, -ntis ‘tworzący’ od fabricare ‘tworzyć’) – osoba wytwarzająca dobra, prywatny właściciel fabryki
<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>
Cech (z niem. Zunft), w języku staropolskim Gilda, słowo pochodzące z języka dolnoniemieckiego "die Gilde", ta ze staro skandynawskiego gildi - nazwa oznaczająca zebranie, stowarzyszenie, następnie cech rzemieślniczy – organizacja samorządu rzemieślniczego o charakterze społeczno-zawodowym, częściowo również gospodarczym, zrzeszająca rzemieślników jednego lub kilku pokrewnych zawodów, mająca na celu:
Szlachta (ze starodolnoniemieckiego Slahta; współcz. niem. Geschlecht) – wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej.
Jurydyki Warszawy to zespół jurydyk otaczających Warszawę do czasu ich likwidacji przez uchwaloną 18 kwietnia 1791 ustawę zwaną Prawem o miastach, a powstających od 1559 wokół królewskiej Warszawy składającej się z dwóch odrębnych miast: Starej i Nowej Warszawy.
Poznań (niem. Posen, łac. Posnania, jidysz פּױזן Pojzn) – miasto na prawach powiatu w zachodniej Polsce, położone na Pojezierzu Wielkopolskim, nad Wartą, u ujścia Cybiny. Historyczna stolica Wielkopolski, od 1999 r. siedziba władz województwa wielkopolskiego i powiatu poznańskiego. Miasto jest istotnym węzłem drogowym i kolejowym, funkcjonuje tu również międzynarodowy port lotniczy.
<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>
