Judaizm

Judaizm – religia monoteistyczna, której podstawą jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego nie tylko stwórcą świata, ale także jego stałym „nadzorcą” lub „opiekunem”. Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się jego nakazom.

Dekalog (stgr. δεκάλογος dekalogos, dziesięć słów) inaczej Dziesięć przykazań (w tradycji żydowskiej Dziesięć Oświadczeń עשרת הדיברות, Aseret ha-Dibrot) – zbiór podstawowych nakazów moralnych obowiązujących pierwotnie wyznawców judaizmu, a następnie przejęty przez chrześcijan, dla których spełnia się on w Jezusie Chrystusie (Por. Mt 5,17-19) poprzez tajemnicę paschalną.Ur (sum. uri2/urim2(ŠEŠ.UNUG) lub uri5/urim5(ŠEŠ.AB)) – starożytne miasto w południowej Mezopotamii, w XXI w. p.n.e. stolica imperium III dynastii z Ur; obecnie stanowisko archeologiczne Tall al-Mukajjar w Iraku, położone ok. 15 mil (24 km) na południowy zachód od miasta Nasirijja; przez niektórych badaczy identyfikowane z Ur chaldejskim – biblijnym miastem Abrahama.

Judaizm biblijny kształtował się od II tysiąclecia p.n.e., do 70 roku n.e. tj. do czasu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian. W tym samym roku uległ głębokiej reorientacji, po której obecnie stanowi religię narodową Żydów. Jest też pierwszą religią abrahamową. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, obecnie jest ich najwięcej w Stanach Zjednoczonych (5,6 mln) i Izraelu (4,7 mln). Z judaizmu biblijnego wywodzi się chrześcijaństwo.

Mordechaj Menahem Kaplan (ur. 11 czerwca 1881, Święciany – zm. 8 listopada 1983, Nowy Jork) – filozof, reformator judaizmu, główny twórca judaizmu rekonstrukcjonistycznego.Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią, Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.

Spis treści

1 Historia judaizmu

1.1 Geneza judaizmu

1.2 Judaizm świątynny

1.3 Judaizm rabiniczny

1.4 Judaizm wśród narodów nieżydowskich

2 Judaizm w Polsce

3 Współczesne odłamy judaizmu

3.1 Judaizm ortodoksyjny

3.2 Judaizm postępowy

3.3 Judaizm konserwatywny

3.4 Judaizm rekonstrukcjonistyczny

3.5 Judaizm świecki i humanistyczny

3.6 Judaizm mesjanistyczny

3.7 Felaszowie

3.8 Judaizm karaicki

4 Prawo religijne

4.1 Brit mila

4.2 Bar i bat micwa

4.3 Modlitwy żydowskie

4.4 Kontakty między płciami

4.5 Małżeństwo

4.6 Szacunek wobec starszych

4.7 Koszerność

4.8 Szabat

4.9 Święta żydowskie

4.10 Synagoga

4.11 Śmierć

5 Konwersja

6 Stosunek do innych religii

6.1 Judaizm a chrześcijaństwo

6.1.1 Kult samego Boga

6.1.2 Postrzeganie Prawa Mojżeszowego

6.1.3 Podstawa zbawienia

6.2 Judaizm a masoneria

7 Zobacz też

8 Przypisy

9 Bibliografia

10 Linki zewnętrzne

Historia judaizmu

Geneza judaizmu

Menora jest najważniejszym symbolem judaizmu – ilustracja z XV wieku

Judaizm wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków, którzy najprawdopodobniej wchodzili w skład koczowniczych plemion Habiru przybyłych do Syropalestyny zza Eufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówce Abrahama, którego uznają za swojego przodka, z mezopotamskiego Ur do Kanaanu i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i władanie krajem Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama (Awraham – אברהם): syna Izaaka (Icchak – יצחק), wnuka Jakuba (Jaakow – יעקב) (zwanego też Izraelem) i prawnuków: Rubena, Symeona, Lewiego, Judy, Issachara, Zabulona, Gada, Dana, Naftalego, Asera, Józefa i Beniamina – od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie (Micrajim – מצרים), o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg Jahwe (JHWH – יהוה) z Mojżeszem (Mosze – משה), o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa (spośród synów Lewiego – lewitów), oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Ciągłe zagrożenie z ich strony spowodowało tendencje centralistyczne i w końcu utworzenie zjednoczonej monarchii izraelskiej (Saul, Dawid, Salomon).

Związek Postępowych Gmin Żydowskich "Beit Polska" – związek wyznaniowy o strukturze federacji gmin żydowskich, zrzeszający postępowych żydów.Filozofia religii - dziedzina filozofii, której głównymi przedmiotami badań są: religia, Bóg oraz poruszająca zagadnienia związane z zakładanymi przez wierzenia religijne faktami, bytami czy spodziewanymi wydarzeniami.

Według historyków religii zbieżności między wierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultem Atona (nazwa podobna do hebrajskiego imienia Boga – Adonaj) mogą świadczyć o tym, że Hebrajczycy ulegli wpływom monoteistycznej doktryny Echnatona. W obu przypadkach zakłada się silne więzi Hebrajczyków z Egiptem oraz w różny sposób łączy się powstanie kultu Atona lub Jahwe z biblijnym exodusem. Inne hipotezy dotyczą henoteistycznego charakteru pierwotnej religii Hebrajczyków, w której główną rolę odgrywał bóg wojny JHWH Zastępów (pochodzenia madianickiego?). Biblijne świadectwa pokazują lokalne kulty, sprawowane na „wyżynach”, na przykład na górze Garizim.

Na mapach: 32°12′N 35°18′E/32,200000 35,300000 Sychem (Szechem, hebr. שכם) – ruiny starożytnego miasta izraelskiego w Samarii, w środkowej części Izraela. Miejsce wykopalisk archeologicznych - Tell Balata - znajduje się pod administracją Autonomii Palestyńskiej. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się arabskie miasto Nablus.967 p.n.e. – Wikipedia, wolna encyklopedia document.documentElement.className="client-js";RLCONF={"wgBreakFrames":!1,"wgSeparatorTransformTable":[", .","  ,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"414c6c80-c787-47ab-be83-f32d58ba85f9","wgCSPNonce":!1,"wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":!1,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"967_p.n.e.","wgTitle":"967 p.n.e.","wgCurRevisionId":35294371,"wgRevisionId":35294371,"wgArticleId":646498,"wgIsArticle":!0,"wgIsRedirect":!1,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["X wiek p.n.e."],"wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"967_p.n.e.","wgRelevantArticleId":646498,"wgIsProbablyEditable":!0,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":!0,"wgRestrictionEdit":,"wgRestrictionMove":,"wgFlaggedRevsParams":{ "tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":35294371,"wgMediaViewerOnClick":!0,"wgMediaViewerEnabledByDefault":!0,"wgPopupsFlags":10,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":!0,"nearby":!0,"watchlist":!0,"tagline":!0},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":!1,"wgULSCurrentAutonym":"polski","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCentralAuthMobileDomain":!1,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":!0,"wgULSPosition":"interlanguage","wgGENewcomerTasksGuidanceEnabled":!0,"wgGEAskQuestionEnabled":!0,"wgGELinkRecommendationsFrontendEnabled":!1,"wgWikibaseItemId":"Q1449861"};RLSTATE={"ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.main-page-css":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","noscript":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading", "ext.flaggedRevs.icons":"ready","oojs-ui-core.styles":"ready","oojs-ui.styles.indicators":"ready","mediawiki.widgets.styles":"ready","oojs-ui-core.icons":"ready","skins.vector.styles.legacy":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","wikibase.client.init":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.maps","ext.gadget.heading-icons","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.edit-buttons","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.edit-summary-warning","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.nuxTBKeys","ext.gadget.enhanced-upload","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.gadget.WMPL-share","ext.gadget.main-page-js", "ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"]; (RLQ=window.RLQ||).push(function(){mw.loader.implement("[email protected]",function($,jQuery,require,module){/*@nomin*/mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\","watchToken":"+\","csrfToken":"+\"});mw.user.options.set({"variant":"pl"}); });}); 967 p.n.e. Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania Rok 967 p.n.e.

Król Salomon (Szlomo - שלמה) dokonał centralizacji kultu, budując w 967 p.n.e. świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą w Sychem) i Judę (z siedzibą w Jerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Biblii hebrajskiej i żydowskiego prawa religijnego.

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ) – związek wyznaniowy o strukturze federacji gmin żydowskich liczący ponad 1200 członków. Jest drugą co do liczebności organizacją żydowską w Polsce.Teologia religii – dziedzina teologii oraz religioznawstwa, zajmująca się refleksją nad wierzeniami religijnymi z perspektywy teologii własnej religii. Wyróżnia się dwie odmiany teologii religii: theologia religionis, zajmującą się zjawiskiem religii w ogólności i jej znaczeniem, oraz theologia religionum, badającą doktrynę konkretnej religii. Główną cechą odróżniającą teologię religii od innych subdyscyplin religioznawstwa jest przyjęcie przez nią za punkt odniesienia przeświadczenia o prawdziwości własnej doktryny religijnej, w świetle której rozpatruje ona prawdziwość doktryn innych religii. Teologia religii uprawiana jest głównie w ramach czterech wyznań: chrześcijaństwa, hinduizmu, islamu i judaizmu.

Upadek królestw Izraela (722 p.n.e.) oraz Judy (586 p.n.e.) spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań Boga Jahwe, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów „cudzoziemskich”. Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszej świątyni jerozolimskiej i okres niewoli.

Judaizm świątynny

James Tissot, Arka Przymierza

Ściana Zachodnia (nazywana także Ścianą Płaczu), jedyna pozostałość po Świątyni Jerozolimskiej

Judaizm świątynny powstał w czasach niewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszego Iraku i po najeździe Palestyny przez Achemenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z zaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci do piekła lub nieba, Sądu Ostatecznego, przyjścia Mesjasza i osobistej odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i innych. Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536–515 p.n.e. na miejscu starej świątyni króla Salomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza.

Saul (hebr. שָׁאוּל; wymowa: Szaul) − postać biblijna, syn Kisza z plemienia Beniamina (ok. XI wieku p.n.e.), według Biblii pierwszy król Izraela. Swoje panowanie rozpoczął być może w 1042 p.n.e. Po krótkim okresie panowania zginął w 1010 p.n.e. w walce z Filistynami na wzgórzach Gilboa. Poprzednik Dawida. Powołany przez proroka Samuela na wodza; dokonał zjednoczenia plemion izraelskich. Twórca scentralizowanej monarchii na terenie Palestyny.Reinkarnacja (również: metempsychoza, transmigracja; łac. re+in+caro, carnis - ponowne wcielenie) – pogląd, według którego dusza (bądź świadomość) po śmierci ciała może wcielić się w nowy byt fizyczny. Np. dusza jednego człowieka może przejść w ciało nowonarodzonego dziecka lub zwierzęcia czy nawet według niektórych poglądów rośliny. Samo słowo reinkarnacja jest zestawieniem dwóch członów: inkarnacja (wcielenie) i przedrostka re (oznaczającego powtórzenie czegoś). Dosłownie więc reinkarnacja oznacza powtórne wcielenie.

Pod panowaniem hellenistycznej dynastii Seleucydów (190–141 p.n.e.) próbowano zmusić Żydów do kultu bogów greckich, co spowodowało powstanie machabejskie. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się „uczeni w piśmie” i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze „sekty”: ascetycznych esseńczyków, których poglądy zachowały się w rękopisach z Qumran, zwolenników Jana Chrzciciela oraz zwolenników Jezusa Chrystusa, którzy dali początek religii chrześcijańskiej. Po podbiciu kraju przez Rzymian (63 p.n.e.) rosnące znaczenie zdobywało niepodległościowe stronnictwo zelotów, których wysiłki spowodowały w końcu wybuch powstań żydowskich i zburzenie Jerozolimy przez Tytusa w 70 r. n.e., a następnie przez Hadriana w 135 r. We wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani, z arcykapłanem na czele.

Amida (hebr. – stanie, zwana także szemone esre – osiemnaście błogosławieństw, lub תפילה Tefila – modlitwa) – obok Szema Jisrael jedna z dwóch głównych modlitw w judaizmie. Główny element trzech codziennych żydowskich nabożeństw: szachrit (szaharit), mincha (minacha) i maariw. Jest jedną z najstarszych modlitw w judaizmie synagogalnym, ostatecznie opracowaną, jak podaje Talmud, przez Gamaliela II pod koniec I w. n.e. Jej odmawianie zastępuje kult ofiarny po zburzeniu Drugiej Świątyni przez Rzymian w 70 r. n.e.Habiru (także Habiri, Khabiri, Hapiru, `Apiru, `Eperu) to starożytna nazwa grupy ludzi zamieszkujących rejon Syropalestyny, którzy nie posiadali własnego państwa. Byli przybyszami (zza Eufratu) i prowadzili głównie koczowniczy tryb życia, przez co można ich porównać do wędrownych Cyganów. Do grupy tej należeli głównie Huryci i Semici, zaś w starożytnych inskrypcjach występują jako włóczędzy i rabusie, zaciężni wojownicy, słudzy i niewolnicy oraz kupcy i handlarze. Z racji zbliżonego brzmienia oraz wspólnego źródłosłowu nazwy, podobnego stylu życia, a także relacjach o podboju Kanaanu w listach amarneńskich wielu uczonych uważa, że do grupy tej zaliczano także Hebrajczyków.

Judaizm rabiniczny

Żydowskie dzieci z nauczycielem w Samarkandzie

Zburzenie świątyni jerozolimskiej oznaczało koniec kultu świątynnego i skoncentrowanie religii wokół Biblii. Miejsce kapłanów ostatecznie zajęli rabini – dawni „uczeni w Piśmie” nauczyciele religii, którzy odtąd gwarantowali ciągłość wiary żydowskiej. Żydzi rozproszyli się po całym terenie Imperium rzymskiego oraz państwa Partów. W tym okresie powstały charakterystyczne dla dzisiejszego judaizmu instytucje. Najważniejsze znaczenie miały dyskusje rabinów prowadzone w Jawnem (132–90), które zaowocowały ostatecznym ustaleniem kanonu Biblii żydowskiej oraz obowiązującej interpretacji żydowskiego prawa religijnego. W Babilonie i Aleksandrii istniały dwa współpracujące z sobą ośrodki religijne, które zawarły w Talmudzie – będącym rodzajem komentarza do Pięcioksięgu mojżeszowego – zasady judaizmu w warunkach wypędzenia. Talmud nie jest świętą księgą, tak jak Biblia żydowska (zwana przez chrześcijan Starym Testamentem), ma jednak moc obowiązującą dla ortodoksyjnego żyda w kwestiach kultu, ubioru, odżywiania się, prawa cywilnego i karnego, obowiązującego w żydowskiej wspólnocie. Talmud jest z kolei interpretowany przez rabinów, których dogłębna wiedza pozwala na ustalenie w konkretnej sytuacji, jakie zachowanie jest właściwe. W istocie podstawą judaizmu stała się nie wiara, ale raczej sposób postępowania, stąd niekiedy uważa się, że nie ma sprzeczności między tożsamością żydowską a brakiem wiary w Boga, pod warunkiem, że choćby w pewnym stopniu przestrzegane będzie prawo. Część żydów pod przywództwem Anana ben Dawida odrzuciła Talmud (767 r.) dając początek religii karaimów. Talmud zawiera też pewne idee teologiczne, takie jak idea ofiary symbolicznej, koncepcja Szechiny (Szchina - שכינה) – czyli Bożej Obecności, będącej wszędzie tam, gdzie zbierze się dziesięciu pobożnych żydów, oraz wezwanie do nieustającego oczekiwania na Mesjasza, który poprowadzi Lud Izraela z powrotem do Palestyny.

Talmud (hebr. תלמוד talmud = nauka) – jedna z podstawowych (choć nie jest uznawana za świętą) ksiąg judaizmu. Został napisany językiem judeo-aramejskim. Talmud jest komentarzem do biblijnej Tory, w którym wyjaśniono jak przestrzegać prawa zawartego w Torze w warunkach, jakie zapanowały wśród Żydów wypędzonych z Palestyny w II w. n.e. Można powiedzieć, że Talmud jest czymś w rodzaju katechizmu obowiązującego wyznawców tradycyjnego judaizmu.Etnologia religii lub etnoreligioznawstwo dział religioznawstwa badający genezę i rozwój religii pierwotnych ludów nie posiadających koniecznie pisma.

Dalsze dzieje judaizmu wiążą się z jednej strony z próbami racjonalistycznego uzasadnienia judaizmu, którego ukoronowaniem jest Podręcznik błądzących Mojżesza ben Majmona (Mojżesza Majmonidesa, 1136–1204) – synteza myśli żydowskiej i filozofii Arystotelesa, a z drugiej mistyczne spekulacje dotyczące tzw. Maasei Bereszit (Tajemnic Stworzenia). Podstawowe dzieło mistyczne judaizmu, anonimowa Sefer Jecira, rozwija teorię o emanacji Boga w naukach o sefirot, osnutej wokół „Merkaba” – tajemniczego boskiego rydwanu z wizji Ezechiela. Najbardziej znaną szkołą mistycyzmu żydowskiego stała się Kabała, której „biblię” stanowi Zohar – dzieło powstałe w XIII wieku w Hiszpanii. Wśród mistyków żydowskich należy też wymienić Izaaka Lurię (1535–1572) oraz twórcę chasydyzmu Baal Szem Towa (1700–1760). Dalszy rozwój myśli żydowskiej zdominował problem antysemityzmu i stosunku wobec świata chrześcijańskiego i muzułmańskiego.

Chałka, chała – słodkie, puszyste drożdżowe pieczywo pszenne w postaci zaplecionego warkocza. Można także spotkać wypieki w kształcie bułek lub wałka zamkniętego w okrąg. Chałka zwana jest też czasem plecionką, struclą (na Górnym Śląsku) albo kukiełką (na Podhalu). Jest rytualnym typem pieczywa dla Żydów, w szczególności Aszkenazyjczyków, którzy zwyczajowo spożywają ją w czasie szabatu. Właśnie z hebrajskiego wywodzi się jej nazwa. Ciężar: około 250-350 gramów.Jidysz – ייִדיש (dosłownie: żydowski – od pierwotnego określenia w tym języku ייִדיש־טײַטש jidisz-tajcz; żydowski niemiecki) – język Żydów aszkenazyjskich, powstały ok. X wieku w południowych Niemczech na bazie dialektu średnio-wysokoniemieckiego (Mittelhochdeutsch) z dodatkiem elementów hebrajskich, słowiańskich i romańskich.

Nadzieje mesjańskie zmaterializowały się w ruchach sabataistów i frankistów, pochodzących od nazwisk „mesjaszy” Sabbataja Cwi (1626–1676) oraz Jakuba Franka (1726–1791), które jednak zakończyły się konwersją religijną – pierwszego z nich na islam, a drugiego – na chrześcijaństwo. Wstrząsem dla judaizmu był Traktat teologiczno-polityczny filozofa żydowskiego Barucha Spinozy, wydany w 1670 r., który zaatakował podstawy judaizmu: objawienie, koncepcję narodu wybranego, wiarę w cuda, metodę objaśniania Biblii oraz jej autorstwo. Spinoza za swoje poglądy został wyklęty przez rodzimą gminę amsterdamską.

Wielka Synagoga w Pilznie (czes. Velká Synagoga v Plzni) – synagoga znajdująca się w Pilznie. Jest największą synagogą w Czechach, drugą w Europie i trzecią na świecie.Stanisław Trzeciak (ur. 25 października 1873 w Rudnie Wielkiej, zm. 8 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski duchowny katolicki, działacz społeczny, doktor teologii, profesor.

Zapoznaj się również z: Rabinizm

Judaizm wśród narodów nieżydowskich

Jakkolwiek obecnie judaizm stanowi religię jednego tylko narodu – Żydów, w przeszłości istniały nieżydowskie narody i grupy etniczne, wyznające tę wiarę, która w pewnym momencie była na drodze do stania się religią uniwersalistyczną.

Pierwszą grupą ludności, która w większej liczbie przyjęła judaizm, byli mieszkańcy różnych podbitych przez Asyrię krajów Bliskiego Wschodu (m.in. Babilonii), w VII w. p.n.e. przymusowo osiedleni na terenach Palestyny przez Asyryjczyków, po uprzednim wysiedleniu większości zamieszkujących te ziemie Izraelitów. Praktykowanie przesiedleń całych narodów i osadzanie ich w rozproszeniu na innych terenach wchodzących w skład państwa asyryjskiego było jednym z elementów polityki tego kraju i miało na celu uniemożliwienie organizacji buntów podbitej ludności. Nieżydowscy osiedleńcy przyjęli judaizm, a po przemieszaniu się z pozostałymi na tych terenach Żydami dali początek nowej grupie etnicznej (lub, według innych ujęć – narodowi) – Samarytanom, która z czasem wykształciła własną odmianę religii judaistycznej. W IV – V w. n.e., tj. u szczytu rozwoju liczebnego tego ludu populacja Samarytan przekraczała milion.

Żydzi górscy (samonazwanie: джухур, ros.: горские евреи) - grupa etnolingwistyczna w Federacji Rosyjskiej, licząca według różnych źródeł ok. 20-25 tys. osób. Zamieszkują głównie Rosję (ok. 11,3 tys.), Dagestan (3,6 tys.), Kabardo-Bałkarię (ok. 3,2 tys.). Pewne skupiska także w Azerbejdżanie (ok. 5,5 tys.) oraz Izraelu (ok. 3 tys.).Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków.

Wśród judaistycznych narodów posiadających własne państwo największe znaczenie osiągnęli tureckojęzyczni Chazarowie, których kraj w okresie swego największego rozkwitu (w IX w. n.e.) rozciągał się od środkowo-wschodniej Ukrainy, przez Kaukaz Północny, aż po ziemie leżące nad Morzem Kaspijskim. Chazarzy, wyznający judaizm rabiniczny, podejmowali zakrojone na szeroką skalę akcje misyjne, mające na celu nawracanie sąsiednich ludów na tę religię. Ich misjonarze docierali też na Ruś, i jak podają latopisy, książę kijowski Włodzimierz Światosławicz, noszący się z zamiarem porzucenia pogaństwa i wyboru dla swego kraju „nowoczesnej” religii, rozważał przyjęcie m.in. judaizmu (według kronikarzy, o rezygnacji księcia z konwersji na judaizm lub na islam i skłonienia się ku chrześcijaństwu zdecydować miał zakaz jedzenia wieprzowiny i konieczność obrzezania). Misyjna działalność Chazarów odniosła natomiast spore rezultaty na terenie Bułgarii, gdzie grupy judaistycznych neofitów w IX w. były dość liczne, a nawracanie ludności tych ziem było ułatwione z racji m.in. pokrewieństwa kulturowo-językowego łączącego oba tureckie ludy: Chazarów i (Proto)Bułgarów.

Chrześcijaństwo, chrystianizm (gr. Χριστιανισμóς, łac. Christianitas) – monoteistyczna religia objawienia, bazująca na nauczaniu Jezusa Chrystusa zawartym w kanonicznych ewangeliach. Jej wyznawcy uznają w nim obiecanego Mesjasza i Zbawiciela, który ustanowił Królestwo Boże poprzez swoje Zmartwychwstanie. Kanon wiary chrześcijańskiej został spisany w Nowym Testamencie i przekazywany jest przez Kościoły.Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.

Spośród innych nieżydowskich narodów wyznających żydowską religię wymienić można m.in. Arabów, którzy aż do czasów wystąpienia Mahometa wyznawali po części rodzime kulty, po części chrześcijaństwo, a po części judaizm; wyznawczynią tej właśnie religii była pierwotnie pierwsza żona Mahometa – Chadidża.

Protobułgarzy również Prabułgarzy – lud koczowniczy pochodzenia huńskiego, który pomiędzy V a VII wiekiem zamieszkiwał stepy nadczarnomorskie. Nazwa Bułgar pochodzi od tureckiego bulgha i oznacza "mieszać się".Morze Kaspijskie (per. دریای خزر, Darja-je Chazar; ros. Каспийское море, Kaspijskoje morie; azer. Xəzər dənizi; kaz. Каспий теңізі, Kaspij tengyzy; turkm. Hazar deňzi) – bezodpływowe słone jezioro reliktowe w Azji i w niewielkiej części w Europie. Jest największym jeziorem świata z powierzchnią wynoszącą ok. 370 tys. km² (zmieniającą się wskutek wahań poziomu wody, w 1930 roku wynosiła ona aż 442 tys. km²). Dla porównania powierzchnia całkowita Polski to ok. 313 tys. km². Maksymalna głębokość to 1025 m. Zasolenie od słodkowodnej części północnej do 10-12‰ w części środkowej i południowej i do bardzo dużego, sięgającego nawet 300‰ w zamkniętej zatoce Kara-Bogaz-Goł. Czas wymiany wód wynosi 250 lat. W starożytności nosiło różne nazwy: Ocean Hyrkański, Morze Azarskie i Morze Kwalijskie. W epoce antycznej i przez znaczną część średniowiecza powszechnie uważano, że Morze Kaspijskie stanowi zatokę wielkiego oceanu północnego (pogląd taki głosili m.in. Eratostenes, Strabon, Pomponiusz Mela, Izydor z Sewilli).

Judaizm był w przeszłości rozpowszechniony także w Etiopii, gdzie przez wiele wieków istniały liczne zwalczające się, de facto niezależne państewka chrześcijańskie i żydowskie, a z czasem też muzułmańskie. Stopniowo liczba wyznawców judaizmu w Etiopii spadała. Dziś jedyną grupą Etiopczyków wyznającą judaizm są przyznający się do żydowskiego pochodzenia Falaszowie. Obecnie uważają się oni za część narodu żydowskiego, jednak aż do powstania państwa Izrael uważali się za odrębny od Żydów naród, czego wyrazem było m.in. używanie w liturgii języka gyyz.

Publiusz Eliusz Hadrian (Publius Aelius Hadrianus; ur. 24 stycznia 76 w Itálice lub Rzymie, zm. 10 lipca 138 w Bajach) – w latach 117-138 cesarz rzymski. Po śmierci został zaliczony w poczet bogów.Mojżesz, łac. Moyses, hebr. מֹשֶׁה Mosze, arab. موسى, Musa, cs. Prorok Bogowidiec Moisiej – postać biblijna, przywódca Izraelitów w okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej, święty prorok. Żył prawdopodobnie w XIII wieku p.n.e. (według Biblii 120 lat). Syn Amrama i Jokebed, brat Aarona i Miriam.

Inną grupą wyznawców judaizmu jest część zamieszkujących Kaukaz irańskojęzycznych Tatów, którzy są też określani mianem Żydów górskich. Zdaniem uczonych nie jest jednak jasne pochodzenie tej grupy ludzi. Istnieją bowiem dwie koncepcje: albo w przeszłości grupa Tatów przyjęła judaizm, albo grupa Żydów przyjęła język tacki. W przypadku Falaszów, jak fakt, iż uważając się niegdyś za lud odrębny od Żydów, obecnie uznają swoje żydowskie pochodzenie i przynależność do tego narodu ma związek z tym, iż będąc Żydami mają możliwość skorzystania z tzw. prawa powrotu, tj. osiedlenia się w Izraelu, co dla wielu Falaszów żyjących w znacznie biedniejszym państwie (Etiopia) jest szansą na poprawienie swej sytuacji materialnej. Z podobnego powodu obecnie za Żydów uznają się także wyznający własną odmianę judaizmu bantuidalni Lembowie (choć w przeszłości nie uznawali się za element narodu żydowskiego). Także oni domagają się możliwości do korzystania z prawa powrotu, jednak w ich przypadku rząd Izraela nie uznaje ich żydowskiego pochodzenia. Również niektóre grupy Rusinów karpackich – w rodzaju Łemków – powołują się na swoje pokrewieństwo z narodowością i religią żydowską, argumentując to wzajemnym podobieństwem niektórych obyczajów. Co radykalniejsi wiążą to z Dziesięcioma Zaginionymi Plemionami Izraela, a inni – z żydowskimi uciekinierami w Karpatach, uchodzącymi tam m.in. z powodu kozackich i innych pogromów w XVII wieku.

Cywilizacja – poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości.Międzyrzec Podlaski – miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, nad Krzną. Miasto jest także siedzibą wiejskiej gminy Międzyrzec Podlaski.

Judaizm w Polsce

Żydzi osiedlali się w Polsce od średniowiecza. Szczególne przywileje nadał im zwłaszcza Kazimierz III Wielki. Ponieważ przybyli oni do Polski z Niemiec byli żydami niemieckimi, posługiwali się językiem jidisz, który ukształtował się na bazie średniowiecznej niemczyzny i zapisywany był alfabetem hebrajskim. Polska nazywana była Paradisus Judeorum, rajem dla Żydów. Żydzi zamieszkiwali głównie miasteczka, gdzie często stanowili większość ludności w otoczeniu polskiego chłopstwa i szlachty żyjących na wsi. Do czasów Holocaustu Polskę zamieszkiwała największa diaspora żydowska na świecie, a Warszawa była największym żydowskim miastem na świecie, Nowy Jork zajmował wtedy drugie miejsce. Istniała także największa uczelnia talmudyczna na świecie Jeszywas Chachmej Lublin. Większość Żydów posiadających obywatelstwo polskie przed wojną wyznawała judaizm ortodoksyjny. Istniały jednak również synagogi reformowane, na przykład Wielka Synagoga w Warszawie, gdzie rabinem był m.in. Izaak Cylkow, autor pierwszego żydowskiego tłumaczenia Biblii na polski. To właśnie Żydzi mający obywatelstwo polskie stanowią większość ofiar Holocaustu. Szacuje się, że wojnę przeżyło około 200 lub 300 tys. obywateli polskich pochodzenia żydowskiego z czego jednak większość w związku z powstaniem państwa żydowskiego lub z powodu niechęci do komunizmu wyjechała do Izraela i USA. Pochodzenie żydowskie ma zaś obecnie około 10 tys. Polaków, z czego mniej więcej 3 tys. utrzymuje jakiś kontakt z kulturą żydowską, przy czym są to głównie ludzie, którzy pochodzenie żydowskie mają tylko w 1/2 lub 1/4 i z punktu widzenia religijnego nie są Żydami. Tylko mała część należy do żydowskich organizacji religijnych. Obecnie istnieje Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz niezależne od niego stowarzyszenia (np. Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce lub Beit Polska).

Języki tureckie albo turkijskie (dla wyraźniejszego odróżnienia od języka tureckiego będącego jedynie członkiem całej rodziny) - najliczniejsza podrodzina języków ałtajskich, obejmująca około 140 mln mówiących. Zamieszkują oni obszar Azji Mniejszej (Turcja), Zakaukazia (Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Rosja i Chiny) i Syberii (Jakucja), a także Europy Wschodniej (Karaimi, Tatarzy, Baszkirzy, Czuwasze). Dzielą się na następujące grupy: bułgarską (dziś tylko język czuwaski), oguzyjską, kipczacką, karłucką czyli krachanidzką, północnosyberyjską (tylko język jakucki i dołgański) i południowosyberyjską.Żydzi mesjanistyczni (pełna nazwa: Żydzi mesjanistyczni, synowie Nowego Przymierza) (hebr. ‏jehudej meszichi‎יהודי משיחי; jehudim meszichijim יהודים משיחיים, b’nej B’rit Hadasza בני ברית חדשה) – Żydzi uznający się jednocześnie za wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa. Wyznawcy judaizmu nie uznają żydów mesjanistycznych za żydów, lecz za sektę chrześcijańską, sprzeczną z judaizmem. Również prawo państwa Izrael nie uznaje ich za Żydów.

Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]