Japonia (jap. 日本, Nihon lub Nippon) oficjalnie Państwo Japonia (jap. 日本国, Nihon-koku lub Nippon-koku, posłuchaj po japońsku ) – państwo usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji, o długości 3,3 tys. km. Archipelag rozciąga się niemal południkowo (Japończycy utrzymują, że ich kraj ma kształt „trzydniowego Księżyca”) pomiędzy 45°33′ a 20°25′ stopniem szerokości północnej, od Morza Ochockiego na północy do Morza Wschodniochińskiego i Tajwanu na południu. Stolica Tokio jest usytuowana prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej co Ateny, Pekin, Teheran i Waszyngton.

Archipelag składa się z czterech głównych wysp: Hokkaido, Honsiu, Sikoku i Kiusiu (97% obszaru lądowego) oraz 6848 mniejszych wysp. Według danych z 2006 r. łączna powierzchnia kraju wynosi 377 921 km². Większość powierzchni jest pokryta górami. Najwyższym szczytem jest czynny wulkan Fudżi (3776 m). Z tego powodu prawie połowa ludności zamieszkuje nadmorski pas nizin rozciągający się pomiędzy Tokio a Osaką i Nagoją. Tam też rozwijało się rolnictwo i przemysł. Obszar ten stanowi 13% terytorium kraju.

Japonia jest położona na styku płyt tektonicznych, w obrębie „ognistego pierścienia Pacyfiku”. Stałym więc zagrożeniem są trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów i fale tsunami. Stąd wynikają różnice danych podających liczbę wysp i odmienną wielkość powierzchni kraju. W sierpniu i wrześniu nad archipelag nadchodzą tajfuny powstające na zachodnim Pacyfiku.

Z liczbą ludności 126,5 mln osób Japonia zajmuje 10. miejsce na świecie. Według danych ONZ i WHO, przeciętna długość życia jest najwyższa w świecie. Japonia należy do grupy krajów wysoko rozwiniętych, jest jedną z czołowych potęg gospodarczych świata.

Zgodnie z przyjętą w 1947 r. demokratyczną konstytucją, Japonia jest monarchią parlamentarną z cesarzem jako symbolem jedności państwa i wybieranym w wyborach powszechnych dwuizbowym parlamentem.

Nazwa[ | edytuj kod]

Zapisane znakami chińskimi (kanji) słowo Japonia (jap. 日本) ma dwa sposoby odczytywania: Nihon oraz Nippon. Pierwsze jest używane w języku codziennym, drugie – wykorzystuje się raczej w oficjalnych sytuacjach. Znaki te tłumaczy się jako: Kraj Wschodzącego Słońca (日 – słońce; dzień 本 – korzeń; pochodzenie, początek). Określenie to pochodzi z Chin i odnosi się do położenia geograficznego Japonii względem kontynentalnej Azji. Wcześniejszą nazwą Japonii, jeszcze sprzed nawiązania kontaktów z Chinami, nadaną przez ludność zamieszkującą jej ziemie było Yamato (jap. 倭 lub 大和). Nazwa Nihon (Nippon) została nadana Japonii w drugiej połowie VII wieku.

Zapisane znakami kanji słowo Nihon

W Chinach natomiast ziemie te w okresie Trzech Królestw zwano Wa (jap. 倭), Wakoku (jap. 倭国). Przed 1946 rokiem oficjalną nazwą Japonii było Dai Nippon Teikoku (大日本帝国 – Cesarstwo Wielkiej Japonii). Termin ten jest z reguły stosowany na określenie państwa japońskiego w okresie od restauracji Meiji (Meiji-ishin, 明治維新) do końca wojny na Pacyfiku, jakkolwiek oficjalnie zaczęto tej nazwy używać dopiero w roku 1936. Od 1946 oficjalną japońską nazwą kraju jest Nippon-koku lub Nihon-koku (日本国), co dosłownie oznacza Państwo Japońskie (国 – kraj, państwo).

W językach europejskich nazwa Japonia pojawiła się dzięki podróżnikowi Marco Polo, który zapisał wymowę mandaryńskiego określenia tych ziem: Cipangu (także Chipangu, Jipangu). Jednakże dzisiejsze słowo Japan pochodzi prawdopodobnie z kantońskiego Jatbun. W języku malajskim kantońskie określenie przybrało postać Japang i tak zostało zaimportowane do Europy przez portugalskich kupców. W 1577 r. zapisano po raz pierwszy to słowo jako Giapan.

Japonia nazywana jest także mniej formalnie "Krajem Kwitnącej Wiśni".

Geografia[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Japonii.

Japonia to archipelag wysp i wysepek ciągnących się wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji i tworzących łuk długości 2990 km. Liczne półwyspy i zatoki sprawiają, że linia brzegowa jest bardzo dobrze rozwinięta, a jej długość wynosi 29 751 km.

Na południowym zachodzie, poprzez Morze Wschodniochińskie, Japonia graniczy z Chinami, na zachodzie Morze Japońskie oddziela kraj od obu Korei oraz Rosji. Na północy cieśnina Sōya (La Perouse’a) oddziela Japonię od rosyjskiej wyspy Sachalin, a cieśnina Nemuro (Kunaszyrska) od Wysp Kurylskich, których południowa część stanowi terytorium sporne z Rosją. Od wschodu i południa kraj oblewają wody Oceanu Spokojnego, a wzdłuż wybrzeży ciągnie się głęboki rów tektoniczny – Rów Japoński.

Ukształtowanie powierzchni[ | edytuj kod]

Wyspy Japońskie – mapa hipsometryczna

Góry Tanzawa

Klifowe wybrzeże Rikuchu Kaigan; prefektura Iwate

W krajobrazie Japonii dominują góry i wyżyny, zajmujące około 90% obszaru, w tym 10% to góry wysokie. Wyspy Japońskie stanowią bowiem nawodną część potężnego łańcucha górskiego, który wznosi się z dna oceanu na wysokość 12 000 m. W żadnej części kraju niziny stanowiące ok. 10% powierzchni nie są na tyle duże, aby sięgały aż po horyzont.

Najbardziej wysunięta na północ, rozległa wyspa Hokkaido poprzecinana jest pasmami górskimi: Kitami na północy, Hidaka na południowym wschodzie i Teshio na zachodzie, które mają przebieg południkowy. W centrum wyspy znajduje się wulkaniczny masyw gór Ishikari z najwyższym szczytem Asahi (2291 m n.p.m.), a także mniejsze pasmo Yūbari. Góry Teshio od pozostałych rozdziela dolina aluwialna rzeki Ishikari (268 km) – trzeciego najdłuższego cieku Japonii. Otaczająca jej ujście nizina jest skupiskiem większości mieszkańców wyspy z największym miastem – Sapporo. Większe obszary nizinne zajmują ponadto zachodnią część Hokkaido, a na północnym wschodzie w głąb Morza Ochockiego wcina się górzysty półwysep Shiretoko. Natomiast południowo-zachodnią część dawnego Ezo stanowią półwyspy Shakotan i Ōshima.

Cieśnina Tsugaru (szer. 19,5 km) oddziela Hokkaido od największej wyspy archipelagu – Honsiu, zajmującej 61% powierzchni kraju. W jej północnej części zwanej Tōhoku, której początek wyznaczają półwyspy: Shimokita i Tsugaru, przebiegają południkowo wzdłuż poszarpanego, klifowego wybrzeża wschodniego góry Kitakami, a przez środek owego regionu góry Ōu. Oba pasma będące kontynuacją gór na Hokkaido rozdzielone są nizinną doliną uchodzącej do Pacyfiku rzeki Kitakami, w której południowej części znajduje się główne miasto regionu Tōhoku – Sendai.

Pośród nadbrzeżnych nizin północno-zachodniego wybrzeża Honsiu, nieopodal półwyspu Oga, znajduje się najniżej położony punkt Japonii, tj. kryptodepresja jeziora Hachirogata (4 m p.p.m.). Dalej na południe dolina rzeki Mogami oddziela Ōu od biegnącego równolegle do zachodniego wybrzeża pasma górskiego – Echigo, które z kolei płynnie przechodzi w zajmujące wnętrze wyspy rozległe góry Mikuni. Na wschód od nich wzdłuż wybrzeża Pacyfiku biegnie pasmo Abukuma.

Uchodząca do Morza Japońskiego na wysokości wyspy Sado rzeka Shinano (376 km) – najdłuższa w Japonii – oddziela Mikuni od położonych na zachód od nich Alp Japońskich, które zajmują centralną część Honsiu zwaną Chūbu. W ich skład wchodzą trzy główne, biegnące południkowo, a równolegle względem siebie pasma: Hida na północy, Kiso w strefie środkowej oraz Akaishi na południu. Na wschód od tych ostatnich, a na północ od wcinającego się w Pacyfik półwyspu Izu znajduje się masyw czynnego wulkanu Fudżi (3776 m n.p.m.) – najwyższego szczytu Japonii. Na północ od niego, a na południe od gór Mikuni leżą mniejsze, jednak równie wyniosłe pasma: Tanzawa, Okuchichibu i Yatsugatake.

W południowo-wschodniej części Honsiu rozciąga się równina Kantō (13 tys. km²) – największy japoński obszar nizinny, w którego południowej części nad Zatoką Tokijską leży stolica państwa – Tokio. Samą zatokę zaś od otwartego oceanu oddzielają nizinne półwyspy Miura i Bōsō. Na zachód od Alp Japońskich leżą pasma górskie Ryōhaku, Ibuki oraz Yōrō. Na północ od nich głęboko w Morze Japońskie wcina się, w przeważającej części nizinny, półwysep Noto, a na południe od owych gór rozpościera się niewielka nizina Nōbi. W jej centralnej części, nad zatoką Ise, leży główne miasto Chūbu – Nagoja.

Pomiędzy należącą do Morza Japońskiego zatoką Wakasa a wspomnianą Ise znajduje się największy zbiornik wodny Japonii – jezioro Biwa (675 km²) oraz niewielkie, przebiegające południkowo między nim a niziną Nōbi pasmo gór Suzuka. Na południe od nich rozpościera się rozległy półwysep Kii, którego większą część zajmują góry o tej samej nazwie. U nasady tego półwyspu na niewielkiej nizinie Kansai znajdują się położone w głębi lądu Kioto oraz Osaka nad zatoką Osaka. Na północ od nich, a po zachodniej stronie jeziora Biwa leżą góry Hira.

Zachodnią część Honsiu w przeważającej części stanowi biegnące równoleżnikowo rozległe, aczkolwiek niewysokie pasmo gór Chūgoku. Na przylegających do nich od południa wąskich nizinach nadbrzeżnych, skupiona jest większa część ludności, z największym miastem Hiroszima. Na przeciwległym wybrzeżu Morza Japońskiego znajduje się półwysep Shimane, na północ od którego leży niewielki archipelag wysp Oki.

Cieśnina Kii oraz usiane rozlicznymi wyspami Wewnętrzne Morze Japońskie oddzielają Honsiu od czwartej największej wyspy Japonii – Sikoku. Większą jej część zajmują góry Sikoku z najwyższym wzniesieniem Ishizuchi (1981 m n.p.m.). W północno-wschodniej części wyspy dolina rzeki Yoshino oddziela je od niewielkiego pasma Sanuki. Nadbrzeżne niziny północne stanowią główny obszar osadniczy z miastem Matsuyama na czele.

Na południowym zachodzie kraju położona jest trzecia pod względem wielkości wyspa Kiusiu, oddzielona od Honsiu wąską cieśniną Kanmon, a od Sikoku cieśniną Bungo. Mające południkowy przebieg góry Kiusiu, których kulminacją jest położony w środkowo-północnej części wyspy szczyt Kujū (1788 m n.p.m.) zajmują większość jej obszaru. Na północnym, przylegającym do Morza Japońskiego wybrzeżu znajduje się największe miasto Kiusiu – Fukuoka. Silnie rozczłonkowane wybrzeża przybrały postać licznych półwyspów: Ōsumi i Satsuma na południu oraz Shimabara, Nishisonogi i Nagasaki na zachodzie. Ponadto nieopodal występują liczne mniejsze wyspy i archipelagi: Cuszima, Iki, Amakusa, czy Gotō.

Południowe zwieńczenie Wysp Japońskich stanowi długa na 1000 km girlanda wysp Riukiu (Nansei Shotō), które dzielą się na położone bliżej Kiusiu Satsunan oraz dalsze właściwe wyspy Riukiu (Ryūkyū Shotō) z największą Okinawą.

Do Japonii należą też inne grupy przeważnie wulkanicznych wysp, a więc leżące ok. 2000 km na południe od Tokio Ogasawara i Kazan oraz położone bliżej Honsiu wyspy Izu. Razem określane są one mianem wysp Nanpō i wyznaczają granicę pomiędzy Pacyfikiem a Morzem Filipińskim, na którym znajdują się jeszcze położone na wschód od Okinawy wyspy Daitō.

Budowa geologiczna[ | edytuj kod]

Budowa geologiczna Wysp Japońskich jest bardzo skomplikowana. Występują tu fragmenty starej skorupy kontynentalnej wieku prekambryjskiego, obszary zbudowane ze skał paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych z dużą ilością skał wulkanicznych powstałych od miocenu do dnia dzisiejszego.

Od kontynentu azjatyckiego Wyspy Japońskie oddziela Morze Wschodniochińskie, którego podłoże zbudowane jest ze skorupy oceanicznej wieku mioceńskiego.

Sejsmologia[ | edytuj kod]

Skutki trzęsienia ziemi z 17 stycznia 1995 w Kōbe

Wyspy Japońskie leżą na styku czterech płyt tektonicznych: wielkiej eurazjatyckiej, północnoamerykańskiej, przemieszczającej się w kierunku zachodnim (ok. 10 cm rocznie) płyty pacyficznej oraz mniejszej filipińskiej, z racji czego kraj nawiedzają częste trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Na wchodzącym w skład „ognistego pierścienia Pacyfiku”, terytorium Japonii znajduje się około 80 czynnych wulkanów, spośród których największą aktywność wykazują te znajdujące się na Kiusiu, zwłaszcza Aso, Unzen i Sakurajima.

Występujące powszechnie wokół innych wulkanów gorące źródła, gejzery, stawy gorącego błota oraz wyziewy gazów i par świadczą o tym, iż nie są one całkowicie uśpione, a ich działalność wciąż stanowi poważne zagrożenie erupcją. Rocznie w Japonii rejestruje się od 1 do 3 tys. wstrząsów o różnym nasileniu. Zdecydowana większość z nich jest na tyle słaba, że wykrywają je tylko czułe sejsmografy. Niektóre z nich, powyżej 7 stopni w skali Richtera, są katastrofami, jak np. wielkie trzęsienie ziemi w Kantō w 1923, które pochłonęło 143 tys. ofiar, czy też to, które nawiedziło Kobe w 1995, zadając śmierć ponad 6 tys. osób i powodując przy tym ogromne zniszczenia, mimo zastosowania nowoczesnych technologii i materiałów.

Szczególnie narażona jest równina Kantō, gdzie wielkie trzęsienia ziemi zdarzają się mniej więcej co 70 lat. Natomiast podmorskie trzęsienia ziemi są przyczyną powstawania wysokich do 50 m fal morskich tsunami, które uderzając o wybrzeże z prędkością 750 km/h są w stanie wyrzucić na brzeg pełnomorski statek i dokonać znacznych zniszczeń. Tak było w 1495, kiedy tsunami zniszczyło większą część Kamakury, a w 1993 wyspę Okushiri u wybrzeży Hokkaido. 11 marca 2011 r. u wschodnich wybrzeży północnej Japonii, o godz. 14:45 czasu miejscowego (6:45 czasu polskiego) wystąpiło trzęsienie ziemi o sile 9 stopni w skali Richtera. Spowodowało ono falę tsunami, która zalała ogromne obszary wokół miasta Sendai.

Wody[ | edytuj kod]

Rzeka Kitakami, prefektura Iwate

Najwyżej położone japońskie jezioro – Chūzenji, prefektura Tochigi

Terytorium Japonii w całości należy do zlewiska Oceanu Spokojnego, które tworzy gęsta sieć krótkich, górskich rzek z licznymi progami, a co za tym idzie wodospadami oraz bystrzami. W związku z czym tylko miejscami nadają się one do regularnej żeglugi, przede wszystkim spławu drewna. Niemniej jednak ze względu na znaczne spadki wód, owe cieki mają znaczny potencjał hydroenergetyczny, a także znajdują zastosowanie w nawadnianiu pól uprawnych. Wiosną w czasie topnienia śniegów rzeki na Hokkaido i północnym Honsiu oraz pozostałe w czasie opadów letnich mają znaczne przybory wód, tym samym powodując często w ich dolnych biegach katastrofalne powodzie. Do najdłuższych rzek Kraju Wschodzącego Słońca zaliczają się płynące przez Honsiu: Shinano (367 km) oraz Tone (322 km), a także najdłuższy ciek Hokkaido – Ishikari (268 km). Natomiast największe, bo liczące 16,840 km² dorzecze ma Tone; następnie Ishikari 14,330 km² i Shinano 11,900 km².

Najwyższym japońskim wodospadem, liczącym 497 m, jest Hannoki. Znajduje się on w prefekturze Toyama. Jego aktywność można obserwować jedynie w okresie od kwietnia do lipca. Drugim pod względem wysokości, a ponadto całorocznym jest Shōmyō, którego wody spadają z wysokości 349 m. Najsłynniejsze jednak wodospady tego kraju to: Nachi (133 m wysokości) w prefekturze Wakayama oraz Kegon (96 m) w Nikkō.

Wśród występujących w Japonii jezior większość ma pochodzenie tektoniczne, kalderowe, bądź kraterowe, a w mniejszym stopniu lagunowe czy sztuczne. Największym zbiornikiem wodnym jest położone w środkowej części Honsiu tektoniczne jezioro Biwa, którego powierzchnia wynosi 670 km². Ponadto jeszcze trzy zajmują obszar większy od 100 km², a są to: położone na wschód od Tokio, w prefekturze Ibaraki Kasumigaura (167,6 km²), Saroma (151,9 km²) na Hokkaido oraz leżące w regionie Tohoku Inawashiro (103,3 km²). Najgłębszymi jeziorami są: położone na północy Honsiu, w prefekturze Akita Tazawa (423,4 m), Shikotsu (360,1 m) na Hokkaido, znajdujące się w północnym Tōhoku Towada (326,8 m) oraz Mashū (211,4 m), które podobnie jak Shikotsu leży na drugiej pod względem wielkości japońskiej wyspie. Kolejne cztery, w tym Biwa, mają głębokość przekraczającą 100 m. Znajdujące się na północ od Tokio, w prefekturze Tochigi jezioro Chūzenji jest najwyżej położonym jeziorem w Japonii (1269 m n.p.m.). Następne są położone w środkowym Honsiu, w prefekturze Nagano jeziora Kizaki (764 m n.p.m.) oraz Suwa (759 m n.p.m.), a także wspomniane wyżej Inawashiro (514 m n.p.m.).

Za sprawą szczególnie dużej aktywności wulkanicznej Japonia obfituje w bogate zasoby podziemnych wód, przede wszystkim termalnych, dzięki którym licznie występują onseny, czyli japońskie cieplice.

Klimat[ | edytuj kod]

Duża rozciągłość południkowa sprawia, że Japonia leży w zasięgu trzech stref klimatycznych: na południu – zwrotnikowej, w części środkowej – podzwrotnikowej, a na północy – umiarkowanej ciepłej. Na strefowość klimatyczną nakłada się klimat monsunowy, którego zasięg obejmuje wyspy i kształtuje morski charakter klimatu kraju. Poza wyspami Riukiu oraz południową częścią Kiusiu w Japonii wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku. Napływ chłodnych mas powietrza z kontynentu azjatyckiego w zimie oraz ciepłych mas znad Pacyfiku w lecie jest przyczyną znacznego zróżnicowania klimatu w poszczególnych częściach archipelagu. W górach niezależnie od pory roku, temperatura spada wraz z wysokością, średnio o 0,6 °C co 100 m. Średnia ilość opadów wzrasta z północy na południe i wynosi od 800 – 1500 mm na Hokkaido do 2000 – 3000 mm na Kiusiu i wyspach Riukiu.

Kwitnące drzewa wiśni sakura to japoński symbol nadejścia wiosny

Przynoszone przez północno-zachodni monsun zimowy suche i chłodne syberyjskie masy powietrza nad Morzem Japońskim ulegają ociepleniu i nasyceniu wilgocią. W wyniku tego zderzenia mas powietrza powstają bardzo intensywne i obfite opady śniegu wzdłuż wybrzeża zachodniego czyli tzw. tylnej Japonii. Temperatury w miesiącach zimowych w Japonii są bardzo zróżnicowane ze względu na znaczną długość geograficzną wysp i ich różnorodność topograficzną. W najwyższych partiach Alp Japońskich, gór Hidaka i Yūbari oraz na szczycie wulkanu Fudżi średnie arytmetyczne temperatury wynoszą zwykle od –20 do –15 °C. Na Hokkaido można się spodziewać od –12 do –4 °C, na północy i w środkowym Honsiu od –10 do 0 °C i 0 do +6 °C na południowych i zachodnich wybrzeżach, od +3 do +7 °C na Sikoku, ok. +5 do +10 °C na Kiusiu oraz +14 do +19 °C na najbardziej wysuniętych na południe wyspach Riukiu. W obszarach silnie zurbanizowanych temperatura jest zwykle o kilka stopni wyższa niż w obszarach wiejskich znajdujących się w tej samej strefie klimatycznej i na podobnej wysokości n.p.m. W okresie zimowym na północy i zachodzie Japonii oraz w rejonach górskich występują bardzo obfite opady śniegu, a wody Morza Ochockiego pokrywają się lodem. W tym czasie południowe wybrzeże Oceanu Spokojnego ma pogodę suchą i słoneczną. Zimą łagodząco na klimat wysp południowych wpływa ciepły prąd Kuro Siwo (właśc. zapis obecnie Kuro-shio, zw. także Czarnym lub Japońskim) i jego odgałęzienie wchodzące na Morze Japońskie – Prąd Cuszimski.

Zdjęcie satelitarne tajfunów Nabi oraz Talim z sierpnia 2005

Pod koniec marca, gdy słabnie wyż azjatycki, kierunek wiatru ulega zmianie i nad Japonię zaczyna napływać wilgotne i ciepłe powietrze znad Pacyfiku. Powoduje to wyraźne zróżnicowanie warunków klimatycznych północy i południa kraju. O ile na południu kraju, na wyspie Kiusiu i na południowych wybrzeżach Sikoku, prawdziwie wiosenna pogoda rozpoczyna się już z początkiem marca, to na wyżynach wyspy Hokkaido trzeba czekać aż do końca kwietnia, aby stopniały ostatnie śniegi. Wiosną cały obszar kraju, poza Hokkaido, znajduje się w zasięgu wyżu ochockiego. Od przełomu lutego i marca na południu Kiusiu, początku kwietnia na południowym i wschodnim Honsiu oraz w połowie maja na Hokkaido trwa okres kwitnienia japońskich wiśni, śliw i czereśni.

Klony momiji jesienią

Na przełomie czerwca i lipca kształtuje się na północy kraju stacjonarny wyż z bezwietrzną pogodą, wysoką wilgotnością powietrza oraz ulewnymi opadami zwanymi „śliwkowymi” deszczami. Z chwilą odsunięcia się ochockich mas na północ, Japonia wchodzi w zasięg oddziaływania pacyficznych mas powietrza, rozpoczyna się gorące i wilgotne lato, z dużą ilością mgieł w południowo-wschodniej części kraju, tam gdzie stykają się wody prądów zimnego Oja Siwo (właśc. zapis obecnie Oya-shio, zw. także Ochockim lub Kurylskim) i ciepłego Kuro Siwo. Latem, gdy wieje ciepły i wilgotny monsun z południowego wschodu, amplitudy temperatur stają się mniejsze, od +29 °C na południu do +17 °C na północy i ok. +5 do +10 °C w rejonach gór wysokich.

W wielkich aglomeracjach miejskich pory letnie są ciężkie do zniesienia. Wysokie temperatury, nieprawdopodobna wilgotność powietrza i spaliny są typowe dla Tokio, Nagoi czy Osaki. Duże stężenie trujących gazów, które mieszają się z parującą wodą, sprawiają, że smog staje się ciężki i trudny do rozwiania przez wiatry, przez co utrzymuje się dość nisko nad powierzchnią ziemi. Stanowi swoistą barierę, przez którą promienie słoneczne łatwo się przebijają, a nagrzane powietrze zatrzymują, tworząc efekt cieplarniany. Choć wszystkie 12 miesięcy, charakteryzują się w całym kraju, z wyjątkiem Hokkaido, względnie dużymi opadami, to jednak ich maksimum przypada na porę deszczową od początku czerwca do połowy lipca. Porę deszczową, zwaną tsuyu, uznaje się za drugą w kolejności po wiośnie i jedną z pięciu pór roku w Japonii.

Hokkaido w okowach zimy

Wtedy zalegając nad wyspami Riukiu, Kiusiu, Sikoku i Honsiu okresowy front deszczowy baiu-zensen, daje się we znaki. Deszcze padają niemal co drugi dzień. W połowie lipca, wysokociśnieniowe masy powietrza nad Pacyfikiem zaczynają dominować i deszczowy sezon kończy się, a baiu-zensen zostaje zepchnięty na południe. Sezonowe wiatry znad Oceanu Spokojnego przynoszą ciepłe, wilgotne powietrze o temperaturach sięgających 30–35 °C. Wtedy też od początku sierpnia do połowy września mieszkańcy tych rejonów mogą się cieszyć pełnią słonecznego i gorącego lata.

Wczesną jesienią wciąż upalne i słoneczne dni zakłócają jednak wiatry monsunowe, które zwłaszcza w połowie września przynoszą ze sobą niezwykle obfite ulewy. Towarzyszą temu częste burze i gradobicia. Zmienia się cyrkulacja powietrza i Wyspy Japońskie nawiedzają tajfuny (7–10-rocznie). Tajfuny powstają z dużych mas tropikalnego, niskociśnieniowego powietrza na środkowym Pacyfiku, w przybliżeniu pomiędzy 5. i 20. stopniem szerokości geograficznej północnej, i są tym samym zjawiskiem, co huragany i cyklony w innych częściach świata. Kiedy tajfuny zaczynają się kształtować, stopniowo poruszają się na północ i zachód. Cyklony tropikalne wywołują ogromne zniszczenia, a towarzyszące im obfite opady są przyczyną licznych powodzi i osuwisk. Późną jesienią w niemal całym kraju powietrze staje się rześkie i wilgotne. Na większości wysp, zwłaszcza w obszarach u wybrzeży Pacyfiku dni są chłodne, ale zwykle słoneczne. Natomiast w zachodniej i północnej Japonii oraz w obszarach górskich, nie dziwią gęste mgły, opady drobnego deszczu i przymrozki.

Flora[ | edytuj kod]

Kryptomeria japońska

Lasy pokrywają ponad 60% powierzchni kraju. W kilku miejscach jest to roślinność pierwotna. W całej Japonii rosną lasy bambusowe dostarczające drewna oraz pożywienia (korzenie są jadalne). Podobnie w całym kraju rosną drzewa wiśni sakura oraz śliwy, których wiosenne kwitnienie przyciąga rzesze ludzi na tradycyjne hanami. Z uwagi na rozciągłość południkową na obszarze Japonii można wyróżnić strefy roślinne. Jednocześnie w górach zaznacza się piętrowy układ roślinności. Najdalej na południe, w pobliżu równika, na wyspach Riukiu, Ogasawara, Kazan rosną wilgotne lasy równikowe z drzewiastymi paprociami, drzewem kamforowym, palmami i morwami. Na południu kraju, na obszarze o średniej rocznej temperaturze powietrza 13–21 °C (Kiusiu, Sikoku), występują wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, w których rosną 2000-letnie Kryptomerie japońskie, dęby shii i kashi, jodły momi oraz sosny japońskie. Na Kiusiu lasy podzwrotnikowe rosną do wysokości 1000 m.

Lasy mieszane, z przewagą liściastych, rosną na terenach, gdzie średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6–13 °C, a więc na Kiusiu powyżej 1000 m, w środkowej części Honsiu między 1500, a 2700 m, a w części północnej na wysokości 1400 m, na Hokkaido lasy mieszane sięgają do 700 m. W lasach tych rosną buki, brzozy, dęby w tym białe, kasztany karłowate, magnolie oraz różne gatunki klonów. Na obszarach ze średnią temperaturą powietrza poniżej 6 °C rosną subarktyczne lasy mieszane lub iglaste, ze świerkiem syberyjskim, świerkiem yesso, jodłą sakhalan, jodłą syberyjską oraz jodłą niebieską. Ponad piętrem lasów występują sosna karłowata, krzewy i roślinność alpejska. Azalie, hortensje i irysy kwitną wiosną, a chryzantemy jesienią, wtedy także czerwienieją klony.

Fauna[ | edytuj kod]

Żuraw japoński

Wiele zwierząt spotykanych na Honsiu, Sikoku i Kiusiu spotyka się w innych rejonach o umiarkowanym klimacie na półkuli północnej. Należą do nich niedźwiedzie brunatne, łasice, dziki, zające, sarny, jelenie wschodnie i ptaki, takie jak bażanty, jastrzębie, kaczki i żurawie. Występuje tu też wiele gatunków płazów i gadów, a wśród nich żółwie, jaszczurki, węże – z gatunkami jadowitymi habu i mamushi. Do unikatowych należy salamandra olbrzymia żyjąca na Honsiu i Kiusiu, osiągająca 1,5 m długości. Innym specyficznym przedstawicielem japońskiej fauny jest makak japoński. Żyjące w górnych partiach ośnieżonego Tōhoku, przystosowane do panujących tam warunków makaki są najdalej na północ żyjącym gatunkiem małp. Do endemitów należą również kot z Iriomote oraz zając amami.

Wśród zwierząt na subarktycznym Hokkaido spotyka się sobole i czerwone lisy oraz wspomniane niedźwiedzie brunatne. Tutejsze niedźwiedzie są prawie dwukrotnie większe od swoich znacznie łagodniejszych kuzynów z Honsiu. Na wyspach sezonowo pojawia się wiele owadów, takich jak: cykady, komary, karaluchy i robaczki świętojańskie. W Japonii występuje 150 gatunków ptaków śpiewających. Na większości wybrzeża panują albatrosy i kormorany. Na wschód od przylądka Inubo znajdują się bogate łowiska dorsza, łososia i licznych skorupiaków. Popularnym gatunkiem hodowlanym japońskiej ichtiofauny jest karp koi.

Częste polowania i likwidacja naturalnych siedlisk wskutek urbanizacji powodują stałe zmniejszanie się liczby zwierząt. Ochrona wprowadzona przez Ministerstwo Środowiska w latach 80. obejmuje 136 zagrożonych gatunków.

Historia[ | edytuj kod]

Shōgun Yoritomo Minamoto

 Osobny artykuł: Historia Japonii.

Starożytność i średniowiecze[ | edytuj kod]

Początek japońskiego państwa wiąże się ze związkiem plemiennym, a następnie królestwem Yamato z centralnym ośrodkiem na wyspie Honsiu, którego legendarne początki sięgają VII w. p.n.e. Pierwszym legendarnym władcą był Jimmu. Około V w. p.n.e. królestwo Yamato obejmowało także północną część Kiusiu, jak również zajęło południowy skrawek Korei, dzięki czemu miało kontakt z wysoko rozwiniętą cywilizacją chińską. Wówczas to Japończycy przyjęli chińskie pismo i dalszego rozprzestrzeniania się wpływów kultury chińskiej nie powstrzymała nawet utrata prowincji koreańskiej w połowie VI w. Shintō jest rodzimą religią Japończyków, niemniej jednak już od końca VI w. coraz więcej wiernych miał buddyzm. W 794 stolicą cesarstwa zostało Heian-kyō (ob. Kioto). Nastąpił rozwój kultury dworskiej, ale w znacznym stopniu ograniczono stosunki z Chinami, a kolejni cesarze byli coraz bardziej uzależnieni od wielkich rodów. Jeden z nich – Fujiwara, sprawował faktyczną władzę w X i XI w. W tym czasie wyłoniła się klasa rycerzy feudalnych – samurajów, podległych panom feudalnym. W 1192 siogun, naczelny wódz, Yoritomo z rodu Minamoto stworzył system feudalnej administracji wojskowej, zwanej bakufu. Od tej pory kolejni cesarze byli odsuwani od władzy przez stojących na czele państwa siogunów. Ośrodkiem władzy Yoritomo była Kamakura. Odtąd wszystkie następne okresy bakufu w dziejach Japonii nosiły nazwę od stolicy siogunów lub nazwy ich rodu.

Samuraje szturmujący mongolski okręt. Mōko Shūrai Ekotoba

Pierwszy siogunat, Kamakura, upadł w czasie prób podbicia Japonii przez Mongołów. Wyruszająca z Korei flota mongolska próbowała dwukrotnie, w 1274 i 1281, dokonać inwazji Japonii, ale za każdym razem została rozproszona przez tajfun zwany Kamikaze (boski wiatr). Kraj Wschodzącego Słońca obronił się wprawdzie przed najeźdźcą, jednak przygotowania do wojny pochłonęły ogromne środki i zrujnowały finansowo siogunów. Zdobycie Kamakury w 1333 przez jeden z rywalizujących ze sobą rodów rozpoczęło okres wojen feudalnych, który zakończył się ustanowieniem przez nowego cesarza siogunami przedstawicieli rodu Ashikaga ze stolicą w Muromachi – dzielnicy Kioto.

Kontakt z Europą[ | edytuj kod]

Pierwsi Europejczycy przybyli do Japonii w 1542, a byli nimi kupcy portugalscy z Makau. Razem z nimi do Japonii dotarło chrześcijaństwo. Pierwszym misjonarzem chrześcijańskiej religii był hiszpański jezuita Franciszek Ksawery (1506–1552).

Brak silnego rządu i jedności sprzyjał szerzeniu się katolicyzmu na wyspie Kiusiu. Dodatkowo Japończycy (nawet bardziej, niż katolicyzmem) byli zainteresowani innym europejskim wynalazkiem - bronią palną, której mogliby używać przeciwko wrogom. W tym okresie, nazywany niekiedy epoką chaosu lub stuleciem wojen, kraj był rozbity na księstwa feudalne zwalczające się nawzajem. Próby jego zjednoczenia podjął się tolerujący chrześcijaństwo Oda Nobunaga (1536–1582), który w 1573 objął władzę. Po jego śmierci władzę w Japonii przejął Toyotomi Hideyoshi (1536–1598). Swoją stolicą uczynił w 1587 Nagasaki – port na zachodnim wybrzeżu Kiusiu. Wkrótce do miasta zaczęły przybywać liczne statki kupców hiszpańskich i portugalskich, a z czasem także angielskich i holenderskich. Jednak zaniepokoił się szybką chrystianizacją południa kraju i podburzaniem przez misjonarzy katolickich chłopów i niektórych panów feudalnych przeciwko władcy japońskiemu i jego prawom. W 1597 ukrzyżowano 26 katolików, w tym 9 europejskich misjonarzy, oskarżonych o działania na szkodę państwa. Dało to początek zmiany myślenia o chrześcijaństwie i początek zwalczania tej religii.

Następcą Hideyoshiego został Tokugawa Ieyasu (1543–1616), który kontynuował zjednoczenie kraju i założył dynastię siogunów rodu Tokugawa sprawujących rządy w latach 1603-1867. Początkowo sprzyjał on kupcom zagranicznym i był otwarty na wpływy Zachodu. Dodatkowo uwidoczniły się zapędy kolonialne Hiszpanii i Portugalii, rywalizujące o wpływy z protestanckimi Anglią i Holandią. Aby nie dopuścić do podzielenia losu pozostałych krajów Azji, które stały się europejskimi koloniami, od 1639 roku wszystkie kontakty z kupcami europejskimi (z wyjątkiem Holendrów) i misjonarzami zostały zakazane (sakoku). Obcokrajowcy otrzymali nakaz opuszczenia Japonii, a najbardziej opornych (głównie misjonarzy) zamordowano. Chrześcijaństwo jako obca religia zostało zakazane, a chrześcijanie japońscy byli prześladowani. Jedynym miejscem kontaktów handlowych stała się faktoria na sztucznej wyspie Dejima usytuowanej w zatoce Nagasaki, do której wpływać mogły wyłącznie kompanie holenderskie. Rozpoczęła się trwająca ponad 200 lat samoizolacja Japonii od wpływów europejskich.

XVIII i XIX wiek[ | edytuj kod]

Ogłoszenie Konstytucji Meiji

Coraz bardziej represyjny charakter rządów skorumpowanego siogunatu, naciski Zachodu wywołujące niepokoje wewnętrzne, kryzys ekonomiczny oraz społeczny, bunty chłopów i feudałów, wszystko to doprowadziło do przełamania izolacji Japonii. Drzwi do kraju zaczęły się otwierać. W lipcu 1853 komandor marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych Matthew Perry (1794–1858) zakotwiczył okręty nazwane przez Japończyków „czarnymi” w zatoce Yedo (ob. Zatoka Tokijska). Amerykanie przybyli ponownie w lutym 1854 i wymusili na Japonii pierwszy traktat łamiący jej izolację. Włodarze Kraju Kwitnącej Wiśni wyrazili zgodę na handel oraz nawiązali stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Niemniej jednak Japończycy nadal bronili się przed ingerencją z zewnątrz, co doprowadziło do interwencji połączonej floty brytyjsko-francuskiej i ostrzału japońskich portów. Kulminacją tego było skierowanie przez Brytyjczyków potężnej armady, która zakotwiczyła w okolicach Kōbe w 1866. W końcu młody japoński cesarz, Mutsuhito (1852–1912), otworzył granice Japonii. W 1867 zlikwidował siogunat Tokugawy, a w 1868 ogłosił restaurację władzy cesarskiej. Okres jego władzy określono później mianem epoki Meiji, to znaczy „światłe rządy”. Japoński monarcha zniósł feudalizm, rozwiązał klasę samurajów, zastępując ją poborowym wojskiem. Rozpoczął się okres uprzemysłowienia oraz modernizacji. W 1889 cesarz zatwierdził konstytucję opartą na europejskich wzorcach. Obowiązująca do 1945 ustawa zasadnicza zachowała jednak boski kult cesarza i dawała mu szerokie uprawnienia. W 1894 wybuchła I wojna chińsko-japońska o Wyspy Riukiu. Japończycy rozgromili chińską flotę, a zgodnie z traktatem pokojowym z 1895 pokonane Państwo Środka oddało Japonii Tajwan. Niespodziewane i druzgocące zwycięstwo w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) uczyniło z Kraju Wschodzącego Słońca pierwsze mocarstwo na Dalekim Wschodzie. W 1910 po zmuszeniu do abdykacji cesarza Sunjonga (1874–1926) Japonia anektowała Koreę.

Początek XX wieku[ | edytuj kod]

Admirał Isoroku Yamamoto

W czasie I wojny światowej Cesarstwo Japonii stanęło po stronie państw ententy, w wyniku czego otrzymało jako terytoria mandatowe Ligi Narodów posiadłości pacyficzne pokonanych Niemiec, a więc Mariany, Karoliny oraz Wyspy Marshalla. W Chinach na półwyspie Szantung Japończycy zajęli niemiecką kolonię, jednak wycofali się pod silnym naciskiem aliantów.

W 1931 Japonia przejęła kontrolę nad Mandżurią, tworząc z niej marionetkowe cesarstwo przemianowane na Mandżukuo. Wybuch II wojny chińsko-japońskiej w 1937 rozpoczął podbój Chin, w czasie którego Japończycy zajęli wszystkie duże chińskie miasta portowe, a także znaczną część obszaru wewnątrz tego państwa. Masakra nankińska stała się symbolem brutalnej okupacji japońskich wojsk. Wybuch II wojny światowej w Europie przyśpieszył tok wydarzeń w samej Japonii, gdzie coraz silniejsze poparcie i władzę zdobywały ugrupowania nacjonalistyczne i militarystyczne dążące do poszerzenia japońskiej strefy wpływów. W 1940 Kraj Kwitnącej Wiśni podpisał pakt z niemiecką III Rzeszą i Włochami, tworząc oś Berlin – Rzym – Tokio.

II wojna światowa[ | edytuj kod]

Wybuch bomby atomowej w Nagasaki 9 sierpnia 1945

Niespodziewany atak Cesarskiej Marynarki Wojennej na amerykańską bazę marynarki wojennej Pearl Harbor na Hawajach w grudniu 1941 stanowił włączenie się Japonii do II wojny światowej. Niedługo potem wojska japońskie opanowały całą Azję Południowo-Wschodnią i znaczną część Oceanii, zagrażając przy tym Indiom i Australii. Czerwiec 1942 stanowił przełom w wojnie na Pacyfiku, kiedy to w bitwie o Midway Japonia poniosła druzgocącą porażkę i odtąd cesarstwo zaczęło tracić zdobyte terytoria. Z początkiem 1945 miasta japońskie poddawane były intensywnym i dotkliwym bombardowaniom i mimo że wojna w Europie dobiegła końca, Japonia nie chciała się poddać. 6 sierpnia 1945 lotnictwo amerykańskie zrzuciło bombę atomową na Hiroszimę, a trzy dni później na Nagasaki. Tego samego dnia Armia Czerwona wkroczyła do Mandżurii. Japonia skapitulowała, a Amerykanie rozpoczęli okupację kraju.

Czasy powojenne[ | edytuj kod]

W 1946 cesarz Hirohito (1901–1989) zrzekł się swojego boskiego statusu, a parlament japoński uchwalił nową, w pełni demokratyczną konstytucję. We wrześniu 1951 Japonia podpisała w San Francisco traktat pokojowy z mocarstwami zachodnimi oraz układ o bezpieczeństwie ze Stanami Zjednoczonymi. Tym samym Waszyngton wziął na siebie odpowiedzialność za obronę nowego sojusznika, jednocześnie zapewniając sobie wpływy polityczne, gospodarcze i wojskowe. Utworzono bazy, zamieniając siły okupacyjne na „garnizonowe”. W następnym roku skończyła się formalnie okupacja, a w 1956 roku Japonia stała się członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych. W kolejnych latach Japonia osiągnęła szybki wzrost gospodarczy stając się drugą co do wielkości gospodarką świata. Taki stan trwał do połowy lat 90., kiedy to kraj przeżył kryzys gospodarczy. Od początku XXI wieku gospodarka odnotowuje wzrost i stopniowe ożywienie gospodarcze. 11 marca 2011 roku kraj nawiedziło największe trzęsienie ziemi w znanej historii wywołując fale tsunami i awarię w elektrowni jądrowej Fukushima I – jedną z największych katastrof energetyki jądrowej.