Janko Muzykant
Nowela (wł. „novella” – nowość) – krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu kulminacyjnego. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa, pozbawiona epizodów, rozbudowanych opisów przyrody oraz szczegółowej charakterystyki postaci. Jest to jedna z odmian epiki. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego na wyrazistym motywie, z pozoru nieistotnym (np. kamizelka, sokół), ale często nabierającym znaczeń symbolicznych. Niemiecki pisarz Paul Heyse określił ów motyw mianem „sokoła”. Stworzył on tzw. teorię sokoła, opartą na wnikliwej analizie noweli Giovanniego Boccaccia pt. „Sokół”.Praca u podstaw – praca natury oświatowej nad podniesieniem poziomu życia przede wszystkim chłopów, a także walki z germanizacją i rusyfikacją w okresie zaborów Polski. Jedno z czołowych haseł polskiego pozytywizmu. Pozytywiści rozumieli konieczność pracy na rzecz najbiedniejszych i najbardziej upośledzonych warstw narodu, które mając możność pełniejszego włączania się w struktury społeczne, swoją pracą pomnożą bogactwo ogólnonarodowe. Sięgnąć należało więc do tych, którzy zajmując miejsce u podstaw społeczeństwa, stać się mogą mocnym i trwałym filarem. Kierowano więc apele do warstw wykształconych: nauczycieli, lekarzy, społeczników, by "szli w lud", zbliżyli się do problemów wsi, wydobyli ją z wiekowego zacofania, podnieśli stan zdrowotny jej mieszkańców i uświadomili im rolę, jaką mogą spełnić w odbudowywaniu siły narodu. Pozytywistyczne hasło pracy u podstaw znajdowało odzwierciedlenie w dziełach literatury polskiej (Ludzie bezdomni, Janko Muzykant, Antek, Lalka, Siłaczka, Szkice węglem, Tadeusz). Założenia te realizowano poprzez zakładanie szkół i bibliotek, samorządów wiejskich, kółek gospodyń wiejskich i spółdzielni rolniczych.
Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska, ps. Jan Sawa, Marko, Jan Waręż (ur. 23 maja 1842 w Suwałkach, zm. 8 października 1910 we Lwowie) – polska poetka i nowelistka okresu realizmu, krytyk literacki, publicystka i tłumaczka.
Janko Muzykant – nowela autorstwa Henryka Sienkiewicza. Po raz pierwszy ukazała się w „Kurierze Warszawskim” w 1879 roku.
Jej akcja toczy się w XIX wieku, a głównym bohaterem jest chorowity chłopiec Janko. Imiona własne mieszkańców, język, wykonywane czynności, sposób spędzania czasu i funkcja dworu wskazują na to, że akcja noweli rozgrywa się w polskiej społeczności, która żyje pod zaborem rosyjskim. Ewa Kosowska podkreśla, że w tekście nie ma przeciwwskazań, aby rozpoznawać Janka jako dziecko nieślubne, zważywszy na fakt, że nowela nie zawiera informacji na temat ojca chłopca. Spośród innych wiejskich dzieci Janka wyróżnia talent muzyczny. Zgodnie z interpretacjami talent ten nie implikuje we wsi znaczących zmian, ale podważa jej ustabilizowaną strukturę. Mieszkańcy wsi widzą w opętanym muzyką chłopcu niezrozumiałe i nietypowe dla siebie zjawisko. Na skutek fascynacji dźwiękiem skrzypiec Janko zakrada się do dworu, by ich dotknąć. Zostaje oskarżony o próbę kradzieży i skazany na karę chłosty. Chłopiec umiera z powodu zbyt surowej kary.
Głównym przesłaniem Sienkiewicza w tym utworze jest ograniczanie możliwości kształcenia uzdolnionych dzieci ze względu na ich pochodzenie. Autor zwraca uwagę na tragiczne konsekwencje braku oświaty na wsiach i na trudne warunki życia większości narodu (podobne przesłanie można znaleźć w nowelach Prusa, Orzeszkowej i Konopnickiej). W noweli Sienkiewicza wskazuje na to celowe zestawienie kontrastujących ze sobą scen: rozmowy pary (właścicieli dworku, do którego zakradł się Janko), która wróciwszy z podróży do Włoch, zachwyca się rozkwitającymi tam talentami artystycznymi, zwłaszcza młodymi, które jeszcze wymagają wspierania. Właścicieli dworku nie poruszyła również śmierć miejscowego młodego talentu, który właśnie potrzebował wsparcia, a nikt mu go nie udzielił, a nawet wręcz przeciwnie, i o którego istnieniu jaśniepaństwo wcale się nie dowiedzieli. Między wierszami wyczytujemy w tej noweli: „cudze chwalicie, swego nie znacie”, co Kosowska proponuje czytać tak, że „Polacy nie doceniają rodzących się wśród nich indywidualności. Poszukują ich natomiast za granicą”. Główne przesłanie autora miało być zgodne z hasłem pracy u podstaw, czyli jednego z ważniejszych nurtów polskiego pozytywizmu. W literaturze przedmiotu występują również tezy, że genezy przesłania noweli Sienkiewicza można doszukiwać się w filozoficznych osiągnięciach francuskiego oświecenia.
Przypisy[ | edytuj kod]
- Kurjer Warszawski, nr 159 z 18 lipca 1879, polona.pl [dostęp 2018-02-15].
- H. Markiewicz, Henryk Sienkiewicz, Polski Słownik Biograficzny, t. 37, 1996-1997, s. 205.
- Ewa Kosowska: Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”: Katowice 2002, s. 161.
- Kosowska, s. 162.
- Kosowska, s. 164.
- ↑ Kosowska, s. 167.