Jan XXIII (łac. Ioannes XXIII, właśc. Angelo Giuseppe Roncalli; ur. 25 listopada 1881 w Sotto il Monte, zm. 3 czerwca 1963 w Watykanie) – patriarcha Wenecji (1953-1958), papież i 3. Suweren Państwa Watykańskiego w okresie od 28 października 1958 do 3 czerwca 1963, święty Kościoła katolickiego.

Życiorys[]

Wczesne życie[]

Urodził się w Sotto il Monte (obecnie Sotto il Monte Giovanni XXIII – nazwane na cześć papieża), w prowincji Bergamo we Włoszech 25 listopada 1881 roku. Jego rodzina osiadła w tej miejscowości w XV wieku, choć pewne jej gałęzie zamieszkiwały inne części Włoch. Rodzice przyszłego papieża byli biednymi rolnikami. Ojciec, Giovanni Battista Roncalli, był dzierżawcą. Dopiero w latach późniejszych udało mu się wykupić dom rodzinny oraz fragment pola od hrabiego Ottavio Morianiego. Matka, Marianna Giulia Mazzola, była gospodynią domową. Wprowadzała ona również do domu religijną atmosferę. Pierwszą Komunię przyjął w 1888, natomiast bierzmowany był rok później.

Angelo Roncalli ukończył trzyklasową wiejską szkołę powszechną. Od 8. roku życia uczył się łaciny u miejscowego proboszcza. W 1891 r. dzięki protekcji dostał się do gimnazjum w odległym o 7 km od rodzinnej wioski miasteczku Celana, w którym naukę musiał jednak przerwać już po roku. W październiku 1893 r. 12-letni Angelo rozpoczął naukę w małym seminarium duchownym w Bergamo. Było to możliwie dzięki pomocy finansowej proboszcza, ponieważ na opłacanie czesnego rodzina nie mogła sobie pozwolić. Tu szybko nadrobił braki i stał się jednym z najlepszych seminarzystów. Pasjonowały go nauki humanistyczne, a w szczególności historia. W Bergamo dokonał się rozwój intelektualny przyszłego papieża. Ukończył gimnazjum, liceum, a mając 19 lat był już na trzecim roku teologii. 3 stycznia 1901 r. został przeniesiony do seminarium papieskiego św. Apolinarego w Rzymie jako stypendysta fundacji księdza Casaroli. Rok później musiał na kilka miesięcy przerwać naukę z powodu konieczności odbycia zasadniczej służby wojskowej, gdzie w 1902 dosłużył się stopnia sierżanta. W grudniu 1903 r. otrzymał święcenia diakonatu. 8 czerwca 1904 r., po ukończeniu czwartego roku teologii, złożył wniosek o święcenia prezbiteriatu, które otrzymał 10 sierpnia w kościele Santa Maria in Monte Santo na Piazza del Popolo. Trzy tygodnie przed święceniami uzyskał doktorat z teologii.

Pod koniec 1904 r. młody ksiądz zapisał się na wydział prawa kanonicznego, jednakże już w kwietniu 1905 r. przerwał studia, gdyż 9 kwietnia otrzymał funkcję sekretarza nowego biskupa Bergamo Giacomo Radiniego-Tedeschi. Pełnił ją przez 10 lat, aż do śmierci Radiniego w sierpniu 1914 r. Oprócz obowiązków sekretarza Roncalli wykładał również w seminarium duchownym historię Kościoła oraz apologetykę. Był diecezjalnym kapelanem Akcji Katolickiej kobiet, wiele czasu spędzał w bibliotekach i archiwach. W 1905 r. rozpoczął pracę nad wydawnictwem źródłowym „Akta wizytacji apostolskiej diecezji Bergamo przez św. Karola Boromeusza”. Pracę tę ukończył dopiero w 1957 r., już jako kardynał. W 1908 r. opublikował swoją pierwszą książkę – „Kardynał Cezary Baroniusz. Z okazji trzechsetlecia śmierci”, zaś w 1912 r. wydał monografię „Wyższe miłosierdzie w Bergamo i inne dzieła dobroczynne zaprowadzone przez Zgromadzenie Miłosierdzia”.

Herb kardynalski Angelo Giuseppe Roncalliego

W 1915 roku, na początku I wojny światowej, został powołany do wojska, gdzie początkowo był sanitariuszem, a następnie kapelanem (służbę pełnił do 1918). W 1925 roku papież Pius XI mianował go Oficjałem w Bułgarii, a także tytularnym arcybiskupem Areopolis. Sakry udzielił mu kardynał Giovanni Tacci Porcelli. Jako swoje hasło biskupie wybrał Obedientia et Pax (Posłuszeństwo i Pokój), które stało się jego mottem przewodnim. W 1931 został nominowany delegatem apostolskim w Bułgarii. W 1935 został delegatem apostolskim w Turcji i Grecji. Po wybuchu II wojny światowej korzystając ze statusu dyplomatycznego pomagał ludziom prześladowanym przez hitlerowców, m.in. wysyłając do Palestyny podrobione świadectwa chrztu i imigracji dla Żydów węgierskich. Ambasador niemiecki Franz von Papen ocenił, że Roncalli uratował około 24 tysiące żydów. W 1944 roku papież Pius XII mianował go nuncjuszem apostolskim w Paryżu, a od 1951 także stałym obserwatorem przy UNESCO.

12 stycznia 1953 został mianowany kardynałem, a trzy dni później patriarchą Wenecji. Prezydent Francji Vincent Auriol powołał się na stary przywilej francuskich królów i sam włożył czerwony kapelusz na głowę kardynała Roncalli w czasie ceremonii w Pałacu Elizejskim. Jako kardynał był członkiem trzech kurialnych dykasterii: Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, Kongregacji Rozkrzewiania Wiary i Kongregacji ds. Zakonników.

Od 1 marca 1896 r. należał do Franciszkańskiego Zakonu Świeckich.

Wybór na papieża[]

Konklawe w 1958 trwało trzy dni, podczas których odbyło się dwanaście głosowań. Ku zaskoczeniu samego Roncallego kardynałowie wybrali go 28 października, uznając go za "papieża przejściowego", ze względu na zaawansowany wiek (77 lat).

Pontyfikat[]

Wkrótce po wyborze Jan XXIII oznajmił, że jego głównym pragnieniem jest, by mógł być przede wszystkim pasterzem. Zaraz potem podjął cztery ważne decyzje: zwiększył liczebność Kolegium Kardynałów (unieważniając dekret Sykstusa V), postanowił zwołać synod i sobór powszechny, a także zrewidować kodeks prawa kanonicznego. Pierwszy w historii Rzymu Synod Biskupów odbył się w dniach 24-31 stycznia 1960 i był określany jak wstęp do soboru. Historycy są jednomyślni, że najdonioślejszym wydarzeniem pontyfikatu Jana XXIII było zwołanie II soboru watykańskiego, którego zadaniem było otwarcie Kościoła na odłączonych i dostosowanie go do wymogów nowej epoki. Pierwsza komisja przygotowująca sobór zaczęła obradować w czerwcu 1959. Rok później papież utworzył dziesięć komisji soborowych i komisję główną. Wkrótce potem rozesłał zapytania do biskupów świata z prośbą o propozycje tematów – odpowiedzi było na tyle dużo, że nie zdążono nawet wszystkich przygotować. W Boże Narodzenie w 1961 papież postanowił, że sobór zostanie otwarty 11 października 1962 (początkowo przewidywał, że potrwa kilka miesięcy). Na obrady zaproszonych było 18 Kościołów niekatolickich, ale sam papież nie brał udziału w obradach. Raz jednak interweniował, kiedy to schemat o Objawieniu został odrzucony większością Ojców soborowych lecz niewystarczającą większością 2/3 (papież skierował wówczas schemat do ponownych obrad specjalnej komisji). Pierwsza sesja soboru zakończyła się 8 grudnia 1962.

Zdaniem historyków żaden wcześniejszy papież nie podjął takich wysiłków na rzecz ekumenizmu jak Jan. 5 czerwca 1960 utworzył Sekretariat Jedności Chrześcijan, mianując jego prefektem kardynała Augustina Bea. 20 grudnia 1960 odbył godzinne spotkanie z Geoffreyem Fisherem, arcybiskupem Canterbury. Było to pierwsze od 400 lat, od ekskomuniki Elżbiety I, spotkanie arcybiskupa Canterbury z papieżem. Wymienił także (poprzez wysłanników) pozdrowienia z patriarchą Moskwy Aleksym i patriarchą Konstantynopola Atenagorasem. Za zgodą papieża w 1961 obserwatorzy katoliccy wzięli udział w Światowej Radzie Kościołów w Delhi.

Udzielał się także w reformie liturgii: zatwierdził nowy brewiarz i mszał, a także wprowadził do kanonu mszalnego wspomnienie św. Józefa i wyraził zgodę na używanie języków narodowych w Kościołach unickich. W sprawach dogmatycznych jego działanie jest oceniane jako nieco zachowawcze, jak np. gdy przestrzegł przed niebezpiecznymi treściami dzieł Pierre'a Teilharda de Chardin. Już w pierwszym roku swojego pontyfikatu napisał cztery encykliki, z których najważniejsza, Ad Pedri Cathedram (wydana w czerwcu 1959), zawierała oficjalną zapowiedź soboru. Trzy kolejne, które ukazały się od sierpnia do listopada 1959, traktowały o stanie kapłańskim, modlitwie różańcowej i pracy misyjnej. W maju 1961 została wydana encyklika społeczna Mater et Magistra, w której powtórzył i odnowił przesłania Piusa XI i Leona XIII. W podobnym tonie Jan XXIII wypowiedział się także w ostatniej swojej encyklice Pacem in terris (kwiecień 1963), gdzie nawiązał także do pokojowego współistnienia pomiędzy Zachodem a komunistycznym Wschodem. Dodatkowo, podczas kryzysu kubańskiego, publicznie apelował do ZSRR i USA o ostrożność w działaniach, czym zaskarbił sobie sympatię prezydenta Kennedy'ego i I sekretarza Chruszczowa. Dzięki temu ociepleniu stosunków dyplomatycznych, 7 marca 1962 Jan przyjął na audiencji córkę i zięcia Chruszczowa.

Wbrew panującemu przekonaniu papież Jan XXIII nie ekskomunikował 3 stycznia 1962 roku Fidela Castro. Doszło jedynie do pogorszenia relacji, m.in. poprzez odpowiedź papieża na wiadomość od kubańskiego prezydenta, Dorticósa Torrado, w której wyraził swoje „szczere życzenia chrześcijańskiej pomyślności dla umiłowanego narodu Kuby”. Przesłanie miało jednak dość ekspansywny charakter. Również w tym samym czasie władze watykańskie podjęły decyzję o nieprzyjęciu listu uwierzytelniającego dla nowego ambasadora Kuby, Amado Blanco y Fernándeza. Napięcie stosunków wynikało z nagonki i prześladowań duchownych Kościoła na Kubie.

Człowiek Roku 1962 według magazynu „Time”. Jego sekretarzem osobistym był abp Loris Capovilla. Podczas gdy Pius XII zawsze patrzył w bok i ponad aparatem, gdy robiono mu zdjęcia, Jan XXIII patrzył wprost w obiektyw i uśmiechał się. Palił fajkę. Był pierwszym papieżem od 1870 roku, który odbył oficjalne spotkanie poza Watykanem – była to wizyta w więzieniu i jednym ze szpitali w Boże Narodzenie w 1958. W 1962 odbył także podróż do Asyżu i Loreto. Kreował 52 kardynałów na pięciu konsystorzach.