Iwan Tyszkiewicz

Iwan Tyszkiewicz (także: Iwan Tyszkowic, Jan Tyszkiewicz, Jan Tyskiewicz, Jan Tyszkowicz) (ur. 15??, zm. 1611) – członek wspólnoty braci polskich z Bielska Podlaskiego. Oskarżony o bluźnierstwo i herezję ponieważ odmówił złożenia przysięgi na Świętą Trójcę, został skazany na karę śmierci. Od wyroku złożono apelację do króla, wyrok został jednak podtrzymany.

Unitarianizm – obok luteranizmu, kalwinizmu i anglikanizmu, jeden z głównych nurtów reformacji. Jego nazwa pochodzi od łacińskich słów „unus”, czyli jeden i „unitas”, czyli jedność.Katolicyzm – doktryna Kościoła chrześcijańskiego – jedna z dwóch grup Kościołów, obok Kościoła prawosławnego, powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim w 1054 (tzw. schizmy wschodniej). Jedna z największych grup wyznań chrześcijańskich, obok prawosławia i protestantyzmu oraz ogół zasad wiary i życia religijnego do których odwołuje się Kościół Kościół katolicki wraz z Kościołami wschodnimi pozostającymi z nim w pełnej jedności, wspólnoty tradycjonalistyczne, starokatolickie oraz część anglikańskich, liberalnych i niezależnych.

Życiorys[ | edytuj kod]

Wychowany w mieszczańskiej rodzinie katolickiej lub prawosławnej, przyłączył się do braci polskich i został działaczem religijnym, znanym ze swoich poglądów i wypowiedzi propagujących swoje wierzenia. Wzbogacił się po objęciu spadku. Niechętni mu zorganizowali spisek: zaproponowali mu objęcie urzędu ławnika, a gdy Tyszkiewicz się zgodził, zaczęli się domagać, by ten złożył zwyczajową przysięgę na krucyfiks i Trójcę Świętą (której bracia polscy jako unitarianie nie uznawali). W trakcie rozmowy z księdzem doszło do awantury, w wyniku której Tyszkiewicz został uderzony przez księdza i uwięziony. Inne relacje nie potwierdzają tego zajścia z księdzem.

Trójca Święta, Święta Trójca – chrześcijański dogmat stwierdzający, że Bóg jest Bogiem Trójjedynym, istniejącym jako trzy Osoby - po grecku hypostazy - pozostając jednocześnie jednym Bytem. Wszystkie trzy Osoby są rozumiane jako mające tę samą jedną istotę czyli naturę, a nie jedynie podobne natury. Od początku trzeciego wieku doktryna Trójcy zaczęła być formułowana następująco: jest "jeden Bóg istniejący w trzech Osobach i jednej substancji, Ojciec i Syn, i Duch Święty". Wiara w Trójcę jest wyznawana przez wszystkie Kościoły katolickie, prawosławne, oraz wszystkie główne wyznania wyrastające z nurtu reformacji takie, jak luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, metodyzm i prezbiterianizm. Dogmat o Trójcy Świętej jest więc uważany za „centralną prawdę wiary teologii chrześcijańskiej”.Bracia polscy (zwani również arianami, socynianami, antytrynitarzami) – wspólnota religijna, która wyodrębniła się w latach 1562–1565 z polskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, stanowiąca najbardziej radykalny odłam reformacji w Polsce powstały dzięki uchodźcom z południowej i zachodniej Europy (głównie włoscy antytrynitarze), prześladowanych przez katolicką inkwizycję oraz teologów ewangelickich. W 1658 uchwałą sejmu polskiego zostali oskarżeni o popieranie Szwedów podczas Potopu, a następnie zobligowani do przejścia na katolicyzm lub do opuszczenia Polski. Po wygnaniu z Polski kontynuowali działalność przede wszystkim w Siedmiogrodzie i Niderlandach. Ich ostatnie wspólnoty za granicą zanikły w 1803.

Argumenty Tyszkiewicza i jego obrońców, powołujących się na gwarancje tolerancji religijnej z artykułów konfederacji warszawskiej zostały zignorowane przez sędziego, ale apel do Trybunału poskutkował – Trybunał nakazał Tyszkiewicza wypuścić, a prokurator obłożył grzywną. Sędzia jednak przedłożył sprawę na dwór królewski, a w zmienionym opisie sprawy oskarżono Tyszkiewicza o rzekome bluźnierstwo i profanację krucyfiksu. Dwór królewski na początku odrzucił karę śmierci, ale nakazał Tyszkiewiczowi sprzedanie posiadłości w Warszawie i jej opuszczenie w ciągu sześciu tygodni, pod karą śmierci. Od wyroku tego złożono apelację, na skutek czego sprawą zainteresowała się królowa (Konstancja Habsburżanka), znana z pobożności i dewocji katolickiej i nietolerancji w stosunku do innowierców. Wpływ królowej spowodował ponowne rozpatrzenie sprawy, wobec czego dano Tyszkiewiczowi możliwość odrzucenia wiary braci polskich i przejścia na katolicyzm. Gdy jednak odmówił, skazano go na śmierć.

Ławnik - niezawodowy członek składu orzekającego (sądu), stanowiący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. Udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości został zapisany w art. 182. Konstytucji.Grzegorz Sosna (ur. 30 kwietnia 1939 w Szerniach, w województwie podlaskim) – polski duchowny prawosławny, publicysta i historyk, doktor nauk teologicznych.

Tyszkiewicz był torturowany – wyrwano mu język za „bluźnierstwo przeciw Bogu”, a za rzucenie krucyfiksu na ziemię ucięto mu dłoń i nogę. Następnie został ścięty lub spalony na Rynku w Warszawie 16 listopada 1611 r. Andrzej Lubieniecki (zm. 1623) opisuje, że ciało Tyszkiewicza po odcięciu języka i dwóch kończyn spalono na stosie.

Konfederacja warszawska – popularne, uproszczone określenie aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej na pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 r. w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która zawiera postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.Tolerancja religijna – postawa tolerancji dla poglądów religijnych innych osób, choćby wydawały się niewłaściwe, błędne lub niedorzeczne.

Tyszkiewicz jest często uważany za pierwszego męczennika braci polskich.

Uwagi[ | edytuj kod]

Wcześniej w roku 1585 został uśmiercony w Rzymie Jakub Paleolog. Na kilka miesięcy przed Tyszkiewiczem w Wilnie zginął Franco de Franco.

Przypisy[ | edytuj kod]

↑ Grzegorz Sosna, Doroteusz Fionik, Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białoruskie Tow. Historyczne, 1995, ISBN 83-903068-4-0, str. 25
↑ Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski, Historia Warszawy, Państwowe Wydawn. Nauk., 1981, ISBN 83-01-01770-8, str. 45
↑ Charles A. Howe, For faith and freedom: a short history of Unitarianism in Europe, (ang.) Unitarian Universalist Association of Congregations, 1997, ISBN 1-55896-359-6, str. 71-81
↑ Frank Schulman, This day in Unitarian Universalist history: a treasury of anniversaries and milestones from 600 years of religious tradition, (ang.) Unitarian Universalist Association of Congregations, 2004, ISBN 1-55896-466-5, s. 214
MarceliM. Kosman MarceliM., Spojrzenia w przeszłość, Poznań.: Wyd. Poznańskie, 1979, s. 51, ISBN 83-210-0102-5, OCLC 830276240 .
Zenon Gołaszewski, Bracia polscy zwani arianami. Gdańsk 2018, s. 77.
↑ Leonard WilliamsL.W. Levy Leonard WilliamsL.W., Treason against God: a history of the offense of blasphemy, New York: Schocken Books, 1981, s. 156, ISBN 0-8052-3752-6, OCLC 6278269 .
↑ Jerzy Samuel Bandtkie, Dzieje narodu polskiego, Tom 2, U Wilhelma Bogumiła Korna, 1835, str. 200
Stanisław Kot, „Relacja o Iwanie Tyszkowicu” [w:] Reformacja w Polsce. Organ Towarzystwa do Badania Dziejów Reformacji w Polsce. R.9-10 1937–1939 nr. 33-40, s. 464-469, cytuje obszerną relację Andrzeja Lubienieckiego z 1656 r.
Emil Kierski, Starożytności polskie: Ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, Tom 1, Nakładem księgarni J.K.Żupańskiego, 1842, str. 36
Encyklopedyja powszechna S. OrgelbrandaNakł., druk i własność S. Orgelbranda Synów, tom 1-2 (1883), str. 317, i tom 4 (1860), str. 936
Stanisław Kot, op. cit., s. 467
Frederick Abbott Norwood, Strangers and exiles: a history of religious refugees, Volume 1, (ang.) Abingdon Press, 1969, s. 442
The Congregational quarterly, Volume 25, (ang.) Congregational Union of England and Wales, 1947, s. 80

Doroteusz Fionik (białorus. Дарафей Фіёнік, gwara podlaska Dorofiej Fijonik)(ur. 14 sierpnia 1968 w Bielsku Podlaskim) – etnograf, historyk, założyciel i kustosz prywatnego Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, dzielnicy Bielska Podlaskiego, animator kultury białoruskiej na Podlasiu.Jakub Paleolog (gr.: Ιάκωβος Παλαιολόγος, także: Giacomo Palaiologo, Jacob Palaiologos, Paleolog z Korfu) (ur . w 1520 na Chios, zm. 25 maja 1585 w Rzymie), był Grekiem i naturalizowanym Polakiem, dominikaninem, antytrynitarskim działaczem reformacyjnym (m.in. braci polskich) we Włoszech, Czechach, Siedmiogrodzie i Polsce. Stracony z wyroku inkwizycji, uznawany za męczennika za wiarę.

w oparciu o Wikipedię (licencja GFDL, CC-BY-SA 3.0, autorzy, historia, edycja)

[13] Wcześniej w roku 1585 został uśmiercony w Rzymie Jakub Paleolog. Na kilka miesięcy przed Tyszkiewiczem w Wilnie zginął Franco de Franco.

[gsdf-1] Grzegorz Sosna, Doroteusz Fionik, Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białoruskie Tow. Historyczne, 1995, ISBN 83-903068-4-0, str. 25

[mmdaz-2] Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski, Historia Warszawy, Państwowe Wydawn. Nauk., 1981, ISBN 83-01-01770-8, str. 45

[ch-3] Charles A. Howe, For faith and freedom: a short history of Unitarianism in Europe, (ang.) Unitarian Universalist Association of Congregations, 1997, ISBN 1-55896-359-6, str. 71-81

[FS-4] Frank Schulman, This day in Unitarian Universalist history: a treasury of anniversaries and milestones from 600 years of religious tradition, (ang.) Unitarian Universalist Association of Congregations, 2004, ISBN 1-55896-466-5, s. 214

[5] MarceliM. Kosman MarceliM., Spojrzenia w przeszłość, Poznań.: Wyd. Poznańskie, 1979, s. 51, ISBN 83-210-0102-5, OCLC 830276240 .

[6] Zenon Gołaszewski, Bracia polscy zwani arianami. Gdańsk 2018, s. 77.

[lwl-7] Leonard WilliamsL.W. Levy Leonard WilliamsL.W., Treason against God: a history of the offense of blasphemy, New York: Schocken Books, 1981, s. 156, ISBN 0-8052-3752-6, OCLC 6278269 .

[jsb-8] Jerzy Samuel Bandtkie, Dzieje narodu polskiego, Tom 2, U Wilhelma Bogumiła Korna, 1835, str. 200

[9] Stanisław Kot, „Relacja o Iwanie Tyszkowicu” [w:] Reformacja w Polsce. Organ Towarzystwa do Badania Dziejów Reformacji w Polsce. R.9-10 1937–1939 nr. 33-40, s. 464-469, cytuje obszerną relację Andrzeja Lubienieckiego z 1656 r.