Instytut Literacki
Przeczytaj także...
Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze - wydawnictwo podziemne, założone w Krakowie w styczniu 1982 przez Krzysztofa Budziakowskiego - działacza opozycji, który kierował nim do końca działalności - czyli 1989 roku. W KTW pracowali m.in. Paweł de Barbaro, Marcin Zaczek, Tomasz Placek. Zarówno szef wydawnictwa jak i współpracownicy byli wielokrotnie aresztowani, poddawani rewizjom oraz przesłuchiwani przez organa komunistycznego państwa. W czasie swojej działalności KTW wydało poza cenzurą ponad 40 zakazanych tytułów, autorstwa m.in. Czesława Miłosza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, papieża Piusa XI, Józefa Piłsudskiego, Witolda Gombrowicza i in. Nakłady wynosiły przeciętnie 1500-2000 egz. We współpracy z Jerzym Giedroyciem i założonym przez niego Instytutem Literackim wydawnictwo publikowało krajową edycję "Zeszytów Historycznych". W ramach KTW wydano również pojedyncze numery czasopism "Arka" i "Tędy". Wydane książki kolportowane i sprzedawane były za pośrednictwem zakonspirowanych sieci kolportażowych, głównie na terenie Polski południowej oraz Warszawy, Łodzi i Gdańska. Kilkukrotnie Służba Bezpieczeństwa PRL, w wyniku działań operacyjnych, aresztowała drukarzy i kolporterów KTW i konfiskowała części lub całości nakładów.Zeszyty Historyczne – kwartalnik (do 1973 półrocznik) emigracyjny wydawany w latach 1962- 2010 przez Instytut Literacki w Paryżu, (od 2003 redagowany przez warszawskie Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu). Publikował dokumenty, relacje, pamiętniki, wspomnienia i opracowania poświęcone najnowszej historii Polski. Z uwagi na to, że było wydawane na emigracji, a co za tym idzie - pozbawione ingerencji cenzury, pismo stanowiło wolne forum dyskusji i prezentacji naukowej. Skupiało wielu wybitnych badaczy i publicystów emigracyjnych (m.in. Piotr S. Wandycz, Józef Garliński, Zbigniew S. Siemaszko, Tadeusz Wyrwa) i krajowych (m.in. Grzegorz Mazur, Andrzej Friszke, Andrzej Paczkowski, Aleksandra Ziółkowska-Boehm).
Gustaw Herling-Grudziński (ur. 20 maja 1919 w Kielcach, zm. 4 lipca 2000 w Neapolu) – polski pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień łagrów i obozów NKWD. Aresztowany w 1940 przez sowietów po wkroczeniu wojsk radzieckich do Polski. Jako zwolennik przedwojennej Polskiej Partii Socjalistycznej po wojnie dał się poznać jako krytyk dyktatury komunistycznej w Polsce i całej Europie Środkowo-wschodniej. Przez cały okres komunizmu w Polsce pozostał na wygnaniu jako polski emigrant polityczny. Kawaler Orderu Orła Białego.
Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze - wydawnictwo podziemne, założone w Krakowie w styczniu 1982 przez Krzysztofa Budziakowskiego - działacza opozycji, który kierował nim do końca działalności - czyli 1989 roku. W KTW pracowali m.in. Paweł de Barbaro, Marcin Zaczek, Tomasz Placek. Zarówno szef wydawnictwa jak i współpracownicy byli wielokrotnie aresztowani, poddawani rewizjom oraz przesłuchiwani przez organa komunistycznego państwa. W czasie swojej działalności KTW wydało poza cenzurą ponad 40 zakazanych tytułów, autorstwa m.in. Czesława Miłosza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, papieża Piusa XI, Józefa Piłsudskiego, Witolda Gombrowicza i in. Nakłady wynosiły przeciętnie 1500-2000 egz. We współpracy z Jerzym Giedroyciem i założonym przez niego Instytutem Literackim wydawnictwo publikowało krajową edycję "Zeszytów Historycznych". W ramach KTW wydano również pojedyncze numery czasopism "Arka" i "Tędy". Wydane książki kolportowane i sprzedawane były za pośrednictwem zakonspirowanych sieci kolportażowych, głównie na terenie Polski południowej oraz Warszawy, Łodzi i Gdańska. Kilkukrotnie Służba Bezpieczeństwa PRL, w wyniku działań operacyjnych, aresztowała drukarzy i kolporterów KTW i konfiskowała części lub całości nakładów.Zeszyty Historyczne – kwartalnik (do 1973 półrocznik) emigracyjny wydawany w latach 1962- 2010 przez Instytut Literacki w Paryżu, (od 2003 redagowany przez warszawskie Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu). Publikował dokumenty, relacje, pamiętniki, wspomnienia i opracowania poświęcone najnowszej historii Polski. Z uwagi na to, że było wydawane na emigracji, a co za tym idzie - pozbawione ingerencji cenzury, pismo stanowiło wolne forum dyskusji i prezentacji naukowej. Skupiało wielu wybitnych badaczy i publicystów emigracyjnych (m.in. Piotr S. Wandycz, Józef Garliński, Zbigniew S. Siemaszko, Tadeusz Wyrwa) i krajowych (m.in. Grzegorz Mazur, Andrzej Friszke, Andrzej Paczkowski, Aleksandra Ziółkowska-Boehm).
Gustaw Herling-Grudziński (ur. 20 maja 1919 w Kielcach, zm. 4 lipca 2000 w Neapolu) – polski pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień łagrów i obozów NKWD. Aresztowany w 1940 przez sowietów po wkroczeniu wojsk radzieckich do Polski. Jako zwolennik przedwojennej Polskiej Partii Socjalistycznej po wojnie dał się poznać jako krytyk dyktatury komunistycznej w Polsce i całej Europie Środkowo-wschodniej. Przez cały okres komunizmu w Polsce pozostał na wygnaniu jako polski emigrant polityczny. Kawaler Orderu Orła Białego.
Instytut Literacki (wł. Casa Editrice Lettere, fr. Institut Littéraire) – polskie emigracyjne wydawnictwo założone w 1946 w Rzymie, w 1947 przeniesione do Maisons-Laffitte; wydawca m.in. miesięcznika „Kultura” i kwartalnika „Zeszyty Historyczne”.
Instytut Literacki został założony przez Jerzego Giedroycia, Zofię Hertz, Zygmunta Hertza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Józefa Czapskiego. Był jednym z najbardziej zasłużonych polskich wydawnictw emigracyjnych. Zasłynął jako wydawca miesięcznika „Kultura” (wychodzącego w latach 1947–2000) oraz serii „Biblioteka Kultury”, w której do 2000 ukazało się 512 tomów literatury polskiej i obcej. W 1962 Instytut Literacki w Paryżu rozpoczął wydawanie „Zeszytów Historycznych”, w których publikowano dokumenty, relacje, pamiętniki, wspomnienia i opracowania poświęcone najnowszej historii Polski. Ich wersję „podziemną” wydawało w Polsce Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze. Ostatni numer pisma ukazał się w czerwcu 2010. W 2013 Instytut Literacki "Kultura" został wyróżniony Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Jerzy Władysław Giedroyc książę herbu Hippocentaurus (ur. 27 lipca 1906 w Mińsku, zm. 14 września 2000 w Maisons-Laffitte) – polski wydawca, publicysta, polityk i działacz emigracyjny, epistolograf, w dwudziestoleciu międzywojennym związany z obozem młodokonserwatystów, autor wspomnień. Po przewrocie majowym jeden z liderów Myśli Mocarstwowej i Związku Pracy Mocarstwowej. Był m.in. prezesem Związku Drużyn Ludowych Mocarstwowej Polski.Język francuski (fr. langue française lub français) – język pochodzenia indoeuropejskiego z grupy języków romańskich. Jako językiem ojczystym posługuje się nim ok. 80 mln ludzi: ok. 65 mln Francuzów, ok. 4,5 mln Belgów (czyli 42%), ok. 1,5 mln Szwajcarów (czyli 20%), a także ok. 8 mln mieszkańców kanadyjskich prowincji Québec, Ontario i Nowy Brunszwik. Ok. 201 milionów osób na całym świecie używa francuskiego jako języka głównego (oszacowanie z 2009 r. według Organisation mondiale de la Francophonie), a 72 miliony jako drugiego języka codziennego (w tym krajach Maghrebu). Wiele z tych osób mieszka w krajach, w których francuski jest jednym z języków urzędowych, bądź powszechnie używanych (54 kraje). Paradoksalnie, w Algierii, Maroku, i Tunezji, gdzie nie ma statusu języka urzędowego, jest bardziej rozpowszechniony niż w wielu krajach Czarnej Afryki, w których jest jedynym językiem urzędowym.
Od 1946 wydawnictwem kierował Jerzy Giedroyc, zaś po jego śmierci (2000) Zofia Hertz. W latach 2003–2010 kierownikiem wydawnictwa był Henryk Giedroyc, jego następcą został Wojciech Sikora. W maju 2019 roku prezesem Stowarzyszenia Instytut Literacki Kultura, które kontynuuje działalność Instytutu Literackiego, została Anna Bernhardt .
Henryk Maria Giedroyc (ur. 12 stycznia 1922 r. w Warszawie - zm. 21 marca 2010 r. w Maisons-Laffitte) – brat Jerzego Giedroycia, kierownik Instytutu Literackiego w latach 2003-2010, działacz emigracyjny.Zygmunt Hertz (ur. 18 stycznia 1908 w Warszawie, zm. 5 października 1979 Maisons-Lafitte) – współzałożyciel i pracownik Instytutu Literackiego, paryskiej „Kultury”.
i
Urodził się 18 stycznia 1908 w Warszawie. Syn Mieczysława i Marii Maybaum. Dzieciństwo spędził w Łodzi i w Warszawie, od 1920 mieszkał na stałe w Łodzi. Po maturze (1926, Szkoła Zgromadzenia Kupców w Łodzi) przez rok studiował ekonomię w Owens College w Manchesterze, w Wielkiej Brytanii. Po powrocie do Polski wstąpił do wojska (Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie). Podporucznik rezerwy. Pracował w biurze handlowym swego ojca - przedstawicielstwo firmy Solvay. W lutym 1939 poślubił Zofię Neuding. Podczas kampanii wrześniowej 1939 w artylerii przeciwlotniczej. W czerwcu 1940 aresztowany - wraz z żoną - we Lwowie, podczas masowej akcji NKWD. Deportowani do Cyngłoku (Maryjska ASRR), gdzie spędzili 14 miesięcy, pracując przy wyrębie lasu. Amnestionowani na mocy układu Sikorski-Majski. Pod koniec września 1941 oboje wstąpili do Armii Polskiej, utworzonej w ZSRR pod dowództwem gen. Andersa. Przydzielony do 6 Dywizji Armii Polskiej (następnie 7 DAPl, 8 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej). Wraz z APW wyszedł z ZSRR i z 2 Korpusem
przeszedł cały szlak bojowy do Włoch.
Uwagi[ | edytuj kod]
- Decyzję o zakończeniu wydawania pisma podjął pod koniec 2009 roku Henryk Giedroyc. W liście wysłanym do stałych autorów pisma z prośbą o przesłanie tekstów napisał m.in.: W Polsce rozwija się nieskrępowana nauka historyczna, można publikować wszystko, archiwa są dostępne. „Zeszyty Historyczne” spełniły swą rolę i mamy nadzieję, że nie zaistnieje nigdy więcej sytuacja, w której znów trzeba będzie na emigracji szukać przestrzeni wolności do badań i publikacji. Ma się rozumieć, że decyzję tę podjęliśmy nie bez smutku i nie bez nostalgii. (...) Nie chcielibyśmy, aby numer ten stał się laurką – byłoby to obce założycielowi pisma. Mamy też świadomość rozmaitych błędów, popełnionych na łamach naszego pisma. W pożegnalnym numerze liczymy na oceny wolne od bieżących implikacji i polemik ad personam. Por. Ukazał się ostatni numer „Zeszytów Historycznych”. [dostęp 2011-03-10].
Przypisy[ | edytuj kod]
- Biblioteka „Kultury”. [dostęp 2011-03-10].
- List Henryka Giedroycia do Macieja Morawskiego, b. paryskiego korespondenta RWE z dnia 5 maja 2009 r.. [dostęp 2011-03-10].
- Kultura Paryska - kontakt. [dostęp 2020-11-01].
Biblioteka Kultury – seria książek ukazujących się od 1953 roku nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu. Do 2000 roku ukazało się 512 tomów. W ramach serii wchodziły: „Zeszyty Historyczne” oraz książki - dzieła literackie i prace o charakterze politycznym i pamiętnikarskim. W ramach serii opublikowano książki takich autorów jak: Witold Gombrowicz, George Orwell, Czesław Miłosz, Stefan Korboński, Józef Łobodowski, Raymond Aron, Józef Mackiewicz, Borys Pasternak, Józef Czapski, Adam Ciołkosz, Juliusz Mieroszewski, Jerzy Andrzejewski, Stefan Kisielewski, Aleksander Sołżenicyn, Leszek Kołakowski, Kazimierz Orłoś, Gustaw Herling-Grudziński, Marek Hłasko, Jakub Karpiński, Arthur Koestler, Wiktor Woroszylski.
Zofia Hertz, z domu Neuding (ur. 27 lutego 1910 w Warszawie, zm. 20 czerwca 2003 w Maisons-Laffitte) – współzałożycielka Instytutu Literackiego, najbliższa współpracownica Jerzego Giedroycia – redaktora paryskiej Kultury, po jego śmierci dyrektor Instytutu Literackiego w Paryżu.
Warto wiedzieć że... beta
Wojciech Sikora (ur. 16 kwietnia 1956 r. w Krakowie) - polski publicysta, redaktor, działacz opozycji demokratycznej w PRL. Od 2010 r. kierownik Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte pod Paryżem.
Kultura - emigracyjny miesięcznik polski, ukazujący się w latach 1947–2000, stanowiący centrum kulturalno-polityczne dla emigracji polskiej po drugiej wojnie wywierając wpływ na Polskę Ludową.
Maisons-Laffitte – miejscowość i gmina we Francji, w regionie Île-de-France, w departamencie Yvelines. Przez miejscowość przepływa Sekwana.
Wydawca – osoba bądź instytucja (ta druga zwana również wydawnictwem), za której pieniądze przygotowywane, opracowywane, a następnie drukowane jest czasopismo, książka, lub publikowana podobna rzecz, np. komercyjny portal internetowy.
Józef Marian Franciszek Czapski herbu Leliwa (właśc. hrabia Hutten-Czapski, przydomka i tytułu nie używał, pseud. Marek Sienny, J. Cz., jcz, ur. 3 kwietnia 1896 r. w Pradze, zm. 12 stycznia 1993 r. w Maisons-Laffitte) – polski artysta malarz i pisarz,major WP.
Rzym (wł., łac. Roma) – stolica i największe miasto Włoch, położone w środkowej części kraju w otoczeniu wzgórz, nad Tybrem, ośrodek administracyjny i polityczny (siedziba prezydenta, ministerstw i urzędów); stolica i główne miasto regionu administracyjno-historycznego Lacjum. Obszar administracyjny 1523 km², liczba ludności 2 748 809 (zespół miejski ok. 3 800 000).