Ilchanidzi
Podstrony: 1 [2] [3] [4]
Wezyr (arab. وزير) – od czasów Abbasydów najważniejszy urząd na dworze kalifów. Wzrost znaczenia wezyra miał związek z przyjęciem przez Abbasydów ceremoniału orientalnego, który uniemożliwiał władcy bezpośrednie komunikowanie się z poddanymi, co spowodowało, że wezyr stał się wyrazicielem woli kalifa. Wezyr już od czasów Omajadów, stał na czele kancelarii państwa, przez którą przechodziły dekrety kalifów.Sułtanat mameluków – państwo istniejące w Egipcie i Lewancie w latach 1250–1517, ze stolicą w Kairze, rządzone przez sułtanów wywodzących się z korpusu mameluków.
Ilchanidzi (albo Hulagidzi) – dynastia pochodzenia mongolskiego rządząca w latach 1256–1335 państwem powstałym w wyniku rozpadu imperium mongolskiego na terenach Bliskiego Wschodu. Jej nazwa pochodzi od tytułu „ilchan”, używanego przez jej władców, których nazywa się czasem także Hulagidami, od imienia założyciela dynastii.
Państwo Ilchanidów powstało w wyniku mongolskiego podboju Bliskiego Wschodu w XIII wieku. Założycielem dynastii był wnuk Czyngis-chana, Hulagu-chan (1256–1265), który w latach 1256–1260 w imieniu swojego brata, wielkiego chana Mongke przedsięwziął wielką wyprawę na Bliski Wschód. Zniszczył on kalifat Abbasydów i nizarytów, ale nie udało mu się pokonać Mameluków, którzy byli głównym przeciwnikiem Ilchanidów przez cały okres istnienia dynastii. Następcy Hulagu zaprzestali podbojów i zaczęli konsolidować nowo powstałe państwo, które przeżywało kryzys gospodarczy z powodu zniszczeń okresu najazdu oraz nieumiejętnej polityki gospodarczej mongolsko-tureckiej arystokracji koczowniczej, nastawionej na rabunkową eksploatację kraju. Przełomowym momentem w historii Ilchanidów było panowanie Mahmuda Ghazana (1295–1304), który przeszedł na islam i rozpoczął proces asymilacji dynastii z miejscową ludnością, i tym samym utożsamiania się z jej interesami. W związku z tym przeprowadził on szereg korzystnych dla swoich poddanych reform gospodarczych mających na celu ograniczenie wyzysku państwa i możnowładztwa. Jego następca Oldżajtu (1304–1316) ze zmiennym szczęściem próbował kontynuować tę politykę, która jednak załamała się, kiedy w roku 1317 władzę objął niepełnoletni Abu Sa’id (1317–1335). Okres regencji możnowładztwo wykorzystało do poszerzenia swoich wpływów kosztem ograniczenia władzy państwa i późniejsze próby usamodzielnionego już Abu Sa’ida zapobieżenia pogłębiającej się anarchii przyniosły mierne rezultaty. Kiedy zmarł on nie pozostawiając męskiego potomka, państwo Ilchanidów rozpadło się.
Narodziny państwa[ | edytuj kod]

U początków państwa Ilchanidów stoi wojna Czyngis-chana z Chorezmem w latach 1219–1223, którą Czyngis-chan wygrał właściwie w ciągu pierwszych dwóch lat, zajmując środkowoazjatyckie tereny tego państwa. Z ogólnej klęski uratował się jednak syn szacha 'Ala ad-Din Muhammada, Dżalal ad-Din Manguberti. Udał się on na niezajęte przez Czyngisa tereny południowego i zachodniego Iranu i starał się wzmocnić pozostałości dawnej potęgi Chorezmu prowadząc liczne wojny z sąsiadami. Dopiero w roku 1229 Ugedej wysłał wodza Czormagana z armią, która miała dokonać systematycznego podboju Bliskiego Wschodu. Czormagan walnie przyczynił się do śmierci ściganego przez siebie Dżalal ad-Dina w roku 1231 oraz podbił Fars i Kerman. W roku 1236 zdobył także Isfahan, zaś w latach 1236–1239 opanował Azerbejdżan, który w przyszłości miał stać się głównym ośrodkiem państwa Ilchanidów, oraz podporządkował Mongołom Gruzję i Armenię. Dzieło Czormagana kontynuował jego następca, Bajdżu, który w roku 1243 pokonał anatolijskich Seldżuków w bitwie pod Köse Dağ i narzucił im status wasala, oraz kolejny wódz, Eldżigidej. Kontrola Mongołów nad podlegającymi im terytoriami nie była jednak zbyt ścisła, pozostawieni przez nich podlegający im władcy cieszyli się różnym stopniem niezależności, zaś nizaryci ze swoimi twierdzami tworzyli szereg niezależnych enklaw. W dodatku Mongołowie mieli kłopoty ze zorganizowaniem cywilnej administracji.
Ten okres względnie luźnej kontroli zakończył się wraz z przybyciem Czyngisydy Hulagu-chana (1256–1265), założyciela dynastii, który w latach 1256–1260 z rozkazu Wielkiego Chana Mongke przedsięwziął wielką wyprawę na Bliski Wschód. W kampanii roku 1256 zniszczył on nizarytów i pokonał buntujących się Seldżuków, a w roku 1258 zdobył Bagdad, obalając tym samym kalifat Abbasydów. Jednak jego dalsza ekspansja w kierunku Syrii i Palestyny została powstrzymana przez Mameluków, którzy w roku 1260 pokonali mongolską armię w decydującej bitwie pod Ajn Dżalut. Od śmierci Mongkego, po której wybuchła wojna domowa w imperium mongolskim, to jest roku 1259, Hulagu-chan był właściwie władcą niezależnym, chociaż Ilchanidzi formalnie uznawali zwierzchność Wielkiego Chana aż do końca istnienia dynastii. Wtedy też w źródłach zaczyna się go określać mianem Ilchana. To jednak ta właśnie śmierć stała się przyczyną wycofania przez Hulagu większej części wojsk z Syrii (chociaż niektórzy historycy twierdzą, że powodem mógł też być brak w Syrii paszy dla tak ogromnej ilości koni), a zatem pośrednio i klęski pod Ajn Dżalut. W dodatku w zimie roku 1261–1262 wybuchła wojna pomiędzy Hulagu i chanem Złotej Ordy Berke, który rościł sobie pretensje do Kaukazu oraz jako muzułmanin nie ukrywał swojego gniewu z powodu zniszczenia przez Hulagu kalifatu. Ci dwaj mongolscy władcy poparli także dwóch różnych kandydatów na Wielkiego Chana w wojnie toczącej się w imperium.
W bitwie nad rzeką Terek w połowie stycznia 1262 roku wojska Złotej Ordy pokonały armię syna Hulagu, Abaki, jednak nie były w stanie podjąć trwałej okupacji Kaukazu i wycofały się na północ. Wojna Ilchanidów ze Złotą Ordą trwała aż do śmierci Berke w roku 1267, i przez cały okres panowania Ilchanidów wybuchała co jakiś czas na nowo. Sojusz Złotej Ordy z Mamelukami okazał się zatem niezwykle trwały i nie tylko wiązał on siły potrzebne Ilchanidom w Syrii, ale także pozwalał Mamelukom na sprowadzanie niewolników z kontrolowanych przez Złotą Ordę kipczackich stepów, co stanowiło główne źródło rekrutacji ich armii. Stanowił zatem jedną z głównych przyczyn niezdolności Ilchanidów do pokonania mameluckiego Egiptu.
W roku 1264 popierany przez Hulagu Kubilaj ostatecznie zwyciężył w walce o tytuł Wielkiego Chana i przyznał Hulagu prawo do wszystkich zdobytych ziem oraz potwierdził jego tytuł ilchana – co było właściwie tylko uznaniem istniejącego już stanu rzeczy. Hulagu zmarł 8 lutego 1265 roku, a władzę w stworzonym przez niego państwie przejął jego najstarszy syn Abaka (1265–1282).
Następcy Hulagu[ | edytuj kod]
Panowanie Abaki było czasem konsolidacji, podczas którego państwo nie dokonało już dalszych podbojów, ale budowało instytucje i zaznało pewnej stabilizacji. Od samego początku administracja była zdominowana przez muzułmanów, a na pierwsze miejsce wysunęła się rodzina Dżuwajnich, na czele z Szams ad-Din Muhammadem, który był kolejno ministrem i wezyrem, jego zaś dwaj synowie sprawowali urzędy gubernatorów prowincji. Brak podbojów nie oznaczał jednak pokoju. W roku 1270 na ilchanat uderzył władca Chanatu Czagataja Barak, który dotarł aż do Heratu, gdzie jednak został pokonany w czerwcu tego roku. W odwecie w latach 1272–1273 Abaka wdarł się na tereny Czagataidów i zburzył Bucharę, która jeszcze kilka lat po jego najeździe była niezamieszkana. Mongołowie urządzali czasem rajdy w głąb mameluckich posiadłości, jednak do zmasowanej inwazji na Syrię doszło dopiero w roku 1281, kiedy brat Abaki Möngke Temür przegrał bitwę pod Himsem.
W roku następnym Abaka zmarł, i koczownicza arystokracja spierała się czy ilchanem ma zostać jego brat, Tokudar (1282–1284), czy syn, Argun (1284–1291). Początkowo większość opowiedziała się po stronie Tokudara, jednak stracił on poparcie wśród mongolskiej arystokracji kiedy jako muzułmanin zaczął otwarcie popierać islam. Ostatecznie Argun pokonał go i zabił. Niejako przy okazji rozprawił się też z rodziną Dżuwajnich, która została oskarżona o korupcję i stracona. Wezyrem został mongolski oficer Buka, a w trzy lata później Żyd Sad ad-Daula. Ten ostatni dążył do uporządkowania spraw finansowych, jednak przez uparte pilnowanie dochodów państwa oraz obsadzanie najważniejszych stanowisk swoimi współbraćmi naraził się zarówno koczowniczej arystokracji, jak i muzułmanom. Oskarżany o to, że chce prześladować muzułmanów, a nawet zdobyć Mekkę i zbezcześcić Kaabę został zamordowany w roku 1291, kiedy Argun leżał złożony śmiertelną chorobą. Znaczącym wydarzeniem za panowania Arguna był wybuch w roku 1289 rebelii Nauruza, syna mongolskiego wicekróla na wschodnich terenach ilchanatu, której nie udało się stłumić. Reprezentował on zarówno feudałów, którzy nie zgadzali się z próbami centralizacji władzy, jak i opcję promuzułmańską, opowiadającą się za porozumieniem z wyższymi muzułmańskimi warstwami.
Wieść o śmierci Arguna nie dotarła na czas do jego najstarszego syna, Mahmuda Ghazana, który był zajęty walkami z Nauruzem na wschodzie, i ilchanem został drugi syn Arguna, Gajchatu (1291–1295), uznawany za osobę niemoralną i ekscentryczną. W polityce zagranicznej zajmowały go głównie sprawy Anatolii, gdzie po zdobyciu w roku 1291 Akki, ostatniej enklawy krzyżowców w Ziemi Świętej, mamelucki sułtan Al-Aszraf Chalil zajął kilka twierdz. Jego plany dalszej ekspansji kosztem Ilchanidów udaremniło jednak zamordowanie go w grudniu 1293 roku przez spisek mameluckiej arystokracji. Najważniejszym wydarzeniem panowania Gajchatu była próba wprowadzenia papierowego pieniądza, która zakończyła się kompletnym fiaskiem, i pogorszyła i tak kiepską sytuację gospodarczą w państwie.
Gajchatu został zamordowany w wyniku zamachu stanu, w którym prawdopodobnie brał udział krewny Arguna, Bajdu (1295), który zasiadł teraz na tronie. Wkrótce wybuchła jednak wojna pomiędzy nim i Ghazanem, który tym razem nie zamierzał rezygnować z ilchanatu. O wyniku walki przesądziło przejście Ghazana na islam, dzięki któremu pozyskał on dla swej sprawy wielu dotychczasowych zwolenników przeciwnika. Po sześciu miesiącach panowania Bajdu zginął stracony na rozkaz Ghazana (1295–1304).
Podstrony: 1 [2] [3] [4]