Iguanodon („ząb iguany”) – rodzaj dinozaura z grupy ornitopodów, zajmujący pozycję pośrodku pomiędzy pierwszymi z szybkich, dwunożnych hipsylofodontów z jury środkowej, a hadrozaurami stanowiącymi najbardziej zaawansowane formy z kredy późnej. Do rodzaju zaliczano wiele gatunków datowanych w czasie od jury późnej do kredy późnej, zamieszkujących Europę, Azję i Amerykę Północną. Taksonomia rodzaju pozostaje przedmiotem badań, opisywane są nowe gatunki, a stare przenosi się do odrębnych rodzajów. Na początku XXI wieku badacze zasugerowali pozostawienie w nim tylko jednego dobrze uzasadnionego gatunku I. bernissartensis, żyjącego od późnego barremu do najwcześniejszego aptu (kreda wczesna) na terenie dzisiejszej Belgii i prawdopodobnie na innych terenach Europy. Dokładniej okres ten przypada na 126-125 milionów lat temu. Były to masywne, duże zwierzęta roślinożerne wyróżniające się dużym kolcem na kciuku służącym prawdopodobnie do obrony przed drapieżnikami, podczas gdy cztery kolejne chwytne palce używane były podczas żerowania.

Nazwany w 1825 przez angielskiego geologa Gideona Mantella, Iguanodon był drugim nieptasim dinozaurem, któremu formalnie nadano nazwę. Wyprzedził go megalozaur. Razem z tym teropodem i z hileozaurem użyto go do stworzenia definicji dinozaurów.

Pogląd naukowy na iguanodona ewoluował z biegiem czasu i zdobywaniem nowych informacji ze skamieniałości. Liczne okazy, w tym prawie kompletne szkielety z dwóch dobrze poznanych cmentarzysk, pozwoliły badaczom na postawienie uzasadnionych hipotez wyjaśniających wiele aspektów życia zwierzęcia, jak pożywienie, poruszanie się i zachowania społeczne. Jako jeden z pierwszych dobrze poznanych nieptasich dinozaurów iguanodon zajmuje znaczące miejsce w publicznym odbiorze dinozaurów. Jego wizje artystyczne zmieniały się znacznie w odpowiedzi na nowe interpretacje jego szczątków.

Budowa[ | edytuj kod]

Porównanie wielkości I. bernissartensis i człowieka

Iguanodon był potężnym roślinożercą poruszającym się na dwóch lub czterech łapach. Jedyny dobrze uzasadniony gatunek to I. bernissartensis, którego średnią masę ciała szacuje się na około 3 tony, długość dorosłego osobnika zaś na około 10 m, przy czym niektóre okazy dorastały prawdopodobnie aż do 13 m. Zwierzę cechowało się dużą, wysoką, acz wąską czaszką, bezzębnym dziobem pokrytym prawdopodobnie keratyną i zębami przywodzącymi na myśl spotykane u legwanów (iguan), jednakże większymi i bardziej gęsto upakowanymi.

Kończyny górne I. bernissartensis były dobrze zbudowane i długie – mierzyły do 75% długości kończyn dolnych. Dłonie raczej nie zginały się. Ciężar spoczywał na trzech środkowych palcach. Kciuk kończył się stożkowatym kolcem odstającym na zewnątrz od trzech głównych palców. Wczesne rekonstrukcje umieszczały ten kolec na nosie zwierzęcia. Dopiero później odkryte skamieniałości ujawniły prawdziwą naturę kolca, choć jego ścisłe funkcje są wciąż dyskusyjne. Mógł służyć do obrony, jak również do zdobywania pokarmu. Palec mały, wydłużony i zręczny, mógł być używany do manipulacji przedmiotami. Kończyny dolne były silne, ale nieprzystosowane do biegu. Każda stopa kończyła się trzema palcami. Kręgosłup i ogon wspierały i usztywniały skostniałe ścięgna: tkanka ścięgna podczas życia zwierzęcia ulegała kostnieniu, stając się kością (te przypominające pręty kości omija się zwykle przy wystawianiu szkieletów czy ich ilustracjach).

Systematyka i ewolucja[ | edytuj kod]

Uproszczony kladogram iguanodonów za Norman (2004)

Iguanodon użyczył swej nazwy nieposiadającemu swej rangi w systemie linneuszowskim kladowi iguanodontów, bardzo licznej grupie ornitopodów, zawierającej wiele gatunków żyjących od jury środkowej do kredy późnej. Prócz iguanodona do najlepiej znanych członków kladu zaliczają się driozaur, kamptozaur, uranozaur i kaczodziobe. Starsze źródła podają Iguanodontidae jako odrębną rodzinę. Stanowiła ona tradycyjnie rodzaj taksonu spełniającego funkcję worka, wrzucano doń ornitopody nie pasujące do hipsylofodontów ani kaczodziobych. W praktyce umieszczano tam zwierzęta takie, jak kelowozaur, kamptozaur, kraspedodon, kangnazaur, Mochlodon, mutaburazaur, uranozaur i probaktrozaur. Z nadejściem kladystyki tradycyjnie skonstruowane Iguanodontidae okazały się parafiletyczne, a umieszczone tam zwierzęta pochodziły z różnych miejsc drzewa rodowego w stosunku do kaczodziobych, nie tworząc odrębnego kladu. W zasadzie współczesna koncepcja iguanodonów jako rodziny zawierałaby tylko Iguanodon. Grupy takie, jak Iguanodontoidea, używane są ciągle w literaturze naukowej jako pozbawione rangi klady, ale wiele z tradycyjnie rozumianych iguanodontydów włączono do nadrodziny Hadrosauroidea. Iguanodon zajmuje natomiast na kladogramach pozycję pomiędzy uranozaurem i kamptozaurem (chodzi o kolejne grupy zewnętrzne). Pochodzi prawdopodobnie od ptasiomiednicznego przypominającego kamptozaura. Jack Horner zasugerował, polegając głównie na cechach czaszek, że hadrozaury tworzą właściwie dwie bardziej od siebie oddalone grupy, Iguanodon leży na linii prowadzącej do hadrozaurów płaskogłowych, podczas gdy uranozaur na linii lambeozaurynów. Jego propozycję odrzucono.

McDonald zaproponował w 2012 następujący kladogram:

Podstrony: 1 [2] [3] [4]