Hunowie
Podstrony: 1 [2] [3]
Sirmium – starożytne miasto greckie, rzymskie i bizantyjskie nad rzeką Sawą, ważna twierdza broniąca północnej granicy Cesarstwa Rzymskiego, obecnie Sremska Mitrovica na terenie Serbii.Język czuwaski to język należący do podrodziny języków tureckich, czasami klasyfikowany jako jedyny żywy język należący do grupy bułgarskiej. Jak się uważa, język ten jest najbliższym krewnym wymarłego języka protobułgarskiego, używanego przez Protobułgarów, którzy w 681 r. utworzyli na Bałkanach państwo bułgarskie.
Hunowie (gr. Οῦννοι, Χοῦνοι; łac. Huni, Hunni, Chuni, Unni) – lud koczowniczy, który ok. roku 370 najechał Europę, wywołując wielką wędrówkę ludów, i przyczynił się do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego.
Historia[ | edytuj kod]
Początki[ | edytuj kod]
Hunowie (jako Χοῦνοι) po raz pierwszy wzmiankowani są przez Ptolemeusza (zm. ok. 168), który umieszcza ich pośród ludów europejskiej Sarmacji. Analiza jego tekstu pozwala na przyjęcie, że ówcześni Hunowie żyli pomiędzy Donem a Manyczem na północy, górnym biegiem Kubania na południu i Morzem Azowskim na zachodzie. Na wschodzie ich terytorium mogło się rozciągać aż do Morza Kaspijskiego i regionu ujścia Wołgi. Wydaje się, że w ciągu następnych dwóch stuleci nie zmienili oni miejsca pobytu, ponieważ Ammianus Marcellinus nadal umieszcza ich „za maeockimi bagnami”, czyli w pobliżu Morza Azowskiego. W sumie nawet sceptyczny wobec utożsamiania „Hunów” Ptolemeusza z Hunami późniejszymi Denis Sinor przyznaje, że „nie można polemizować ze stwierdzeniem, iż przed wejściem w kontakt ze światem rzymskim, Hunowie żyli na wschód od Morza Azowskiego, na stepach południowej Rosji lub być może nawet dalej na wschodzie”.
W Europie, przed Attylą[ | edytuj kod]
Zarówno Ptolemeusz, jak i Ammianus, umieszczają Hunów w pobliżu Alanów, którzy mieli być pierwszą ofiarą najazdu Hunów około 370 roku. Pokonani Alanowie zostali zmuszeni do brania udziału w następnych wyprawach wojennych swoich zwycięzców. Połączone siły Hunów i Alanów ok. roku 376 zwróciły się przeciwko Ostrogotom. Ich król, Hermanaryk, miał popełnić samobójstwo, nie będąc w stanie przeciwstawić się najeźdźcy, zaś jego następca, Witimeris, zginął w bitwie. Po tych wydarzeniach Ostrogoci podporządkowali się Hunom, chociaż nadal byli rządzeni przez własnego króla. Część Ostrogotów nie pogodziła się jednak z huńską dominacją i nawiązała kontakt z wodzem Wizygotów Atanarykiem. Hunowie jednak niespodziewanie przekroczyli Dniestr i pobili Atanaryka, zanim ten zdołał połączyć się z niezadowolonymi Ostrogotami. Pokonani Wizygoci schronili się albo w regionie Karpat, albo w Tracji, gdzie Rzymianie pozwolili im się osiedlić. W Tracji jednak wkrótce podnieśli bunt i w roku 378 pokonali Rzymian pod Adrianopolem.
O wspomnianym jedynie przez Jordanesa królu (łac. rex) Hunów, Balamberze, który miał zapoczątkować wojnę z Ostrogotami, nie wiadomo nic poza jego imieniem. Według jednego z historyków: „Wydaje się czymś rozsądnym założyć, że Balamber nigdy nie istniał; Goci wymyślili go, by wyjaśnić, kto ich podbił”. Denis Sinor uważa, że w najlepszym wypadku Balamber był przywódcą plemienia lub ad hoc utworzonej grupy wojowników. Według Ammianusa Hunowie, „gdy dostaną do rozpatrzenia jakieś ważne sprawy publiczne, wszyscy odbywają naradę, nie zsiadając z koni. Nie poddają się żadnej władzy królewskiej, lecz zadowalają mało rygorystycznym przywództwem swej elity”. Źródła nie dostarczają żadnych świadectw istnienia narodowej świadomości wśród Hunów, ani nawet silniejszego poczucia solidarności. Przeciwko swoim huńskim agresorom Witimeris miał zaciągnąć również huńskich najemników. Autonomię różnych huńskich grup potwierdza także fakt, że część z nich przyjęła status sprzymierzeńców i wspólnie z Gotami i Alanami osiedliła się w Panonii. Ci Hunowie brali następnie udział w wojnach Cesarstwa Rzymskiego, w roku 384 walcząc przeciwko Jutungom w służbie Walentyniana II (375-392), zaś w roku 388 pomagając Teodozjuszowi I (379-395) pokonać uzurpatora Maksymusa. W roku 394 wojownicy huńscy z Tracji ponownie zostali najęci przez Teodozjusza, kiedy ten walczył z uzurpatorem Eugeniuszem. Nie ulega wątpliwości, że na przełomie IV i V stulecia „nikt nie mógł rościć sobie pretensji do władzy nad wszystkimi frakcjami huńskimi”, o czym świadczy także fakt, że aż do roku 395 żaden Hun (oprócz wątpliwego Balambera) „nie jest wspomniany z imienia – jasna wskazówka, że żaden z nich nie był wpływowym przywódcą”.
W latach 395–396 Hunowie przedsięwzięli wielki rajd przez Kaukaz do Armenii, Syrii, Palestyny i północnej Mezopotamii, który był „traumatycznym wydarzeniem dla mieszkańców tych całkowicie cywilizowanych regionów”. Na czele tej wyprawy mieli stać niejacy Basich i Kursich, których źródła określają jako „archontów” (gr. ἄρχωντες), przez co należy rozumieć wysokiej rangi dowódców. Zanim Hunowie wycofali się ze splądrowanych terytoriów, mieli jeszcze podjąć atak na perski Ktezyfon, jednak w wyniku kontrataku sasanidzkiego ponieśli ciężkie straty i musieli porzucić większość swojej zdobyczy. Kierunek inwazji huńskiej sugeruje, że większość z nich pozostała na Stepie Pontyjskim, nie biorąc udziału w wędrówce ludów. Niemniej jednocześnie z wyprawą azjatycką inni Hunowie przekroczyli Dunaj, atakując Trację. Źródła wskazują, że w tym okresie część Hunów wybrała jako miejsce zamieszkania Panonię i dzisiejszą wschodnią Rumunię.
Te ostatnie tereny były bazą operacji Uldina, drugiego po Balamberze wodza Hunów, którego źródła nazywają królem (regulus). Kiedy w roku 400 gocki wódz Gajnas po swoim nieudanym buncie przeciwko cesarstwu postanowił z resztkami swojej armii uciec za Dunaj, został rozgromiony właśnie przez siły Uldina. Ten odesłał głowę Gajnasa cesarzowi Arkadiuszowi (395-408) i otrzymał za to nagrodę, zaś pomiędzy Hunami a cesarstwem wschodnim zawarty został traktat. Nie przeszkodziło to jednak Uldinowi w latach 404–405 przedsięwziąć kolejnego rajdu na Trację, jak zwykle bez zamiaru trwałej okupacji. W kwietniu 406 roku Hunowie w służbie dowódcy wojsk cesarstwa zachodniego, Stylichona, przyczynili się do pokonania gockiego króla Radagajsa w bitwie pod Fiesole. W roku 408 Uldin ponownie zaatakował Trację, zdobywając Castra Martis (dzis. Kuła) w Mezji. Jednakże wkrótce wiele jego wojsk, przekupionych przez cesarza, opuściło go, inne zaś zostały zniszczone, tak że Uldin z trudnością przedostał się na północny brzeg Dunaju, gdzie słuch po nim zaginął. W roku 409 oddział trzystu Hunów walczył po stronie Rzymian przeciwko gocko-huńskiej armii Ataulfa, co było kolejnym widomym znakiem tego, iż „Hunowie stanowili rezerwę militarną, na której mógł polegać każdy, kto był gotów zapłacić cenę (w pieniądzu i dewastacji)”.
W roku 412 Rzymianie zawarli traktat z kolejnym huńskim „królem”, Charatonem, którego siedziba prawdopodobnie znajdowała się w Panonii. Poza tym o Charatonie nie wiemy właściwie nic i nie posiadamy żadnych wiadomości o Hunach aż do roku 422. W tym roku Hunowie najechali Trację pod wodzą niejakiego Rugi (zm. 434), zagrażając samemu Konstantynopolowi i ostatecznie wymuszając traktat, zgodnie z którym cesarstwo miało im co roku wypłacać 350 funtów złota. Ruga kontrolował tereny położone na południe od Karpat oraz na północ od Dunaju, podczas gdy jego brat Oktar (zm. 430) rządził na terytorium Niziny Węgierskiej. Oktar miał zginąć w roku 430 w walce z Burgundami. W roku 425 Aecjusz, który był niegdyś zakładnikiem Hunów i od tej pory pozostawał z nimi w zażyłych stosunkach, przyprowadził podobno 60 tys. Hunów na pomoc uzurpatorowi Janowi. Jan został zabity przez siły Walentyniana III (425-455) kilka dni przed przybyciem huńskich posiłków, jednak ich obecność pozwoliła Aecjuszowi na wytargowanie dla siebie przebaczenia i stanowiska. Na jego prośbę Hunowie mieli powrócić, nie wyrządzając szkody. W roku 432 Ruga wsparł Aecjusza, pomagając mu w przywróceniu jego władzy w Rawennie, za co w następnym roku Hunowie otrzymali prowincję Pannonia Prima.

Mając zapewniony pokój z cesarstwem zachodnim, Ruga zagroził cesarstwu wschodniemu, oświadczając, że zamierza rozpocząć wojnę z plemionami uważanymi przez niego za jego poddanych, które niegdyś uciekły na terytorium bizantyńskie. Rzymianie rozpoczęli negocjacje, podczas których Ruga zmarł. Niemniej władzę objęli po nim jego następcy, Bleda (434-444 albo 445) na dawnym terytorium Rugi, a Attyla (ok. 430-453) – Oktara, i kontynuowali rozmowy. Zawarty w ich wyniku traktat z Margus (dzis. Požarevac) podwyższał należny Hunom trybut do 700 funtów złota. W roku 436 Hunowie wespół z Aecjuszem zniszczyli burgundzkie królestwo Wormacji, co mogło być ich zemstą za śmierć Oktara. Te wydarzenia stały się potem historycznym rdzeniem „Pieśni o Nibelungach”. W latach 436 do 439 huńskie oddziały wspierały także Rzymian w walce z Wizygotami na terenie Galii, dopóki nie zostały przez tych ostatnich zniszczone. W roku 441 ponownie jednak wybuchła wojna pomiędzy Hunami a cesarstwem wschodnim. W jej trakcie Hunowie zniszczyli takie miasta, jak Viminacium, Margus, Singidinum (dzis. Belgrad) oraz kluczową twierdzę Sirmium. Rozmiary klęski cesarstwa obrazują twarde warunki pokoju z roku 447. Roczny trybut miał być podniesiony do wysokości 2100 funtów złota, a ponadto Rzymianie mieli zapłacić 6000 funtów trybutu zaległego. Huńscy uciekinierzy mieli być wydani i miano nie udzielać im schronienia w przyszłości, a na południe od Dunaju cesarstwo miało utworzyć szeroki na pięć dni drogi pas ziemi niczyjej, tak by łatwo można było kontrolować ruchy armii.
Pod rządami Attyli[ | edytuj kod]
Prawdopodobnie w 444 albo 445 Attyla zgładził Bledę i stał się jedynym władcą Hunów. Trudno jednak ocenić zakres jego władzy. Rzymscy historycy, koncentrując się na aktywności Hunów na Bałkanach, nie dostarczają informacji na temat ich polityki na Stepie Pontyjskim. Z relacji Priskosa wiemy, że gdzieś ok. roku 445 Hunowie prowadzili wojnę z zamieszkującym nad Morzem Czarnym ludem Akatzirów, który po klęsce został oddany we władanie syna Attyli Ellaka (453-454 albo 455). Świadczy to, iż nie ma powodów, by uważać, że Hunowie stracili kontrolę nad Stepem Pontyjskim. W 449 Attyla wyraził swoje niezadowolenie z powodu niedotrzymywania przez Rzymian warunków pokoju z roku 447, to jest oferowanie azylu huńskim dezerterom i nieutworzenie pasa ziemi niczyjej na południe od Dunaju. W rezultacie negocjacji w 450 zawarto kolejny traktat pomiędzy Hunami a cesarstwem wschodnim. Jednakże po śmierci Teodozjusza II (408-450) 28 lipca tego samego roku jego następca Marcjan (450-457) odmówił płacenia Hunom rocznego trybutu. W tej sytuacji pod pretekstem odwetu za odmowę ręki siostry Walentyniania III, Honorii, Attyla zaatakował Galię. Aecjusz porozumiał się jednak ze swoimi dawnym wrogami, Wizygotami, i wspólnie odparli oni huńsko-germańską armię w bitwie na Polach Katalaunijskich w roku 451. Mimo porażki, Attyla wyruszył w następnym roku na Italię i zdobył Akwileję, miał się jednak wycofać na prośbę papieża Leona Wielkiego (440-461). Do podjęcia tej decyzji z pewnością przyczynił się sprzyjający chorobom klimat doliny Padu i atak cesarza Marcjana na wschodzie.
Attyla był bez wątpienia najważniejszym z władców Hunów, jednak według Otto Maenchen-Helfena jego potęga została wyolbrzymiona. Kontrolował on Panonię i niektóre ziemie przyległe, był władcą Hunów, Gotów i Gepidów oraz być może innych grup. W jego przypadku nie jest też czymś pewnym, czy panował on nad wszystkimi Hunami (w szczególności dotyczy to Hunów północnokaukaskich). Był on „przez kilka lat czymś więcej niż niedogodnością dla Rzymian, chociaż w żadnym momencie realnym zagrożeniem”. Jego celem było zmuszenie Rzymian do uregulowania kwestii płacenia trybutu, a jego kampanie nie miały na celu podboju. Były raczej typowymi próbami koczowników zapewnienia sobie stałego dopływu dostaw i gotówki. Na tym polu Attyla poniósł klęskę. Kiedy zmarł w roku 453, „jego pospiesznie zbudowana konfederacja (którą z trudnością można nazwać państwem, a tym bardziej imperium) załamała się”.
Po śmierci Attyli[ | edytuj kod]
Władza uległa podziałowi pomiędzy synów Attyli, co musiało osłabić autentycznie huński element w każdym z nowo powstałych władztw. Hunowie stanowili mniejszość wśród coraz bardziej germańskiej populacji, a w sytuacji porażki ich polityki w stosunku do cesarstwa nie było powodu, by nadal jej przewodzili. Król Gepidów Ardaryk stanął na czele buntu koalicji różnych ludów przeciwko Hunom, pokonując ich w roku 454 albo 455 w bitwie nad rzeką Nedao. Straty Hunów miały być bardzo ciężkie. W bitwie zginął m.in. najstarszy syn Attyli, Ellak. Wielu z tych, którzy przeżyli, udało się w kierunku stepów nadczarnomorskich, gdzie władzę miał nad nimi przejąć kolejny syn Attyli, Ernak. Wydaje się, że jego starszy brat, Dengizich (zm. 469), zajął miejsce Ellaka. W roku 467 obaj bracia zażądali od cesarza Leona I (457-474) zawarcia traktatu i otwarcia targowiska, na którym Hunowie mogliby handlować z Rzymianami, spotkali się jednak z odmową. W tej sytuacji Dengizich chciał rozpocząć wojnę, ale Ernak wolał odejść na Step Pontyjski. Osamotniony Dengizich bezskutecznie próbował odzyskać Panonię i prosił Leona o ziemię i pieniądze. Była to próba odnalezienia się Hunów w ramach cesarstwa i Leon zgodził się ich przyjąć na terytorium bizantyńskim. Dengizich miał jednak nie przestrzegać zawartych ustaleń i jego Hunowie w roku 469 zostali pokonani w bitwie, a głowa jego samego została wystawiona w Konstantynopolu na widok publiczny.
Najwyraźniej większość huńskich plemion o rodowodzie koczowniczym powróciła na stepy i została włączona w nowe grupy plemienne. Współczesne mu źródła nie mówią nic o dalszych losach Ernaka, jako Irnik występuje on jednak w „Imienniku chanów protobułgarskich”, co sugeruje, że Hunowie wzięli udział w etnogenezie Bułgarów. Nie ma jednak sposobu, by ocenić, czy ci, którzy poszli za Ernakiem, stanowili większość Hunów. Dalsze losy tych ostatnich są trudne do prześledzenia także dlatego, iż w bizantyńskiej historiografii nazwa „Hunowie” zaczęła służyć jako ogólne określenie ludów koczowniczych, tak że stosowano ją do ludów, które ani pod względem politycznym, ani etnicznym nie miały z nimi wiele wspólnego. Kiedy zatem appendiks do syryjskiej kroniki Pseudo-Zachariasza Retora opisuje misję ormiańskiego biskupa Kardusata wśród północnokaukaskich Hunów w połowie VI w., to nie możemy być pewni, czy chodzi tu rzeczywiście o Hunów, czy też o Sabirów, którzy w tym okresie także zamieszkiwali ten region i często byli nazywani Hunami. Nie całkiem jasna jest także tożsamość etniczna „huńskiego” króla Gordasa, który według źródeł bizantyńskich w roku 527 miał się nawrócić na chrześcijaństwo, został jednak zamordowany przez swojego brata, gdy spalił czczone przez swój lud bożki. Bardziej pewna jest identyfikacja ludu, który na północ od Derbentu tworzył tzw. „Kaukaskie królestwo Hunów” i w roku 682 był przedmiotem misji albańskiego biskupa Izraela. Nie wiemy nic o początkach tego państwa, ale ci Hunowie są wyraźnie odróżniani od Sabirów. Ich królestwo podlegało Chazarom i stanowili oni odrębną grupę aż do końca VII wieku, kiedy przestali figurować w źródłach. „Prawdopodobnie bezpiecznie jest powiedzieć, że była to ostatnia dająca się zidentyfikować społeczność huńska, jeśli nie zaliczymy do takiej huńskiego biskupstwa wymienionego w Notitia episcopatum, datowanego na połowę VIII wieku”.
Podstrony: 1 [2] [3]