Historia Chin

Obszar panowania dynastii Sui

 Osobny artykuł: Dynastia Sui.

Terytorium cesarstwa dynastii Sui nie objęło ziem koreańskich i znacznego obszaru ziem w regionie południowo-zachodnim (obecne prowincje Syczuan, Guizhou i Yunnan), które odpadły od Chin już za panowania dynastii Chen. Na ziemiach tych powstało niechińskie państwo Nanzhao ze stolicą w Dali.

Za panowania dynastii Sui buddyzm stał się religią państwową. Zbudowano wiele świątyń, wzniesiono dziesiątki tysięcy posągów. Szkoły i świątynie konfucjańskie zamykano. Podejmowano gigantyczne roboty publiczne, jak rozbudowa Wielkiego Muru oraz budowa Wielkiego Kanału, łączącego zatokę Hangzhou z rzeką Jangcy (604) oraz z dorzeczem rzek: Huai He i Huang He (605), doprowadzonego na północ aż do okolic obecnego Pekinu (608).

W polityce zagranicznej dominowały wyprawy wojenne nie uwieńczone jednak sukcesami. Trzykrotnie próbowano narzucić zwierzchność Korei (598, 612, 614), oraz podbić Wietnam (604-605). Ciągłe wojny, a także prowadzone na wielką skalę roboty publiczne znacznie osłabiły cesarstwo. Wywołało to falę powstań, które doprowadziły do upadku dynastii Sui.

Dynastia Tang (618-907)[ | edytuj kod]

Państwo Tangów w 742 roku

 Osobny artykuł: Dynastia Tang.

Założycielem tej dynastii był Li Yuan, rządca jednej z prowincji cesarstwa Sui, znany jako cesarz Gaozu (618-626). W okresie panowania dynastii Tang Chiny stały się jednym z najpotężniejszych państw nie tylko Azji, ale i świata, a stolica Tangów Chang’an, była jednym z największych ówczesnych miast. Tangowie nie tylko zjednoczyli ziemie chińskie, ale powiększyli terytorialnie cesarstwo i zapewnili mu rozkwit ekonomiczny i kulturalny; stworzone wówczas wzorce zostały przejęte przez kraje ościenne (Korea, Japonia). Pokonując wschodnich Turków, włączyli do swego imperium ziemie wokół jeziora Bajkał, nad górnym Jenisejem i nad Angarą; podbili też królestwa w dolinie Tarymu, a po rozgromieniu zachodnich Turków nad rzeką Ibi włączyli do cesarstwa ziemie nad jeziorem Bałchasz; administrację chińską ustanowili w Transoksanii; kontrolowali też ziemie obecnego Afganistanu, podbili koreańskie królestwa Goguryeo i Silla. Zwierzchność Chin uznały państwa Czampa i Kambodża; dzięki związkom dynastycznym uzyskali wpływy w Tybecie. Wszystkie zdobycze terytorialne Tangowie osiągnęli do 669. Jedynie w Yunnanie istniało nadal niepodległe królestwo Nanzhao. Szerokie kontakty ze światem pozachińskim oraz korzystna sytuacja polityczna i gospodarcza stworzyły dogodne warunki rozwoju nauki i kultury; rozwinęła się astronomia, matematyka, kartografia; w VIII w. rozpowszechnił się druk ksylograficzny (ksylograf); słynne chińskie wynalazki: papier, porcelana i sztuka drukarska zaczęły przenikać do innych państw; do Chin dotarły: zoroastryzm, manicheizm, islam i chrześcijaństwo nestoriańskie. W czasie największego rozkwitu cesarstwa, w 683 władzę jako regentka przejęła cesarzowa Wu, która w 690 zdetronizowała dynastię Tang, i ogłaszając się cesarzem, założyła własną dynastię Zhou. W 695 jej zdetronizowany syn zmusił matkę do abdykacji i przywrócił Tangom władzę. W 712–756 panował cesarz Xuanzong, opiekun literatury i sztuki; ok. 741 cesarstwo utraciło jednak ziemie na północy, a także Transoksanię i Afganistan, które zajęli Arabowie; wskutek podbojów arabskich utracił swoje znaczenie Jedwabny Szlak; samodzielność zdobyła Korea; Chinom udało się natomiast po raz pierwszy rozciągnąć władze nad ziemiami późniejszej Mandżurii. Od początku VIII w. cesarstwo tangowskie stało się areną buntów feudałów i walk gubernatorów wojsk. dążących do przekształcenia swych nadziałów w posiadłości dziedziczne; na czele jednego z nich (755–763) stanął gen. An Lushan, którego wojska zajęły stolicę cesarstwa; Xuanzonga zmuszono w 756 do abdykacji; bunt ten zaostrzył narastający kryzys gosp., walki spowodowały ogromne wyludnienie. Od początku IX w. ponownie zmniejszało się terytorium cesarstwa: na wschodzie nie wykraczało ono poza dzisiejszą prowincję Gansu, obejmując tylko tereny na południe od Wielkiego Muru oraz płw. Liaotung; zwierzchność utrzymały Chiny tylko w Wietnamie; w kosmopolitycznych i tolerancyjnych dotąd rządach dynastii Tang zaczęły się przejawiać tendencje do nietolerancji i nacjonalizmu; w 836 w stołecznym Chang’anie zaczęły się prześladowania obcokrajowców, wydano edykt zabraniający Chińczykom utrzymywania kontaktów z Irańczykami, Sogdyjczykami, Arabami i Hindusami; po 845 wydano też edykty antybuddyjskie; zmuszono ok. 260 tys. mnichów i mniszek do sekularyzacji, zniszczono ok. 4600 klasztorów buddyjskich i ponad 40 tys. świątyń oraz wiele dzieł sztuki. Zaczęły wybuchać powstania lud.; największe z nich (od 874) objęło zwarty teren między rzekami Huang He i Jangcy w ich środkowym biegu; na czele powstania stał Huang Chao; w 878 powstańcy opuścili swe bazy i rozpoczęli marsz przez Chiny; 879 dotarli do Kantonu, gdzie dokonali rzezi kupców arabskich i perskich. Powstanie stłumiono dopiero po 880. Ostatnie ćwierćwiecze dynastii Tang charakteryzowało ogólne rozprzężenie administracji oraz intrygi dworskie. W 907 Zhu Wen dokonał zamachu stanu i stał się założycielem kolejnej dynastii chińskiej.

Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw (907-960)[ | edytuj kod]

Rozdrobnienie polityczne Chin w 923 roku

 Osobny artykuł: Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw.

Po rozpadzie cesarstwa Tangów pięć następnych dynastii panowało jedynie nad obszarem północnych i środkowych Chin, na tradycyjnie chińskich ziemiach w basenie Huang He i Wei He oraz w środkowym i dolnym biegu rzeki Han Shui, sięgając na południe do linii rzeki Huai He.

Pozostała część kraju dzieliła się na niezależne państewka, różniące się wielkością i okresem istnienia, znane w historiografii jako „dziesięć królestw”.

Do pięciu kolejnych dynastii zalicza się: późniejszą Liang (907-923), późniejszą Tang (923-936), późniejszą Jin (938-946), późniejszą Han (947-950) i późniejszą Zhou (951-960).

W tej epoce na północy Chin pojawił się silny związek plemienny Kitanów, którzy opanowali ziemie Mandżurii i Mongolii, i z którymi musieli walczyć kolejni władcy państw chińskich.

Mimo rozbicia jedności cesarstwa i zagrożenia podbojem Kitanów kultura chińska rozwijała się, podejmowano wielkie prace edytorskie, znacznie ułatwione przez wprowadzenie druku.

Nastąpiły ponowne prześladowania buddyzmu. W 960 Zhao Kuangyin (generał w służbie późniejszych Zhou) dokonał zamachu stanu i stał się założycielem kolejnej dynastii chińskiej Song.