Henryk IV Lancaster (ur. 3 kwietnia 1367 w Bolingbroke Castle w Lincolnshire, zm. 20 marca 1413 w Londynie) – król Anglii w latach 1399-1413, najstarszy syn Jana z Gandawy, 1. księcia Lancaster (młodszego syna króla Edwarda III), i Blanki, córki Henryka Grosmonta, 1. księcia Lancaster.

Wczesne lata życia[ | edytuj kod]

Od urodzenia nosił tytuł hrabiego Derby, przysługujący dziedzicowi tytułu księcia Lancaster. Był bratem stryjecznym i towarzyszem zabaw przyszłego króla Ryszarda II. 23 kwietnia 1377 r. zostali razem wyniesieni przez Edwarda III do godności kawalerów Orderu Podwiązki. Podczas koronacji Ryszarda II Henryk pełnił urząd miecznika. Podczas nieobecności ojca, który bezskutecznie walczył o koronę Kastylii i Léonu, Henryk zastępował go w zarządzaniu majątkiem hrabstwa-palatynatu Lancaster (było to od 1378 i ponownie od 1386 do 1389). W tym czasie podejmował też pierwsze akcje na scenie politycznej. W 1384 r. otrzymał tytuł hrabiego Northampton.

Mimo wspólnie spędzonych lat dziecinnych z królem Ryszardem, podczas Wspaniałego Parlamentu 1386 r. Henryk stanął po stronie opozycyjnych baronów, tzw. „Lordów Apelantów”. Aktywnie wspierał ich działania mające na celu obalenie doradców Ryszarda i skrępowania króla wolą baronów. Kiedy jednak w 1389 r. Ryszard porzucił „opiekę” Lordów Apelantów, Henryk pozostał w jego łaskach, mimo iż liczni Apelanci zostali skazani na śmierć lub wygnanie.

W 1390 r. Henryk postanowił udać się na wyprawę krzyżową. Jako jej cel wybrał Litwę. W 1390 r. przybył do państwa zakonu krzyżackiego. W Królewcu witał go marszałek zakonu, Engelhard Rabe. Henryk odznaczył się odwagą podczas wyprawy na Litwę. We wrześniu 1390 r. brał udział w oblężeniu Wilna, gdzie odznaczyli się angielscy łucznicy. Miasta jednak nie udało się zdobyć i w październiku Henryk znalazł się z powrotem w Królewcu. Spotkał się jeszcze z wielkim mistrzem Konradem von Wallenrodem, a następnie, uzyskawszy od papieża Bonifacego IX odroczenie ślubów krucjatowych, na wiosnę 1391 r. powrócił do Anglii i zdążył wziąć udział w obradach Parlamentu.

Raz jeszcze w 1392 r. brał udział w krzyżackiej wyprawie przeciw Litwinom, ale ponownie nie odniosła ona żadnych sukcesów. Henryk udał się następnie na pielgrzymkę do Jerozolimy i powrócił do Anglii latem 1393 r. Następne lata spędził w Anglii nie angażując się zbytnio w politykę i stojąc wiernie po stronie króla. W 1396 r. brał udział w wyprawie Wilhelma Wittelsbacha, hrabiego Oostervant, i Albrechta Wittelsbacha, hrabiego Hainault i Holandii, przeciwko Fryzom. Niektóre źródła wspominają też, że wziął on udział w krucjacie Zygmunta Luksemburskiego przeciwko Turkom i brał udział w bitwie pod Nikopolis, ale te informacje są niewiarygodne. W 1397 r. otrzymał tytuł księcia Hereford. W tym samym czasie wdał się w spór z Thomasem de Mowbrayem, 1. księciem Norfolk.

Hereford i Norfolk wzajemnie oskarżyli się przed królem o zdradę. Kiedy rywale zapragnęli rozstrzygnąć zbrojnie swój spór Ryszard zainterweniował i w 1398 r. skazał obu książąt na wygnanie (Henryka na lat 10, Norfolka dożywotnio). Henryk udał się do Paryża, gdzie nawiązał kontakt z oponentem króla Ryszarda, Thomasem Arundelem, byłym (i jednocześnie przyszłym) arcybiskupem Canterbury. Zapadła decyzja o powrocie do kraju i obaleniu króla Ryszarda.