Grona gniewu (ang. The Grapes of Wrath) – amerykańska powieść realistyczna, której autorem jest John Steinbeck. Wydana została 14 kwietnia 1939. Autor zdobył dzięki niej coroczną National Book Award, Nagrodę Pulitzera; przyczyniła się ona do przyznania mu Nagrody Nobla. Między innymi tej właśnie powieści zawdzięcza Steinbeck swoją pozycję w kanonie literatury XX wieku.

Akcja toczy się w czasach wielkiego kryzysu. Rodzina najemnych farmerów zostaje wysiedlona ze swojego domu w Oklahomie za przyczyną wielkiej suszy, trudności ekonomicznych oraz zmian w przemyśle rolniczym. Podobnie jak wielu im podobnych wyruszają do Kalifornii. Tam planują szukać pracy, ziemi, godności i przyszłości.

Grona gniewu były szóstą powieścią Steinbecka. Prace nad utworem trwały od 31 maja do 26 października 1938.

Opis fabuły[ | edytuj kod]

Tom Joad wraca z więzienia do swojego rodzinnego domu na zwolnieniu warunkowym po czterech latach. Po drodze spotyka Jima Casy’ego, byłego pastora, przyjaciela rodziny. Gdy razem docierają na farmę, okazuje się, że jest opuszczona. Spotykają kolegę Toma z dzieciństwa, który wyjaśnia im, że ziemie zostały zajęte przez banki, a jego rodzina mieszka u wujka Johna. Gdy następnego ranka odnajdują Joadów, ci pakują swój dobytek na ciężarówkę, żeby wyruszyć w podróż do Kalifornii, gdzie obiecywana jest praca i dobry zarobek. Nie mogąc spłacić długów, stawiają wszystko na jedną kartę i inwestują w podróż. Tom wiedząc, że opuszczenie Oklahomy narusza postanowienia zwolnienia warunkowego, podejmuje ryzyko. Do rodziny przyłącza się również Jim Casy.

Podążając Drogą 66 napotykają prowizoryczne obozy, w których dowiadują się od ludzi, którzy podobnie jak oni skusili się na wyjazd do Kalifornii, że ich nadzieje i wizje dobrobytu mogą nie zostać spełnione. Dziadek oraz babcia Joad umierają, nie mogąc znieść trudów podróży; dziadek zostaje pogrzebany w jednym z obozów, babcia umiera blisko granicy stanu. Najstarszy syn Joadów, Noah, oraz Connie, mąż ciężarnej Rose of Sharon, oddzielają się od rodziny. Reszta prowadzona przez Ma Joad wędruje dalej, wiedząc, że w Oklahomie nic dobrego ich nie czeka.

Na miejscu spotykają się z wyzyskiem robotników na głodowych stawkach, doznają wielu rozczarowań, gdyż rynek pracy jest przepełniony, a miejscowi mieszkańcy dręczą i prowokują przybyszy. Rodzina Joadów pracuje, zbierając brzoskwinie. Niektórzy pracownicy próbują tworzyć związki zawodowe, dochodzi do strajków. Jim Casy zostaje aresztowany za atak na policjanta. Później zostaje zabity na oczach Toma, który w zemście zabija mordercę i staje się zbiegiem. Rodzina opuszcza sad. Tom, wiedząc, że swoją obecnością naraża też rodzinę, żegna się i również ich opuszcza, obiecując, że gdziekolwiek by nie był, będzie walczył z tyranią i niesprawiedliwością.

Dziecko Rose of Sharon rodzi się martwe, jednak mama Joad nie pozwala rodzinie pogrążyć się w żałobie i ciągle podtrzymuje ich na duchu. Gdy nadchodzą deszcze, prowizoryczne mieszkanie Joadów zostaje zalane i rodzina przenosi się na wyższe tereny.

Geneza[ | edytuj kod]

Steinbeck niedługo po wydaniu W niepewnym boju, pierwszej powieści traktującej o losach wędrownych robotników w czasach kryzysu, odbył podróż po obozach budowanych przez tychże ludzi w dolinach Salinas i San Joaquin. Nazywane były one Hoovervilles od nazwiska prezydenta Herberta Hoovera, który rzekomo pozwolił stoczyć się narodowi w kryzys. Pisarz pracował tam przy zbiorach, zapisując swoje obserwacje na temat warunków życia pracowników. Opublikował je w artykułach wysłanych do „San Francisco News”, pod tytułem „The Harvest Gypsies”. Część materiału z artykułów trafiła do Gron gniewu. Steinbeck zainteresowany był tematem ucisku robotników rolnych jeszcze na długo przed swoją podróżą wraz z migrantami z Oklahomy do Kalifornii. W jednym z listów do swoich znajomych napisał:

Na podstawie analizy jego dzieł można stwierdzić, że Steinbeck nie był pisarzem-intelektualistą, jego sukces nie opiera się na karierze naukowej, lecz na bezpośrednich obserwacjach. Jego temperament twórczy reaguje najsilniej pod presją zaangażowania uczuciowego, które jest ostatecznym wykładnikiem wartości każdego dzieła. Dlatego też pasja Gron gniewu była tak płodna, w porównaniu do Księżyc zaszedł (1942), powieści o okupacji hitlerowskiej w Norwegii, która okazała się być jałową.