Gametofit (z gr. gaméō – zawieram małżeństwo, phytón – roślina) – haploidalne stadium przemiany pokoleń roślin i protistów roślinopodobnych. W dawniejszych ujęciach gametofitem nazywano również analogiczne stadium u grzybów. Nazwę zawdzięcza temu, że daje początek gametom roślinnym w wyniku podziału mitotycznego. Sam gametofit powstaje w wyniku podziału mejotycznego wyspecjalizowanych komórek sporofitu nazywanych zarodnikotwórczymi (archesporami, komórkami sporogennymi lub merystem archesporialnym) i trwa do momentu fuzji gamet. Początkowo gametofity stanowią jednokomórkowe, haploidalne zarodniki. W wyniku kolejnych podziałów mitotycznych rozwijają się wielokomórkowe gametofity o różnej budowie w różnych grupach systematycznych roślin. Dojrzałe gametofity wytwarzają gametangia męskie (plemnie, anterydia), w których powstają plemniki i gametangia żeńskie (rodnie, archegonia) wytwarzające pojedyncze komórki jajowe. U większości roślin lądowych gametofit jest silnie zredukowany i całkowicie lub częściowo zależny od sporofitu ponieważ nie jest w stanie żyć bez dostarczanej do niego wody i substancji odżywczych. Wyjątek stanowią mszaki, u których pokolenie gametofitu dominuje nad sporofitem.
Sporofit – diploidalne stadium w przemianie pokoleń roślin i glonów. W stadium sporofitu zachodzi proces mejozy, w wyniku której powstają zarodniki (mikrospory).Haploid (gr. απλος ‘niezłożony, pojedynczy’) – komórka zawierająca tylko jeden zestaw chromosomów homologicznych (oznaczany jako n).
Gametofit mszaków[ | edytuj kod]
Plechowaty gametofit glewika gładkiego
W świecie roślin gametofit mszaków jest wyjątkowy, ponieważ przeważa nad sporofitem – jest autotroficzny i bardziej okazały. Z zarodnika wyrasta splątek (protonema), z którego rozwija się gametofit plechowaty lub mający formę ulistnionego pędu – gametoforu. Nie posiada tkanek naczyniowych, a jedynie grupy komórek odpowiedzialne za transport wody (hydroidy) i związków organicznych (leptoidy). Poza powstawaniem gametofitu z zarodnika, u mszaków dość często zdarza się, że gametofit powstaje w wyniku apogamii – wyrasta z dowolnej części gametofitu oddzielonej od rośliny macierzystej. Zdarza się też, że powstaje w wyniku aposporii – rozwija się z wegetatywnej komórki sporofitu i w takim przypadku wyjątkowo powstaje gametofit diploidalny.
Wątrobowce (Marchantiophyta syn. Hepaticophyta) – gromada roślin, dawniej sytuowana jako klasa w gromadzie mszaków. Należą tu drobne rośliny, u których pokoleniem dominującym jest gametofit posiadający pojedynczy (haploidalny) zestaw chromosomów. Do gromady tej zalicza się ok. 8 tysięcy gatunków.Naleźliny (Andreaeopsida) – monotypowa klasa mchów. Zalicza się do niej jeden rząd i jedną rodzinę - naleźlinowate z dwoma rodzajami: Acroschisma oraz naleźlina (Andreaea). Rodzaj naleźlina obejmuje ok. 120 gatunków występujących na wszystkich kontynentach.
Gametofit glewików jest plechowaty. Ma postać rozetek na brzegach podzielonych płatowato, gładkich lub ze słabo zaznaczonym żebrem. Plecha składa się z wielu (od 5 do 30) warstw niezróżnicowanych komórek. Każda z nich zawiera pojedynczy, duży chloroplast z pirenoidem. Po stronie brzusznej znajdują się gładkie chwytniki. Rodnie i plemnie tworzą się po stronie grzbietowej. Rodnie mają komórkę jajowatą zagłębioną w plesze, prowadzi do niej komórka kanałowo-brzuszna i kilka komórek kanałowych. Plemnie tworzą się po kilka na krótkich trzonkach.
Apogamia – jeden z rodzajów rozmnażania bezpłciowego – apomiksji. Charakteryzuje się tym, że zarodek nie powstaje z jaja, lecz z synergidy, lub innej komórki woreczka zalążkowego. Liczba chromosomów w zarodku powstałym w wyniku apogamii jest taka sama, jak w komórkach woreczka zalążkowego, z których powstał. Może więc wynosić n chromosomów (jest to apomiksja haploidalna), gdy zaszła mejoza, lub 2 n chromosomów (apomiksja diploidalna), gdy nie doszło do mejozy w woreczku zalążkowym.Rośliny nasienne (Spermatophyta Britton & Brown, dawniej Anthophyta) – grupa (klad) roślin o różnej randze systematycznej w zależności od systemu klasyfikacji. W nomenklaturze filogenetycznej jest wyróżniana jako klad siostrzany dla grupy Monilophyta, obejmującej niemal wszystkie rośliny zarodnikowe określane dawniej mianem paprotników, z wyjątkiem wcześniej oddzielonej linii rozwojowej widłaków. W hierarchicznych systemach klasyfikacji wyróżniana na poziomie nadgromady należącej do podkrólestwa roślin naczyniowych, królestwa roślin.
Ulistniony gametofit skosatki zanokcicowatej (wątrobowiec)
Gametofit wątrobowców ma różną postać morfologiczną – od plechowatych, płaskich rozetek lub rozwidlonych taśm, do delikatnych pędów o rozgałęzionych łodyżkach z listkami ułożonymi w trzech prostnicach. Splątek jest z reguły krótkotrwały i słabo wykształcony – ma postać kilkukomórkowej nici, maczugowatego tworu lub krążka. U form posiadających listki są one zbudowane z reguły z pojedynczej warstwy komórek (istnieją bardzo nieliczne wyjątki), niemal zawsze też komórki nie są zróżnicowane. Listki pełnią ważną rolę w zatrzymywaniu wody, przybierając nierzadko kształt kubeczków lub woreczków. Osadzone są szeroką nasadą na łodydze. Mogą być całobrzegie, ząbkowane, orzęsione i podzielone na płaty. Plemnie i rodnie u wątrobowców liściastych osłonięte są listkami zmodyfikowanymi. Okrywające plemnie rosną gęsto, są wypukłe i w efekcie mają postać zwartego kłosa. Listki osłaniające rodnie zwane są perychecjalnymi i są zwykle większe od innych i głębiej podzielone. Sąsiadujące listki często się ze sobą zrastają tworząc wokół rodni okrywę, chroniącą zarówno rodnię jak i później młody, rozwijający się sporofit. Budowa tej okrywy ma istotne znaczenie przy oznaczaniu gatunków.
Język grecki, greka (starogr. dialekt attycki Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. Ελληνική γλώσσα, Ellinikí glóssa lub Ελληνικά, Elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej, w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok łaciny jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim. Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym językiem z helleńskich naturalnych, który nie wymarł.Intyna (endosporium) – wewnętrzna warstwa ściany komórkowej otaczającej zarodniki mszaków i paprotników oraz ziarno pyłku u roślin okrytozalążkowych i nagozalążkowych. W przeciwieństwie do zewnętrznej, pokrytej kutikulą warstwy egzyny, intyna jest cienka i zbudowana z celulozy i pektyny. Pojawiająca się podczas kiełkowania ziarna pyłku łagiewka pyłkowa jest komórką wegetatywną otoczoną intyną, wysuwająca się przez otworek (porus) w egzynie. Pory mogą być zamknięte skutynizowanymi wieczkami.
Porostnicowe
Gametofit ma zazwyczaj postać płatowatej plechy o skomplikowanej budowie wewnętrznej, przytwierdzonej do podłoża jednokomórkowymi chwytnikami. Można w nim wyróżnić aparaty szparkowe, skórkę, tkankę asymilacyjną i tkankę spichrzową.
Jungermaniowe
Gametofit występuje zwykle w formie płożącej się łodyżki zaopatrzonej w listki zbudowane z jednej warstwy komórek i chwytniki. Nie posiada tkanek przewodzących ani aparatów szparkowych, których funkcje zastępują pory.
Po fazie nitkowatego i rozgałęzionego splątka gametofit rozwija gametofor mający postać ulistnionej łodyżki płożącej lub wznoszącej się i przytwierdzonej do podłoża za pomocą chwytników. Gametangia wykształcają się w skupieniach na łodyżce, otoczone okrywą z listków. Splątek wykształca się różnie w różnych taksonach. U prątników jest nitkowaty, z zieloną i asymilującą częścią nadziemną oraz brunatnymi chwytnikami. U torfowców jest początkowo nitkowaty, później blaszkowaty. Naleźliny wykształcają splątek początkowo bulwkowaty, później wyrastają z niego nitki i w końcu tworzy się twór splątany, wstęgowaty. Łodyżki wyrastają z pączków powstających na splątku. Ze względu na kierunek wzrostu i sposób rozgałęziania wyróżnia się łodyżki:
Cytoplazma – część protoplazmy komórki eukariotycznej pozostająca poza jądrem komórkowym a w przypadku, z definicji nie posiadających jądra, komórek prokariotycznych – cała protoplazma.Wiązki przewodzące, wiązki łykodrzewne, wiązki sitowo-naczyniowe – pasma tkanki przewodzącej u roślin naczyniowych, składające się łyka i drewna. Ich system rozciąga się od korzeni do łodyg i liści. Łyko składa się z żywych komórek, jego zadaniem jest przewodzenie asymilatów od organów asymilujących do całej rośliny. Drewno składa się z komórek martwych i przewodzi wodne roztwory soli mineralnych od korzenia do liści, pełni ponadto funkcje wzmacniające.
ortotropowe – o symetrii promienistej, rosnące prosto w górę i rozgałęziające się widlasto,
plagiotropowe – o symetrii dwubocznej, płożące się po ziemi i rozgałęziające się pierzasto.
W budowie anatomicznej łodyżki wyróżnia się: skórkę (
epidermę), korę (sklerodermę), tkankę zasadniczą (parenchymatyczną) i wiązkę środkową.
Listki są z reguły całobrzegie, siedzące i najczęściej zbudowane są z jednej warstwy komórek. Mają kształt zróżnicowany, typowy dla poszczególnych gatunków. Zwykle są większe na łodyżce głównej i mniejsze na gałązkach bocznych. Mają podłużne zgrubienie, tzw. żeberko w części środkowej, pełniące funkcję wzmacniającą, a nie przewodzącą jak wiązki przewodzące u roślin naczyniowych. U nasady listków często występują tzw. uszka powstające z większych od reszty i wypukłych komórek, u niektórych gatunków schodzą one na łodyżkę i zrastają się z nią (listki zbiegające). Listki ułożone są skrętolegle. U niektórych mchów występują tzw. nibylistki – nitkowate, liściokształtne wyrostki służące do zatrzymywania wody. U płonników listki pokryte są charakterystycznymi, podłużnymi listewkami, na przekroju poprzecznym wyglądającymi jak kolumny z kilku-kilkunastu komórek. Listewki te znacznie zwiększają powierzchnię asymilacyjną liścia i ułatwiają gromadzenie wody.
Mikoryza – jest to występujące powszechnie zjawisko, polegające na współżyciu korzeni lub innych organów, a nawet nasion roślin naczyniowych z grzybami (dotyczy około 85% gatunków roślin wyższych z całego świata). Tego typu symbioza daje obu gatunkom wzajemne korzyści, polegające na obustronnej wymianie substancji odżywczych – rośliny mają lepszy dostęp do wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych, ale także do substancji regulujących ich wzrost i rozwój, które produkuje grzyb, ten zaś korzysta z produktu fotosyntezy roślin – glukozy. Odkrycia mikoryzy dokonał w roku 1880 polski botanik, Franciszek Kamieński, który opisał ją w swojej pracy w 1881 roku.Epiderma, skórka – w szerokim znaczeniu jest to tkanka roślinna okrywająca, obejmująca zarówno powierzchniową warstwę komórek pędu, jak i korzenia. W ściślejszym znaczeniu epiderma definiowana jest jako skórka pędu roślin naczyniowych – powierzchniowa powłoka łodygi, liści i organów generatywnych, podczas gdy skórkę korzenia nazywa się ryzodermą (epiblemą). Skórka wyróżniana jest także w budowie różnych części różnych pokoleń mszaków. Tworzy ją warstwa ściśle do siebie przylegających żywych komórek pozbawionych chloroplastów. Najczęściej jest to pojedyncza warstwa komórek. U roślin magazynujących wodę epiderma jest wielowarstwowa. W tym przypadku wierzchnia warstwa komórek zapewnia ochronę organu, a kolejne warstwy magazynują wodę tworząc tkankę wodną.
Podstrony: 1 [2] [3]
Warto wiedzieć że... beta
Torfowcowate (Sphagnaceae Dumort.) – rodzina mchów z rzędu torfowców (Sphagnales), należącego do klasy torfowców (Sphagnopsida). Należy do niej ok. 350 gatunków z jedynego współczesnego rodzaju torfowiec (Sphagnum).
Gametangium (l. mn.: gametangia) jest organem lub komórką, w którym są wytwarzane gamety. Gametangia występują w wielu wielokomórkowych protistach oraz w glonach, grzybach i na gametoficie roślin.
Autotrofizm, samożywność (gr. autós - sam, trophikós - odżywczy) – jeden z dwóch podstawowych (obok heterotrofizmu) sposobów odżywiania się organizmów. Autotrofy (organizmy samożywne) samodzielnie przeprowadzają biosyntezę złożonych związków organicznych (węglowodanów, tłuszczy, białek) z prostych nieorganicznych związków węgla (dwutlenek węgla, węglany), azotu (azotany, sole amonowe) oraz wody, wykorzystując do tego celu energię świetlną uzyskiwaną w procesie fotosyntezy lub energię chemiczną uzyskiwaną z utleniania prostych związków nieorganicznych.
Gametofor (gr. gamétes – małżonek, phorá – noszenie) – u roślin część gametofitu, na której powstają narządy płciowe (gametangia). W szczególności termin stosowany jest w odniesieniu do ulistnionych łodyżek mszaków wyrastających ze splątka i zakończonych rodniami i plemniami. U mszaków, u których splątek jest tworem krótkotrwałym (np. u torfowców), gametofor można utożsamiać z gametofitem. Po zapłodnieniu z rodni na szczycie gametoforu wyrasta sporofit. Gametofor jest w przypadku mchów zasadniczą częścią pokolenia płciowego.
Makrospora (megaspora) – zarodnik, z którego rozwija się gametofit żeński (produkujący komórki jajowe). Makrospory wytwarzane są w makrosporangiach na sporoficie. Występują u roślin różnozarodnikowych (wymarłe gatunki skrzypowych, niektóre widłaki i paprocie oraz wszystkie rośliny nasienne).
Rozetka – koliście skupione plechy niektórych wątrobowców (np. z rodzaju wgłębka Riccia) spotykane w warunkach naturalnych.
Aposporia (bezzarodnikowość) – jeden ze sposobów rozmnażania bezpłciowego roślin – apomiksji. U roślin zarodnikowych polega na powstawaniu gametofitu z komórki sporofitu nie będącej zarodnikiem (np. u paproci Athyrium filix femina). U roślin okrytonasiennych polega na powstawaniu zarodka z niezapłodnionej diploidalnej komórki jajowej woreczka zalążkowego, przy czym woreczek wytworzony jest nie jak zwykle z makrospory, lecz z komórki somatycznej zalążka (np. komórki osłonki lub ośrodka). Zjawisko to występuje np. u niektórych gatunków z rodzaju jaskier i jastrzębiec. U jastrzębca jedna z komórek woreczka zalążkowego zaczyna się rozrastać tak, że wypycha na zewnątrz komórkę macierzystą, a następnie sama przekształca się w woreczek zalążkowy.
