Franz Uri Boas (ur. 9 lipca 1858 w Minden, zm. 21 grudnia 1942 w Nowym Jorku) – amerykański prekursor antropologii kulturowej i językoznawca niemieckiego pochodzenia, twórca historyzmu boasowskiego, nazywany „ojcem antropologii amerykańskiej”.

Studiował fizykę i geografię w Niemczech. W 1881 roku uzyskał stopień doktora fizyki. Wziął udział w wyprawie badawczej do północnej Kanady, gdzie zainteresował się kulturą oraz językiem Inuitów zamieszkujących Ziemię Baffina. Od tego czasu prowadził badania terenowe nad kulturami i językami ludów z rejonu północno-zachodniego wybrzeża Pacyfiku.

W 1887 roku wyemigrował do USA, gdzie pracował jako kurator muzealny w Instytucie Smithsona. W 1899 roku został profesorem antropologii na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Pozostał tam aż do końca swojej kariery. Wielu z jego studentów stało się założycielami ośrodków antropologicznych w Stanach Zjednoczonych. Edukując młodych ludzi, miał ogromny wpływ na rozwój amerykańskiej antropologii. Do jego uczniów należą m.in. Manuel Gamio, Alfred Kroeber, Ruth Benedict, Edward Sapir, Margaret Mead i Zora Neale Hurston.

Był zagorzałym przeciwnikiem popularnej pod koniec XIX w. ideologii zwanej rasizmem naukowym (scientific racism), którego podstawą było założenie, że rasa człowieka jest uwarunkowana biologicznie, a zachowania ludzkie od niej zależne. W cyklu studiów nad szkieletem człowieka Boas udowodnił, że kształt i wielkość czaszki są w dużym stopniu zmienne, uzależnione od czynników otoczenia, np. zdrowia czy odżywienia organizmu. Zwolennicy teorii naukowego rasizmu uważali kształt głowy za niezmienną cechę rasową.

Uważał, że różnice w zachowaniu ludzkim nie są determinowane wrodzonymi czynnikami biologicznymi, ale są wynikiem różnic kulturowych, nabytych w ciągu wychowania w danym społeczeństwie. Boas uznawał kulturę za najważniejszy czynnik kierujący zachowaniem różnych grup ludzkich. Stała się ona zatem głównym przedmiotem jego analizy antropologicznej.

Był również przeciwnikiem popularnego wówczas ewolucjonizmu w naukach społecznych. Zwolennicy tej teorii zakładali, że wszystkie społeczeństwa przechodzą przez kolejne fazy rozwoju techniki i kultury, którego szczytem jest cywilizacja zachodnioeuropejska. Boas uważał, że kultura rozwija się poprzez interakcje z innymi grupami ludzkimi i rozprzestrzenianie się idei (dyfuzjonizm), a jednolity dla wszystkich form kulturowych proces osiągania coraz to wyższych stadiów rozwoju nie istnieje. Na mocy tego poglądu Boas zrezygnował z organizacji wystaw etnograficznych w oparciu o ewolucjonistyczne fazy rozwoju. Preferował wystawianie obiektów połączonych ze sobą poprzez związki z konkretnymi grupami.

Boas wprowadził również pojęcie relatywizmu kulturowego. Zakłada ono, że kultury nie mogą być obiektywnie oceniane jako lepsze lub gorsze, a wszyscy ludzie widzą świat przez własne, przyswojone normy kulturowe. Według niego, zadaniem antropologii było zrozumienie w jaki sposób kultura uwarunkowuje postrzeganie i rozumienie świata przez ludzi.

Łącząc archeologię (studia nad kulturą materialną), antropologię fizyczną (studia nad różnicami w ludzkiej anatomii) oraz etnologię (studia nad kulturowymi różnicami, językoznawstwo opisowe i badania nad językami lokalnymi), Boas uznał, iż antropologia powinna być połączeniem antropologii fizycznej, lingwistyki, archeologii i antropologii kulturowej. Te cztery pola badawcze stały się podwaliną amerykańskiej antropologii w XX w.

Życiorys[ | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[ | edytuj kod]

Urodził się w Minden w Westfalii. Jego dziadkowie byli praktykującymi Żydami, natomiast rodzice przyjęli założenia haskali – ruchu intelektualnego opowiadającego się m.in. za integracją ze społecznościami nieżydowskimi. Byli wykształceni i liberalni, a Boas został wychowany w atmosferze sprzyjającej wolności przekonań. Już we wczesnym okresie życia wykazywał zainteresowanie przyrodą oraz naukami biologicznymi.

W nocie autobiograficznej An Anthropologist’s Credo Boas napisał:

Podłożem mojego wczesnego myślenia był niemiecki dom, w którym żywe były ideały okresu Wiosny Ludów. Mój ojciec, liberał pozostawał bierny w sprawach publicznych; moja matka idealistka, żywo się nimi interesowała. Około 1854 była założycielką przedszkola w moim rodzinnym mieście, poświęcała się nauce. Moi rodzice zerwali z dogmatami. Ojciec zachował sentymentalne przywiązanie do obrzędowości swoich rodziców, ale nie pozwolił, by wpływała ona na jego wolność intelektualną

Montague Francis AShley Montagu, właść. (ur. 28 czerwca 1905 jako Israel Ehrenberg, zm. 26 listopada 1999) - brytyjski antropolog i popularyzator nauki.Psychologia (od stgr. ψυχή Psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) – nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. Psychologia jako nauka dotyczy ludzi, ale mówi się również o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.

Studia[ | edytuj kod]

Studia rozpoczął na Uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie spędził jednak tylko jeden semestr. Następne cztery lata studiował fizykę, geografię i matematykę na Uniwersytecie w Bonn. W 1879 roku chciał przenieść się na Uniwersytet w Berlinie, by studiować fizykę u Hermanna von Helmholtza, ale – z powodów rodzinnych – przeniósł się na Uniwersytet w Kilonii. Tam studiował u Theobalda Fischera i otrzymał doktorat z fizyki w 1881 roku, za pracę Beiträge zur Erkenntnis der Farbe des Wassers (Przyczynek do zrozumienia koloru wody), w której opisywał absorpcję, refleksję i polaryzację światła w wodzie morskiej. Chociaż Boas uzyskał doktorat z fizyki, jego mentor Fischer (uczeń Carla Rittera) był geografem. Z tego powodu niektórzy biografowie uważają Boasa za bardziej geografa niż fizyka.

Badania, które prowadził na potrzeby dysertacji doktorskiej miały na celu sprawdzenie, w jaki sposób różne częstotliwości światła tworzą odmienne kolory podczas interakcji z poszczególnymi typami wody. Podczas eksperymentów Boas miał trudność z obiektywnym rozróżnieniem niewielkich różnic kolorystycznych wody, w wyniku czego zaczął zastanawiać się nad percepcją i jej wpływem na wyniki badań. Dzięki kursowi estetyki u Kuno Fischera w Heidelbergu, Boas zainteresował się również filozofią Immanuela Kanta. To z kolei zaowocowało chęcią przeprowadzenia badań z dziedziny psychofizyki, które dotyczyłyby związku między tym, co psychiczne, a tym co fizyczne. Choć nie miał odpowiedniego wykształcenia z dziedziny psychologii, w okresie odbywania rocznej służby wojskowej opublikował sześć artykułów na temat psychofizyki (1882–1883). Ostatecznie jednak zdecydował skupić się na geografii, głównie po to, by uzyskać finansowanie dla planowanej wyprawy na Ziemię Baffina.

Początek badań[ | edytuj kod]

Geografia stanowiła dla niego sposób odkrywania związków między subiektywnym doświadczeniem a światem obiektywnym. W tym czasie wśród geografów niemieckich panowała rozbieżność zdań na temat różnic kulturowych: wielu uważało, że środowisko fizyczne jest najważniejszym czynnikiem determinującym różnice kulturowe, inni (m.in. Friedrich Ratzel) zaś twierdzili, że rozprzestrzenianie idei poprzez migracje ludności jest ważniejsze. W 1883 roku, zachęcony przez Theobalda Fischera, Boas odbył podróż na Ziemię Baffina by przeprowadzić badania dotyczące wpływu środowiska na migracje tamtejszych ludów inuickich. Podczas tych pierwszych etnograficznych badań terenowych, Boas zebrał notatki, na podstawie których napisał swoją pierwszą monografię The Central Eskimo. Została ona opublikowana w 6th Annual Report from Bureau of American Ethnology w 1888 roku.

Boas żył i pracował w bliskich relacjach z Inuitami zamieszkującymi Ziemię Baffina. Napisał w swoim dzienniku: Często zadaję sobie pytanie o to, jakie zalety posiada nasze „dobre społeczeństwo”, które sprawiają, że jest lepsze niż „ludzie prymitywni”. Dochodzę do wniosku, im więcej ich zwyczajów poznaję, że nie mamy prawa nimi pogardzać. Nie mamy prawa oskarżać ich o formy zwyczajów, przesądy, które mogą się nam wydawać śmieszne. My „wysoko wykształceni ludzie” jesteśmy dużo gorsi, mówiąc ogólnie... – Franz Boas do Marie Krackowizer, 23 grudnia 1883.

Melville John Herskovits (ur. 10 września 1895 w Bellefontaine, Ohio, zm. 25 lutego 1963) – amerykański antropolog i afrykanista.Inuktitut (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ inuktitut znaczy dosłownie język ludzi albo nasz język), język eskimoski − język aglutynacyjny należący do rodziny języków eskimo-aleuckich, używany głównie w Kanadzie.

Zainteresowanie Boasa lokalnymi społecznościami wzrosło wraz z otrzymaniem pracy w Królewskim Muzeum Etnologicznym w Berlinie, gdzie poznał członków plemienia Nuxalk z Kolumbii Brytyjskiej. To zapoczątkowało jego dożywotni związek z Indianami kanadyjskimi zamieszkującymi rejon północno-zachodniego wybrzeża Pacyfiku.

Po wyprawie na Ziemię Baffina powrócił do Berlina, by dokończyć studia. W 1886 roku z pomocą Hermanna von Helmholtza obronił habilitację Baffin-Land.

Podczas pobytu na Ziemi Baffina zaczął interesować się kulturami niezachodnimi, co zaowocowało pracą The Central Eskimo opublikowaną w 1888 roku. Wcześniej, w 1885 roku, Boas rozpoczął współpracę z antropologiem fizycznym Rudolfem Virchowem oraz etnologiem Adolfem Bastianem w Królewskim Muzeum Etnologicznym w Berlinie. Bastian znany był z negatywnego stosunku do teorii determinizmu środowiskowego. Był zwolennikiem teorii „fizycznej jedności ludzkości”, która głosiła, że wszyscy ludzie mają taki sam potencjał intelektualny, a wszystkie kultury oparte są na takiej samej podstawie mentalnej. Różnice w zwyczajach i wierzeniach wynikają z historii. Pogląd ten miał duży wpływ na Boasa, zwłaszcza w okresie jego pierwszego pobytu na Ziemi Baffina oraz skierował jego zainteresowania na antropologię.

Już w trakcie pracy w Królewskim Muzeum Etnologicznym w Berlinie, Boas zaczął interesować się Indianami kanadyjskimi z rejonu północno-zachodniego wybrzeża Pacyfiku. Po obronie pracy habilitacyjnej udał się przez Nowy Jork do Kolumbii Brytyjskiej na trzymiesięczny wyjazd. W styczniu 1887 roku otrzymał propozycję pracy jako asystent redaktora w interdyscyplinarnym czasopiśmie naukowym „Science”, publikowanym w Stanach Zjednoczonych. Rosnące w Niemczech antysemityzm, nacjonalizm oraz ograniczenia w karierze akademickiej sprawiły, że Boas pozostał w USA. Możliwe, że do tej decyzji przyczynił się również romans z Marie Krackowizer, którą poślubił w tym samym roku.

Wystawa światowa w 1893[ | edytuj kod]

Antropolog Frederic Ward Putnam, dyrektor i kurator Peabody Museum przy Uniwersytecie Harvarda, wybrał Boasa na asystenta przygotowanej wystawy światowej w Chicago, która miała się odbyć w 1893 roku, w 400 rocznicę przybycia Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Dało to Boasowi okazję do praktycznego zastosowania jego koncepcji wystawienniczych. Zarządzał grupą około 100 asystentów, których zadaniem była organizacja kilku ekspozycji etnograficznych o Indianach Ameryki Północnej i Południowej. Putnam chciał, aby wystawa była upamiętnieniem podróży Kolumba. Uważał, że pokazanie plemion Inuitów i Indian kanadyjskich z końca XIX wieku, w „ich naturalnych warunkach życia” będzie stanowiło doskonały kontrast i ukaże cztery wieki osiągnięć Zachodu (od 1493 roku).

Boas wyruszył w podróż na północ Kanady, by zdobyć materiały etnograficzne na wystawę. Zorganizował przyjazd 14 ludzi z plemienia Kwakiutl z Kolumbii Brytyjskiej do Chicago. Zamieszkali oni w specjalnie zbudowanej tam wiosce, dzięki czemu przedstawiane przez nich życie codzienne miało nabrać właściwego sobie kontekstu. Boas pragnął, by zwiedzający mogli wynieść z wystawy konkretną wiedzę.

Po wystawie, zebrane materiały etnograficzne posłużyły jako podstawy kolekcji nowo utworzonego Muzeum Historii Naturalnej w Chicago, w którym Boas został kuratorem sekcji antropologii. Pracował tam do 1894 roku, kiedy zastąpił go archeolog William Henry Holmes.

Praca w muzeum[ | edytuj kod]

W 1896 roku został asystentem kuratora sekcji etnologii w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku. W 1897 roku zorganizował wyprawę w rejon północnego Pacyfiku. Były to pięcioletnie badania terenowe wśród Indian kanadyjskich. Boas starał się tworzyć wystawy połączone bardziej kontekstem, niż modnym wówczas pojęciem ewolucji. Opracował również program badawczy współgrający z jego celami kuratorskimi. Spisując instrukcje dla swoich studentów, dotyczące poszerzania kontekstów interpretacyjnych w społeczeństwie tłumaczył, że ludzie dostają okazy oraz ich wyjaśnienia, które nie tylko odnoszą się do okazów, lecz także do spraw abstrakcyjnych dotyczących człowieka. Koncepcja poszerzonych kontekstów interpretacji skupiała się na jednym aspekcie, w którym okazy czy ich grupy byłyby wystawione. Boas pragnął kolekcji odnoszących się do konkretnych plemion, by pokazać unikalny styl każdej z grup. Jego podejście doprowadziło do konfliktu z dyrektorami muzeum Morrisem Jesupem oraz Hermonem Bumpusem. Do 1900 roku, Boas zaczął się wycofywać z pomysłu wykorzystania amerykańskiej antropologii muzealnej jako narzędzia edukacji. Całkowicie zrezygnował z niego w 1905 roku i do końca życia nie pracował już w żadnym muzeum.

Niektórzy uczeni, jak student Boasa. Alfred Kroeber, uważali, że używał on w swoich badaniach fizyki jako modelu dla antropologii. Jednak wielu innych, w tym Alexander Lesser, czy Matti Bunzl zwracali uwagę na to, że sam Boas jednoznacznie odrzucał fizykę na rzecz historii jako modelu dla badań antropologicznych.

Koncepcje wystawiennicze i początki teorii[ | edytuj kod]

Pod koniec XIX wieku, antropologia w USA była zdominowana była przez Bureau of American Ethnology. Jego dyrektorem był John Wesley Powell – geolog i zwolennik teorii ewolucji kulturowej Lewisa H. Morgana. BAE miało siedzibę w Instytucie Smithsona w Waszyngtonie, a kurator do spraw etnologii z Instytutu Smithsona, Otis T. Mason miał takie same poglądy na ewolucję kulturową jak Powell.

Podczas pracy nad kolekcją muzealną i wystawami Boas sformułował podstawy swojego podejścia do kultury, które doprowadziły go do porzucenia muzeów oraz próby stworzenia antropologii jako naukowej dyscypliny akademickiej.

Podczas tego okresu wyruszył na 5 kolejnych wypraw do ludów północno-zachodniego Pacyfiku. Prowadzone przez niego badania terenowe sprawiły, że uważał kulturę za lokalny kontekst działań ludzkich. Duży nacisk kładł na pojęcie lokalności i sprzeciwiał się popularnej w tamtym okresie teorii ewolucji kulturowej.

Ostatecznie zerwał z teorią ewolucji kulturowej w swojej analizie pokrewieństwa. Ewolucjonista Lewis Morgan uważał, że wszystkie społeczności ludzkie przechodzą z podstawowej formy organizacji matrylinearnej do patrylinearnej. Indianie kanadyjscy z północnego wybrzeża Kolumbii Brytyjskiej, na przykład Tsimshian i Tlingit byli zorganizowani w klanach matrylinearnych. Indianie kanadyjscy z południowego wybrzeża, na przykład Nootka czy Saliszowie byli zorganizowani patrylinearnie. Boas skupił się na Kwakiutlach żyjących pomiędzy tymi dwoma grupami. W plemieniu Kwakiutlów można było spotkać mieszankę dwóch lineaży. Na początku, Boas, podobnie jak Morgan, uważał, że Kwakiutlowie używają struktury matrylinearnej, tak jak ich sąsiedzi z północy, lecz powoli ewoluują w grupy patrylinearne. Jednak w 1897 roku zmienił podejście i uważał, że Kwakiutlowie zmieniają pierwotną organizację patrylinearną na matrylinearną, w miarę poznawania jej zasad.

Odrzucenie teorii Morgana doprowadziło go do napisania w 1887 roku artykułu rzucającego wyzwanie dotychczasowym zasadom wystaw muzealnych. Stawką były sprawy bardziej jeszcze podstawowe niż klasyfikacja obiektów muzealnych i organizacja wystaw. Podejście ewolucjonistyczne do kultury materialnej doprowadziło kuratorów muzealnych do układania obiektów na wystawach według pełnionej przez nie funkcji lub stopnia rozwoju technologicznego. Kuratorzy zakładali, że zmiany z formach obiektów odzwierciedlają naturalne procesy ewolucji. Jednak Boas uważał, że forma obiektu odzwierciedla sytuację, w której był wyprodukowany i używany. Twierdził on, że nawet te obiekty, które mają podobne formy mogły powstać w zupełnie różnym kontekście kulturowym i z innych powodów. Wystawy muzealne zorganizowane zgodnie teorią ewolucjonizmu, błędnie zestawiają ze sobą efekty zamiast przyczyny działań.

Minic Wallace[ | edytuj kod]

Podczas pracy na stanowisku asystenta kuratora w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku, Franz Boas nakłonił Roberta E. Peary’ego badacza Arktyki by przywiózł przedstawiciela tubylców z Grenlandii do Nowego Jorku. Ten przywiózł w 1897 roku sześciu Inuitów, którzy zamieszkali w piwnicy Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Czterech z nich zmarło na gruźlicę w przeciągu roku od przyjazdu. Przeżył tylko chłopiec zwany Minik Wallace. Boas zaaranżował pogrzeb jego ojca, ale zamiast pochować ciało poddał je sekcji zwłok i wystawił w muzeum. Kiedy Minik Wallace dowiedział się, że kości jego ojca są częścią muzealnej wystawy, zażądał ich zwrotu. W tym czasie Boas nie był już pracownikiem muzeum, ale instytucja nie chciała zwrócić kości. W końcu Minik wrócił na Grenlandię, a Boas w żaden sposób mu nie pomógł. Po tym incydencie Boas był ostro krytykowany za sprowadzenie Inuitów do muzeum i brak zainteresowania ich dalszym losem.

Stanowiska i odznaczenia[ | edytuj kod]

Działalność dydaktyczna i organizacyjna[ | edytuj kod]

Franz Boas zmarł na zawał w Columbia University Faculty Club 21 grudnia 1942 roku, przebywając w towarzystwie Claude’a Levi-Straussa.

Boas był jednym z najbardziej wpływowych i szanowanych naukowców swojej generacji. W latach 1901–1911 na Uniwersytecie Columbia był promotorem 7 prac doktorskich z dziedziny antropologii, co w ówczesnych warunkach wystarczało do uczynienia Instytutu Antropologii na Uniwersytecie Columbia wiodącym ośrodkiem antropologicznym w kraju. Wielu z jego studentów stało się założycielami ośrodków studiów antropologicznych na najbardziej znaczących uczelniach kraju.

Pierwszym doktorantem Boasa był Alfred L. Kroeber (1901), który razem z Robertem Lowie otworzył instytut antropologiczny na Uniwersytecie California w Berkeley. Uczniem Boasa był również William Jones, jeden z pierwszych antropologów o pochodzeniu Indiańskim, z plemienia Fox, który został zabity podczas prowadzenia badań na Filipinach w 1909 roku.

Boas kształcił również wielu innych studentów, którzy przyczynili się do rozwoju antropologii jako dziedziny akademickiej: Frank Speck (1908) – uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Pennsylvania w Filadelfii i założył tam instytut antropologii; Edward Sapir (1909) oraz Fay Cooper Cole (1914), który rozwinął ośrodek studiów antropologicznych na Uniwersytecie Chicago; Alexander Goldenweiser (1910), który wspólnie z Elsie Clews Parsons założył ośrodek antropologiczny w New School for Social Research w Nowym Jorku; Leslie Spier (1920), który razem z żoną Erną Gunter (również studentką Boasa) założył ośrodek studiów antropologicznych na Uniwersytecie w Waszyngtonie; Melville Herskovits (1923), który założył ośrodek antropologiczny na Uniwersytecie Northwestern w Evanston. Uczniami Boasa byli również John R. Swanton, Paul Radin, Ruth Benedict, Alexander Lesser, Margaret Mead, Gene Weltfish, E. Adamson Hoebel, Jules Henry oraz Ashley Montagu.

Wśród jego studentów znalazł się meksykański antropolog Manuel Gamio, który obronił pracę magisterską w latach 1909–1911 i został założycielem Mexico’s Bureau of Anthropology w 1917 roku. Clark Weisler, który obronił doktorat z psychologii na Uniwersytecie Columbia w 1901 roku, kontynuował następnie studia antropologiczne z Boasem, potem zaś zajął się badaniem Indian amerykańskich. Esther Schiff, potem Goldfrank, która pracowała latem 1920, 1921 i 1922 roku prowadząc badania wśród Indian w Nowym Meksyku. Gilberto Freyre, który dał podstawy demokracji rasowej w Brazylii. Viola Garfield, która kontynuowała pracę Boasa nad plemionami Tsimshian. Frederica de Laguna, która zajmowała się plemionami Tlingit oraz Inuitami. Antropolożka, folklorystka i pisarka Zora Neale Hurston, która była absolwentką Barnard College w Nowym Jorku, żeńskiej szkoły związanej z Uniwersytetem Columbia.

Boas i jego studenci mieli również duży wpływ na Claude’a Levi-Straussa, który spotykał się z nimi podczas swojego pobytu w Nowym Jorku latach 40. XX wieku. Wielu ze studentów Boasa podzielało jego zainteresowanie ostrożną, historyczną rekonstrukcją oraz jego sprzeciw wobec spekulatywnych, ewolucyjnych modeli. Co więcej, Boas zachęcał swoich studentów, by biorąc przykład z niego samego, krytykowali siebie tak samo i często jak innych.