Fiord
Przeczytaj także...
Zatoka – część zbiornika wodnego (oceanu, morza, jeziora) wcinająca się w ląd, ograniczona często od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami, przy czym rozmiary i kształt tego akwenu nie mają większego znaczenia.Nowa Zelandia (ang. New Zealand, język maoryski Aotearoa – Kraj Długiej Białej Chmury) – państwo wyspiarskie, położone na południowo-zachodnim Pacyfiku i składające się z dwóch głównych wysp (Północnej i Południowej) oraz szeregu mniejszych wysp, w tym Wyspy Stewart i Wysp Chatham. Archipelag Nowej Zelandii jest najdalej na południe wysuniętą częścią Oceanii, na południowy wschód od Australii. W skład Nowej Zelandii (a dokładnie w skład Commonwealth realm Nowej Zelandii, czyli są to terytoria stowarzyszone lub zależne Nowej Zelandii, ale wchodzące wraz z nią w skład wspólnej domeny królewskiej tudzież królestwa stowarzyszeniowego, połączonego unią personalną ze Zjednoczonym Królestwem i innymi Commonwealth realms) wchodzą również Wyspy Cooka i Niue, które są samorządne, oraz Tokelau i Dependencja Rossa.
Chile (Republika Chile, hiszp. República de Chile) – państwo w Ameryce Południowej, ciągnące się długim pasem na zachodnim wybrzeżu kontynentu nad Oceanem Spokojnym. Stolicą Chile jest Santiago. Graniczy z Peru, Boliwią i Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie (w sumie ok. 3 tys.): Juan Fernández, Wyspa Wielkanocna (najbardziej oddalona od innych wysp i lądów zamieszkana wyspa na świecie), Sala y Gómez, San Ambrosio, San Félix, Chiloé, Campana, Santa Inés, Chonos.
Zatoka – część zbiornika wodnego (oceanu, morza, jeziora) wcinająca się w ląd, ograniczona często od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami, przy czym rozmiary i kształt tego akwenu nie mają większego znaczenia.Nowa Zelandia (ang. New Zealand, język maoryski Aotearoa – Kraj Długiej Białej Chmury) – państwo wyspiarskie, położone na południowo-zachodnim Pacyfiku i składające się z dwóch głównych wysp (Północnej i Południowej) oraz szeregu mniejszych wysp, w tym Wyspy Stewart i Wysp Chatham. Archipelag Nowej Zelandii jest najdalej na południe wysuniętą częścią Oceanii, na południowy wschód od Australii. W skład Nowej Zelandii (a dokładnie w skład Commonwealth realm Nowej Zelandii, czyli są to terytoria stowarzyszone lub zależne Nowej Zelandii, ale wchodzące wraz z nią w skład wspólnej domeny królewskiej tudzież królestwa stowarzyszeniowego, połączonego unią personalną ze Zjednoczonym Królestwem i innymi Commonwealth realms) wchodzą również Wyspy Cooka i Niue, które są samorządne, oraz Tokelau i Dependencja Rossa.
Chile (Republika Chile, hiszp. República de Chile) – państwo w Ameryce Południowej, ciągnące się długim pasem na zachodnim wybrzeżu kontynentu nad Oceanem Spokojnym. Stolicą Chile jest Santiago. Graniczy z Peru, Boliwią i Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie (w sumie ok. 3 tys.): Juan Fernández, Wyspa Wielkanocna (najbardziej oddalona od innych wysp i lądów zamieszkana wyspa na świecie), Sala y Gómez, San Ambrosio, San Félix, Chiloé, Campana, Santa Inés, Chonos.
.jpg)
Fjord à Christiania, Claude Monet (1895).
Fiord – rodzaj głębokiej zatoki, mocno wcinającej się w głąb lądu, często rozgałęzionej, z charakterystycznymi stromymi brzegami, powstałej przez zalanie żłobów i dolin polodowcowych.
Fiordy są charakterystycznym elementem peryglacjalnego krajobrazu wybrzeży Norwegii oraz Szkocji, Grenlandii, Islandii, Nowej Zelandii, półwyspu Labrador, chilijskiej Patagonii i Alaski.
Kangertittivaq (duń. Scoresbysund) - fiord we wschodniej części Grenlandii. Jest najdłuższym (350 km) i jednym z najgłębszych (ponad 1500 m głębokości) na Ziemi.Czarnogóra (czarnogórski Црна Гора/Crna Gora, języki niesłowiańskie: Montenegro, do października 2007 r. – Republika Czarnogóry) – państwo w Europie Południowej. Leży na wybrzeżu Morza Adriatyckiego i graniczy z Serbią, Kosowem, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną oraz Albanią.
Błędnie nazwą „fiord” określa się również adriatycką Zatokę Kotorską w Czarnogórze, nie jest ona jednak pochodzenia lodowcowego – jest to zalana dolina rzeczna, czyli rias.
Fiordy pozbawione wysokich brzegów występują m.in. w Danii: Lammefjord został w większej części osuszony w ostatnich dwóch stuleciach i zamieniony na żyzny polder. W Lammefjord, jako depresji, znajduje się najniższy punkt Danii.
Największe fiordy[]
Najdłuższymi fiordami na świecie są:
Grenlandia (gren. Kalaallit Nunaat, duń. Grønland) – autonomiczne terytorium zależne Danii położone na wyspie o tej samej nazwie w Ameryce Północnej, o obszarze 2175,6 tys. km² (największa wyspa na świecie), pokrytej w 84% przez lądolód (341,7 tys. km² jest wolnych od lodu) i o ludności 57 695 (według stanu z lipca 2012). Przeważającą część (89%) mieszkańców Grenlandii stanowią Inuici.Dolina U-kształtna (żłób lodowcowy) dolina powstała w wyniku przekształcenia doliny V-kształtnej przez lodowiec górski. Profil takiej doliny przypomina literę "U": charakteryzuje się ona stromymi ścianami skalnymi (niem. Trogwand) i stosunkowo płaskim dnem zazwyczaj wypełnionym osadami morenowymi lub pochodzącymi ze stoków (stożki piargowe, aluwialne i koluwia osuwiskowe). Ma ona przebieg bardziej prostolinijny niż dolina rzeczna, z której została uformowana. Dodatkowo w przeciwieństwie do dolin rzecznych, żłób lodowcowy może posiadać niewyrównany profil podłużny, a przegłębione dno żłobu może sięgać poniżej poziomu morza (skalne dna dolin alpejskich, Sognefjord w Norwegii). Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich, które są lub były w przeszłości zlodowacone. Żłoby lodowcowe formowane są przez lodowce górskie (Alpy, Tatry) lub też strumienie lodu na obrzeżach lądolodów i czap lodowych (Grenlandia, Skandynawia). W Polsce przykładem są doliny tatrzańskie, np. słowacka Dolina Białej Wody. Specyficznym przypadkiem doliny U-kształtnej jest fiord.
- Kangertittivaq (Scoresby Sund) na Grenlandii – 350 km
- Sognefjorden w Norwegii – 203 km
- Hardangerfjord w Norwegii – 179 km
Najgłębszymi fiordami są:
- Skelton Inlet na Antarktydzie – 1933 m
- Kangertittivaq na Grenlandii – 1450 m
- Sognefjorden w Norwegii – 1308 m
- Canal Messier w Chile – 1288 m
Przypisy[]
Dania – Królestwo Danii (duń. Kongeriget Danmark) – państwo położone w Europie Północnej (Skandynawia), najmniejsze z państw nordyckich. W jej skład wchodzą też formalnie Grenlandia oraz Wyspy Owcze, które posiadając szeroką autonomię tworzą z kontynentalną Danią Wspólnotowe Królestwo Danii (Rigsfællesskabet). Dania graniczy od południa z Niemcami, zaś przez cieśninę Sund sąsiaduje ze Szwecją.Lammefjord – sztucznie osuszony teren (polder), dawny fiord w Danii, na południowo-wschodnim krańcu półwyspu Ods Herred, który z kolei wieńczy środkową część północnej Zelandii.
Warto wiedzieć że... beta
Zatoka Kotorska (Boka Kotorska) – zatoka w południowej części Morza Adriatyckiego w Czarnogórze o językowatym kształcie, głęboko wcinająca się w ląd. Składa się na nią 5 mniejszych zatok: Hercegnovski zaliv, Tivatski zaliv, Morinjski zaliv, Risanski zaliv i Kotorski zaliv.
Patagonia (dawna nazwa Patagonica) – kraina geograficzna w południowej części Ameryki Południowej, położona na terenie Argentyny i Chile. Znajduje się między Oceanami: Atlantyckim a Spokojnym, sięga na płn. po rzekę Rio Negro, obejmująca około 900 000 km², z czego 670 000 km² na wsch. należy do Argentyny a reszta na zach. do Chile.
Depresja – obszar lądu położony poniżej poziomu morza. Depresje zalane przez wody jeziora lub pokryte lodowcem nazywane są kryptodepresjami. Przykładem kryptodepresji jest jezioro Bajkał, w Polsce największą kryptodepresję (30 m) ma Jezioro Miedwie.
Morze Adriatyckie (alb. Det(i) Adriatik, serb. i chorw. Jadransko more, Jadran, słoweń. Jadransko morje, Jadran, wł. Mare Adriatico) – północne odgałęzienie Morza Śródziemnego. Morze Adriatyckie rozdziela Półwysep Apeniński od Bałkańskiego.
Antarktyda – kontynent o powierzchni około 14,0 mln km², znajdujący się na półkuli południowej Ziemi, prawie w całości w strefie podbiegunowej. Większa część kontynentu pokryta jest polarną czapą lodową, jest on praktycznie niezamieszkany przez ludzi, nie licząc personelu 37 stacji badawczych. Antarktyda jest jedynym kontynentem, na terenie którego nie ma żadnego państwa. Status Antarktydy jest regulowany przez traktat antarktyczny, który zamroził roszczenia terytorialne.
Labrador – półwysep, położony we wschodniej Kanadzie, otoczony od zachodu wodami Zatoki Hudsona, od północy - Cieśniny Hudsona, od wschodu - Oceanu Atlantyckiego, a od południowego wschodu - Zatoki Świętego Wawrzyńca.
Wybrzeże riasowe to wybrzeże na skraju obszaru górskiego (ale nie zlodowaconego) lub wyższego, rozcięte przez głębokie doliny rzeczne będące obecnie zatokami. Powstałe w wyniku podnoszenia się poziomu wód morskich lub obniżenia lądu. Występuje m.in. w zachodniej części Irlandii, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii.