Ewolucjonizm - biologia

Fizyczne i biologiczne mechanizmy ewolucji Wszechświata i życia są podstawą dla ewolucjonizmu w filozofii. Zdaniem Michała Hellera, katolickiego filozofa przyrody specjalizującego się w kosmologii, ewolucjonizm bez podstaw w fizyce i biologii, a konkretnie w darwinizmie, byłby tylko jedną z opcji ideologicznych lub filozoficznych. Ewolucjonizm biologiczny stał się podstawą do rozwoju nurtu światopoglądowego określanego jako biologizm. Sformułowanie teorii ewolucji i odkrycie jej mechanizmów przez niektórych ewolucjonistów było wykorzystywane jako argument na rzecz monizmu materialistycznego. Taką postawę przyjął Haeckel, a jego argumenty zostały następnie podjęte przez Engelsa. Haeckel przyjmował koncepcję ewolucji jako postępu. Postęp taki zaś dotyczyć miał nie tylko biologii, ale też społeczeństwa (poczynając od rozwoju od ras uważanych przez niego za bliższe małpom, a więc niższe, do wyższych), a wszystkie tajemnice jego zdaniem da się rozwiązać metodą naukową w duchu darwinizmu. W 1906 r. jego zwolennicy utworzyli Niemiecki Związek Monistów. Ewolucjonizm darwinowski został również zaadaptowany przez przedstawicieli pozytywizmu warszawskiego. Co prawda dość wcześnie zwolennicy ewolucjonizmu zaznaczali, że światopoglądowe wnioski wysuwane z interpretacji darwinizmu nie stanowią istoty samej teorii naukowej, jednak zarówno światopoglądowa, jak i biologiczna odsłona darwinizmu spotkała się z krytyką nie tylko naukowców o odmiennych poglądach, ale też środowisk kościelnych.

W filozofii ewolucja bywa rozumiana inaczej niż w naukach przyrodniczych. W ewolucjonizmie filozoficznym pojawiają się echa zdezaktualizowanych wcześniej w biologii teorii. Przykładem jest élan vital, czyli siła życiowa, która ma napędzać ewolucję w filozofii Henriego Bergsona, będąca pojęciem zaczerpniętym z witalizmu. W jego wizji filozoficznej tzw. ewolucja twórcza sprawia, że pierwotna inwencja, startując z pojedynczego punktu, rozwija się w różne odgałęzienia, które osiągają doskonałość rozwiązań instynktownych u owadów i inteligentnych u kręgowców, a także mają być podstawową siłą zmieniającą świat. Również wizja Pierre’a Teilharda de Chardin obejmowała ewolucję biologiczną, która jego zdaniem odpowiada ruchowi wykraczającemu poza znany świat fizyczny. Jego poglądy łączą ewolucjonizm z rozwojem chrześcijańskim. Jednocześnie ich optymistyczna wizja powszechnej ewolucji prowadzącej do coraz doskonalszych form stała w sprzeczności z odkryciami termodynamiki, gdyż zmiany z nią zgodne prowadzą ku nieuporządkowaniu. Rozwiązanie paradoksu życia jako układu o malejącej entropii, które zaproponował Erwin Schrödinger, zauważając, że organizmy żywe zmniejszają lokalnie entropię kosztem pozyskiwania energii z zewnątrz i zwiększania entropii ogólnej, dotyczy jedynie układów lokalnych, podczas gdy w skali Wszechświata rozwój ku coraz większej doskonałości stoi w sprzeczności z prawami fizyki.

W naukach przyrodniczych od czasów renesansu (np. u Michela de Montaigne) pojawia się krytyka teleologii i tendencja do zastępowania wyjaśnień odwołujących się do celu wyjaśnieniami opisującymi jedynie przyczyny, względnie quasi-cele. We współczesnym ewolucjonizmie teleologia, czyli poszukiwanie celu, nie ma miejsca, za to stosowane są wyrażenia zaczerpnięte z teleologii, co jest określane jako teleonomia. Ich stosowanie ma uprościć metodologiczne badania zjawisk biologicznych, mimo wiedzy, że nie można mówić o prawdziwych celach. Mimo to twierdzenie, że ewolucja Wszechświata dąży do konkretnego celu pojawia się u niektórych współczesnych fizyków teoretycznych, np. u Johna Barrowa i Franka Tiplera, którzy rozwinęli koncepcję zasady antropicznej. Darwin zaznaczał, że trudno oczekiwać, że Stwórca miał specjalny cel w tworzeniu nieznacznie różniących się odmian wewnątrzgatunkowych. Również u współczesnych teologów chrześcijańskich pojawiają się stwierdzenia zmieniające ideę stworzenia. Według nich Stwórca nie wytwarza nowych bytów i nie poprawia ich co jakiś czas, ale samo jego istnienie nadaje istnienie stworzeniom. W ten sposób ewolucja Wszechświata, czy ewolucja biologiczna jest według nich elementem aktu stworzenia i nie są potrzebne nadzwyczajne ingerencje istot boskich.

Ewolucjonizm biologiczny przez powiązanie z ewolucjonizmem społecznym miał wpływ też na poglądy filozoficzno-społeczne. Teoria rekapitulacji była używana nie tylko do prób rekonstrukcji rozwoju ewolucyjnego na podstawie obserwacji embriogenezy. Ernst Haeckel postulował również, że poziom intelektualny dzieci z wysoko rozwiniętych (według europejskich kryteriów) społeczeństw odpowiada poziomowi intelektualnemu dorosłych przedstawicieli społeczności uważanych za prymitywne, co miało się wiązać z porządkiem ewolucyjnym. Taka interpretacja została podjęta przez rasistów, do których należał zresztą sam Haeckel. Do połowy XX w. wśród przyrodników samo istnienie odmian lub ras ludzi było powszechnie przyjmowane, choć termin ten rozumiano różnie. Sam Darwin uważał, że rasy ludzkie nie są od siebie izolowane, w odróżnieniu od ras wewnątrz niektórych innych gatunków, a samego terminu można używać z braku lepszego. Podobnie uważał Dobzhansky. Natomiast Haeckel uważał, że poszczególne rasy ludzkie są odrębnymi liniami ewoluującymi w różnym tempie. Z czasem termin ten zaczął być stosowany coraz rzadziej, wraz z rozwojem genetyki, choć w antropologii bywa używany jeszcze w XXI w. Przez nawiązania do ewolucjonizmu biologicznego Herbert Spencer twierdził, że mężczyźni stoją na wyższym poziomie ewolucyjnym niż kobiety, podczas gdy Havelock Ellis utrzymywał, że kobiety są ewolucyjnie bardziej zaawansowane niż mężczyźni. Teoria rekapitulacji miała też wpływ na poglądy Freuda. Piotr Kropotkin z kolei swoją wizją współpracy jako głównego motoru zmian ewolucyjnych uzasadniał swoje poglądy anarchosyndykalistyczne.

Ze względu na trudność przewidywania przyszłych zmian ewolucyjnych oraz niejasność popularnych w połowie XX w. wyjaśnień odwołujących się do dobra gatunku, Karl Popper początkowo podważał pozycję ewolucjonizmu jako teorii naukowej, twierdząc, że to jedynie program badawczy. Z czasem jednak wycofał się z tego na skutek rozwoju biologii ewolucyjnej.

Bezpośrednie przełożenie zasad funkcjonowania przyrody na etykę określane jest jako błąd naturalistyczny, niemniej ewolucjonizm przyrodniczy bywa przenoszony na światopogląd, co bywa argumentem ze strony kreacjonistów przeciwko ewolucjonizmowi w całości.

Przypisy[ | edytuj kod]

Bibliografia[ | edytuj kod]