Dziedzictwo kulturowe

Dziedzictwo kultury, in. dziedzictwo kulturalne – zasób rzeczy materialnych i niematerialnych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej.

Definicję prawną dziedzictwa kultury podał prof. Jan Pruszyński w monografii Dziedzictwo kultury Polski (2001): .mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #aaa;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f9f9f9}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}

Fauna (od łac. Faunus – bóg trzód i pasterzy) – ogólne określenie na wszystkie gatunki zwierząt na danym obszarze (np. fauna Polski) lub w danym środowisku (fauna sawannowa), a także okresie geologicznym (np. fauna kambryjska). Badanie fauny pozostaje w gestii faunistyki, ale korzystają z niego również inne dziedziny biologii, np. ekologia i etologia, natomiast odkrycia faunistyki są systematyzowane przez systematykę.Lista światowego dziedzictwa (ang. World Heritage List; fr. Liste du patrimoine mondial) – lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, filii ONZ, ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości. Lista obejmuje (w czerwcu 2013) 981 obiektów w 160 krajach, w tym 759 obiektów dziedzictwa kulturowego (K), 193 przyrodniczego (P) i 29 mieszanych (K, P). O wpisaniu danego obiektu na listę decyduje Komitet Światowego Dziedzictwa w trakcie corocznej sesji, począwszy od 1977 r. Nominacje zgłaszane są przez poszczególne kraje. Jeżeli wniosek o wpisanie danego miejsca na listę nie zostanie uwzględniony, może być złożony ponownie.

(...) zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze związanymi z nim wartościami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi uznawanymi za podstawę ochrony prawnej dla dobra konkretnego społeczeństwa i jego rozwoju oraz dla przekazania ich następnym pokoleniom, z uwagi na zrozumiałe i akceptowane wartości historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, mające znaczenie dla tożsamości i ciągłości rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego, dowodzenia prawd i upamiętniania wydarzeń historycznych, kultywowania poczucia piękna i wspólnoty cywilizacyjnej.
Pomnik przyrody – prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych.Krajobraz kulturowy – fizyczne, obserwowalne wzrokowo wyrażenie kultury ludzkiej na powierzchni Ziemi, łączący elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego.

Dziedzictwo kultury Polski, t. 1

Materialne dziedzictwo kultury podzielone jest na nieruchome dziedzictwo, obejmujące budynki, które same mogą zawierać zainstalowaną sztukę, taką jak organy, witraże i freski, duże instalacje przemysłowe lub inne zabytkowe miejsca, oraz ruchome dziedzictwo obejmujące książki, dokumenty, dzieła sztuki, ruchome maszyny, ubranie i inne artefakty, które są uważane za godne zachowania na przyszłość. Należą do nich obiekty istotne dla archeologii, architektury, nauki i technologii o określonej kulturze.

Stanford Encyclopedia of Philosophy (SEP) jest ogólnie dostępną encyklopedią internetową filozofii opracowaną przez Stanford University. Każde hasło jest opracowane przez eksperta z danej dziedziny. Są wśród nich profesorzy z 65 ośrodków akademickich z całego świata. Autorzy zgodzili się na publikację on-line, ale zachowali prawa autorskie do poszczególnych artykułów. SEP ma 1260 haseł (stan na 20 stycznia 2011). Mimo, że jest to encyklopedia internetowa, zachowano standardy typowe dla tradycyjnych akademickich opracowań, aby zapewnić jakość publikacji (autorzy-specjaliści, recenzje wewnętrzne).Flora (z łac. Flora – rzymska bogini kwiatów) – ogół gatunków roślin występujących na określonym obszarze w określonym czasie. Ze względu na odniesienie czasowe wyróżnia się flory współczesne lub flory dawnych okresów geologicznych, zwane florami kopalnymi (np. flora trzeciorzędu). Zakres flory może być ograniczany także do określonego biotopu (np. flora górska) lub określonej formacji roślinnej (np. flora lasu deszczowego). Flora może być ogólna lub ograniczona do wybranej grupy taksonomicznej lub ekologicznej (np. flora chwastów, flora roślin naczyniowych, flora mchów). Określenie flora bakteryjna oznacza ogół bakterii żyjących w organizmie ludzkim (flora fizjologiczna człowieka) lub w określonym jego miejscu (np. flora bakteryjna jamy ustnej). Ogół grzybów występujących na danym obszarze określano dawniej mianem flory grzybów lub mikoflory, współcześnie stosowany jest termin mikobiota podkreślający brak pokrewieństwa grzybów i roślin.

Niematerialne dziedzictwo kultury składa się z niefizycznych aspektów danej kulturze. Koncepcja obejmuje również sposoby zachowań w społeczeństwie, a często formalnych zasad działających w określonym kontekście kulturowym. Należą do wartości społecznych i tradycji, zwyczajów i praktyk, estetyczne i duchowe przekonania, artystycznej ekspresji, język i inne aspekty działalności człowieka. Znaczenie artefakty fizyczne mogą być interpretowane w kontekście społeczno-ekonomicznych, politycznych, etnicznych, religijnych i filozoficznych wartości określonej grupy osób. Naturalnie niematerialne dziedzictwo kulturowe jest trudniejszy do utrzymania niż fizycznych obiektów. Aspekty zachowania i ochrony wartości niematerialnych kulturalnych należą: folklor, zachowanie języka, pomnik przyrody.

Zbigniew Kazimierz Witek (ur. 4 marca 1948 w Wieluniu) – polski inżynier, absolwent i w latach 1972–2004 pracownik naukowy Wydziału Elektrycznego Akademii Górniczo-Hutniczej, od 1996 XIV prezes Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, od 1997 założyciel i dyrektor Instytutu Badań Dokumentacji i Poszukiwań Dzieł Sztuki im. Karola Estreichera, profesor kontraktowy w Wyższej Szkole Handlowej w Krakowie.Jacek Mieczysław Sobczak (ur. 25 czerwca 1946 w Poznaniu) – polski prawnik, profesor nauk prawnych, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, nauczyciel akademicki Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie.

Dziedzictwo naturalne jest również ważnym elementem dziedzictwa społeczeństwa, obejmujący wsi i środowiska naturalnego, w tym flory i fauny, naukowo znany jako różnorodności biologicznej, a także elementów geologicznych (w tym mineralogiczne, geomorfologiczne, paleontologiczne itp.). Tego rodzaju zabytków często służą jako ważny składnik w branży turystycznej danego kraju, przyciąga wielu turystów z zagranicy, jak i lokalnie. Dziedzictwo może obejmować także krajobrazy kulturowe (naturalne cechy, które mogą mieć atrybuty Kultury). Aspekty zachowania i ochrony dziedzictwa naturalnego obejmują: ochrona rzadkich ras, rośliny.

Teresa Gardocka (ur. 1947) - prawnik, doktor habilitowany nauk prawnych, profesor nadzwyczajny, specjalistka w zakresie prawa i postępowania karnego, prorektor ds. Współpracy Międzynarodowej w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. W latach 1973–1989 pracownik naukowo-dydaktyczny na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 2000-2004 profesor w Europejskiej Wyższej Szkole Prawa i Administracji. Od 2004 do 2008 r. profesor w Wyższej Szkole Handlu i Prawa w Warszawie, dziekan Wydziału Prawa, a w latach 2005–2008 rektor tej uczelni.Geologia (gr. gḗ ‘Ziemia’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’) – jedna z nauk o Ziemi, zajmuje się budową, własnościami i historią Ziemi oraz procesami zachodzącymi w jej wnętrzu i na jej powierzchni, dzięki którym ulega ona przeobrażeniom. W szerszym znaczeniu geologia dotyczy również innych planet skalistych.

Ochrona dziedzictwa kultury – w tym obszarze znacząca była Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, która została przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO w roku 1972. W 2011 roku odnotowano, że istnieje 936 Światowego Dziedzictwa UNESCO: 725 183 naturalne i 28 mieszanych właściwości kulturowych, w 153 krajach. Każde z tych miejsc jest uważane za ważny dla społeczności międzynarodowej. UNESCO rozpoczął wyznaczenie arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości. Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w ramach Rady Gospodarczej i Społecznej Narodów Zjednoczonych z artykułem 15 Paktu starał się wpoić zasady, na jakich dziedzictwo kultury jest chronione jako część podstawowego prawa człowieka.

Witraż – ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki osadzone między żelazne sztaby. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub malowanie na nim przeźroczystymi farbami podkreśla charakterystyczne elementy (głowę, oczy, ręce, fałdowanie szat, cieniowanie figur itp.). Witraże stosowano głównie w budownictwie sakralnym. Technika witrażu znana była w starożytności jednak została rozpowszechniona od wczesnego średniowiecza, a rozwinęła się w sztuce gotyckiej. Renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków XIX i XX w sztuce secesji.Folklor (ang. folk-lore „wiedza ludu”) – symboliczno-artystyczna dziedzina kultury ludowej, mająca charakter wieloskładnikowy, niejednolity i synkretyczny.

Publikacje o dziedzictwie kultury[ | edytuj kod]

Karol Estreicher jr, Straty kultury polskiej. Katalog strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1943, Londyn 1944.

Karol Estreicher jr, Curtural Losses of Poland. Index of Polish cultural losses during the German occupation 1939-1943, London 1944.

Stanisław Edward Nahlik, Grabież dzieł sztuki. Rodowód zbrodni międzynarodowej, Wrocław-Kraków 1958.

Wojciech Kowalski, Restytucja dzieł sztuki. Studium z dziedziny prawa międzynarodowego, Katowice 1993.

Jan Pruszyński, Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, t. I-II, Kraków 2001.

M. Weber, Unveräußerliches Kulturgut im nationalen und internationalen Rechtsverkehr, Berlin-New York 2002

Karol Estreicher jr, Straty kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939–1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży (Cultural Losses of Poland during the German occupation 1939–1944 with original documents of the looting). Do druku przygotował i wstępem opatrzył: Zbigniew Witek, Kraków 2003.

K. Odendahl, Kulturgüterschutz, Tübingen 2005.

Dariusz Matelski, Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych, t. I-II, Kraków 2006.

Prawo muzeów. Dedykowana pamięci prof. Jana Pruszyńskiego (1941-2008). Red. Józef Włodarski, Warszawa 2008.

Leksykon prawa ochrony zabytków. Red. Kamil Zeidler, Warszawa 2010.

Prawna ochrona zabytków. Red. Teresa Gardocka i Jacek Sobczak, Toruń 2010.

Zofia Sawaniewska-Mochowa, Anna Zielińska, Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej [1], Ginąca część kultury europejskiej, Warszawa 2007, [2].

Kocój E., Między mainstremem a undergroundem. Dziedzictwo regionalne w kulturze europejskiej – odkrywanie znaczeń, [w:] Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich. Odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja, Seria wydawnicza: ,,Studia nad dziedzictwem i pamięcią kulturową“, tom I, red. Ewa Kocój, Tomasz Kosiek, Joanna Szulborska-Łukaszewicz, Kraków 2019, s. 10-35.

Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich. Odkrywanie, ochrona i (re)interpretacja, Seria wydawnicza: ,,Studia nad dziedzictwem i pamięcią kulturową“, tom I, red. Ewa Kocój, Tomasz Kosiek, Joanna Szulborska-Łukaszewicz, Kraków 2019, ss. 300.

Przypisy[ | edytuj kod]

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji (Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 190).
Jan Pruszyński: Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna. T. 1. Kraków: Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, 2001, s. 50. ISBN 83-88551-55-8.
Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972.
l (red.), Polski Komitet ds Unesco: Konwencja, unesco.pl [dostęp 2016-02-19] .
l, Społeczne prawa człowieka archiwum / Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych / Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, mpips.gov.pl [dostęp 2016-02-20] .

Linki zewnętrzne[ | edytuj kod]

Erich Hatala Matthes, The Ethics of Cultural Heritage, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 12 lipca 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-03] .

Fresk (z wł. fresco - świeży) – technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu na mokrym tynku farbami odpornymi na alkaliczne działanie zawartego w zaprawie wapna. Inne nazwy to al fresco i buon fresco.Historia – nauka humanistyczna i społeczna, która zajmuje się badaniem przeszłości, a w znaczeniu ścisłym badaniem działań i wytworów ludzkich, aż do najstarszych poświadczonych pismem świadectw, w odróżnieniu od prehistorii, archeologii, antropologii lub historii naturalnej. Wynikiem badań historycznych jest opis dziejów (historiografia).

w oparciu o Wikipedię (licencja GFDL, CC-BY-SA 3.0, autorzy, historia, edycja)