Dyspersja biologiczna
Przeczytaj także...
Zoochoria, zwierzęcosiewność – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania diaspor roślinnych (nasion, zarodników, rozmnóżek) przez zwierzęta. Diaspory mogą być np. przyczepione do sierści, albo zjadane i później wydalane. Rośliny rozsiewające się przez zoochorię mają szczególne przystosowania do takiego sposobu rozsiewania, np. nasiona zaopatrzone w haczyki przyczepiające je do sierści zwierząt, specjalne ciałka zachęcające (tzw. elajosomy) mrówki do zabierania nasion, albo jadalne części owocu.Hydrochoria (wodosiewność) – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania się nasion roślin i zarodników. Występuje często u roślin wodnych i błotnych (glony, kosaciec, olsza, grążel żółty i inne). Rzadziej u roślin rosnących na mniej wilgotnych stanowiskach np. u mchów, rozchodnika, wiesiołka. Wtedy zarodniki lub nasiona rozsiewane są dzięki deszczowi (deszczosiewność). Wśród roślin wybitnie lądowych hydrochoria występuje np. u palm, umożliwiając rozsiewanie się nasion palmy kokosowej i palmy seszelskiej na nawet bardzo odległe stanowiska (np. wyspy).
Diapauza – okres życia utajonego, wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie (hormonalnie lub neurohormonalnie) okresowy stan zwolnienia rozwoju ontogenetycznego, wykorzystywany powszechnie przez organizmy w środowiskach podlegających silnym periodycznym lub nieperiodycznym zmianom zewnętrznych warunków życiowych lub w związku z przeobrażeniem. Może trwać od kilku tygodni do kilkudziesięciu lat (niektóre chrząszcze z rodziny kózkowatych i bogatkowatych). W okresie diapauzy organizm nie rozmnaża się, oddychanie i metabolizm są na bardzo niskim poziomie, następują zmiany w poziomie hormonów. Diapauza związana z periodycznym pogorszeniem się warunków otoczenia nazywana jest diapauzą obligatoryjną, a związana ze zmianami nieperiodycznymi – diapauzą fakultatywną. U niektórych pluskwiaków i szpecieli w stan diapauzy może zapadać tylko jedna płeć. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są fotoperiodyzm, temperatura, wilgotność i przegęszczenie.
Zoochoria, zwierzęcosiewność – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania diaspor roślinnych (nasion, zarodników, rozmnóżek) przez zwierzęta. Diaspory mogą być np. przyczepione do sierści, albo zjadane i później wydalane. Rośliny rozsiewające się przez zoochorię mają szczególne przystosowania do takiego sposobu rozsiewania, np. nasiona zaopatrzone w haczyki przyczepiające je do sierści zwierząt, specjalne ciałka zachęcające (tzw. elajosomy) mrówki do zabierania nasion, albo jadalne części owocu.Hydrochoria (wodosiewność) – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania się nasion roślin i zarodników. Występuje często u roślin wodnych i błotnych (glony, kosaciec, olsza, grążel żółty i inne). Rzadziej u roślin rosnących na mniej wilgotnych stanowiskach np. u mchów, rozchodnika, wiesiołka. Wtedy zarodniki lub nasiona rozsiewane są dzięki deszczowi (deszczosiewność). Wśród roślin wybitnie lądowych hydrochoria występuje np. u palm, umożliwiając rozsiewanie się nasion palmy kokosowej i palmy seszelskiej na nawet bardzo odległe stanowiska (np. wyspy).
Diapauza – okres życia utajonego, wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie (hormonalnie lub neurohormonalnie) okresowy stan zwolnienia rozwoju ontogenetycznego, wykorzystywany powszechnie przez organizmy w środowiskach podlegających silnym periodycznym lub nieperiodycznym zmianom zewnętrznych warunków życiowych lub w związku z przeobrażeniem. Może trwać od kilku tygodni do kilkudziesięciu lat (niektóre chrząszcze z rodziny kózkowatych i bogatkowatych). W okresie diapauzy organizm nie rozmnaża się, oddychanie i metabolizm są na bardzo niskim poziomie, następują zmiany w poziomie hormonów. Diapauza związana z periodycznym pogorszeniem się warunków otoczenia nazywana jest diapauzą obligatoryjną, a związana ze zmianami nieperiodycznymi – diapauzą fakultatywną. U niektórych pluskwiaków i szpecieli w stan diapauzy może zapadać tylko jedna płeć. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są fotoperiodyzm, temperatura, wilgotność i przegęszczenie.
Trzy sposoby rozsiewania owoców:
1a. anemochoria – owoc mniszka z aparatem lotnym z puchu kielichowego
1b. anemochoria – skrzydlaki klonu
2a. hydrochoria – owoc kokosa przeniesiony przez wodę w odległe miejsce
2b. hydrochoria – kiełkujący owoc kokosa
3a. zoochoria – owoc rzepnia kolczastego, przyczepiający się do sierści zwierząt
3b. zoochoria – owoc bielunia dziędzierzawy
1a. anemochoria – owoc mniszka z aparatem lotnym z puchu kielichowego
1b. anemochoria – skrzydlaki klonu
2a. hydrochoria – owoc kokosa przeniesiony przez wodę w odległe miejsce
2b. hydrochoria – kiełkujący owoc kokosa
3a. zoochoria – owoc rzepnia kolczastego, przyczepiający się do sierści zwierząt
3b. zoochoria – owoc bielunia dziędzierzawy
Dyspersja (z łac. dispersio, czyli rozproszenie), rozprzestrzenianie się – proces przemieszczania się organizmów w stosunku do obszaru zajętego przez populację lub poza organizm macierzysty.
Brudnica nieparka (Lymantria dispar) - motyl nocny z rodziny brudnicowatych (Lymantriidae), uważany za niebezpiecznego szkodnika lasów i sadów.Gatunek inwazyjny – gatunek alochtoniczny o znacznej ekspansywności, który rozprzestrzenia się naturalnie lub z udziałem człowieka i stanowi zagrożenie dla fauny i flory danego ekosystemu, konkurując z gatunkami autochtonicznymi o niszę ekologiczną, a także przyczyniając się do wyginięcia gatunków miejscowych.
Dyspersja kierunkowa to migracja (zwierząt lub roślin). Bezkierunkowe przemieszczanie się młodych ptaków po uzyskaniu samodzielności poza miejsce rozrodu nazywane jest dyspersją polęgową.
Przykład dyspersji stonki ziemniaczanej (kolor żółty: kolebka; pomarańczowy: obecny zasięg; zielony: kolebka ziemniaka)
Ze względu na tempo i sposób rozprzestrzeniania się organizmów można wydzielić kilka jego typów. Według systemu Evelyn Christine Pielou są to:
U roślin głównym sposobem dyspersji jest rozsiewanie propagul. Za formę adaptacji umożliwiającą dyspersję w czasie uważana jest diapauza.
Diaspora (gr. dia – przez, na wskroś, sporos – nasiono) – dowolny twór, który służy do rozmnażania i rozprzestrzeniania rośliny lub grzyba. Diasporą może być zarówno cały organizm, jak i jego część zdolna do wyrośnięcia w nowy organizm. Diaspory dzielą się na generatywne i wegetatywne. Do pierwszych należą nasiona, owoce i owocostany, do diaspor wegetatywnych należą: fragmenty plechy, bulwy i bulwki, kłącze, turiony, rozmnóżki, zarodniki.Rzepień kolczasty, rzepień ciernisty (Xanthium spinosum L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej. Zawleczony i zadomowiony na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W polskiej florze jest antropofitem zadomowionym zwłaszcza w południowo-wschodniej części kraju.
Do czynników ograniczających możliwości dyspersji osobników należą czynniki geograficzne (na przykład izolacja na wyspach środowiskowych) oraz bariery topograficzne, naturalne (rzeki, pasma górskie) i pochodzenia antropogenicznego (autostrady).
W ramach ochrony przyrody tworzone są korytarze ekologiczne, umożliwiające dyspersję zwierząt i roślin oraz zachowanie łączności pomiędzy zdefragmentowanymi siedliskami.
Zobacz też[ | edytuj kod]
Przypisy[ | edytuj kod]
- Charles Krebs: Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczeń i liczebności. Anna Kozakiewicz, Michał Kozakiewicz, Jakub Szacki (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 44–55. ISBN 83-01-12041-X.
- Mirosław Ślusarczyk. Diapauza jako strategia przetrwania. „Wiadomości Ekologiczne”. 44, s. 279–303, 1998.
Populacja biologiczna – zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość.Korytarz ekologiczny – ciąg dzikiej roślinności, zadarnione pasy wzdłuż dróg i cieków wodnych, a także nie uprawiane obrzeża pola, które łącząc się z innymi pasami roślinności tworzą sieć, stanowiącą schronienie dla zwierząt, będącą swoistym szlakiem komunikacyjnym dla wielu gatunków roślin i zwierząt, które nie wytworzyły mechanizmów do przemieszczania się.
Warto wiedzieć że... beta
Skrzydlak (samara) – owoc suchy i niepękający (typu orzech lub niełupka), o owocni zaopatrzonej w skrzydlaste wyrostki ułatwiające rozsiewanie. Skrzydlaki należą do diaspor zwanych meteochorami lub też lotnikami i szybownikami tj. takich organów rozprzestrzeniania, które zaopatrzone są w urządzenia zwalniające opadanie w powietrzu i pozwalające na pokonywanie w powietrzu znacznych odległości. Cechą wyróżniającą skrzydlaki od innych meteochorów jest cienki, zwykle błoniasty wyrostek w formie skrzydełka lub skrzydełek.
Mniszek (Taraxacum F.H. Wigg.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Liczy ponad 2000 gatunków na całej kuli ziemskiej. W Polsce występuje ok. 380 drobnych gatunków, rozpoznawanych tylko przez specjalistów. Gatunki te zebrane są w sekcje, które w popularnych opracowaniach opisane są jako gatunki zbiorowe. Ze względu na pewne podobieństwo morfologiczne bywa mylony z mleczem.
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych (Solanaceae Adans.). Pochodzi z Meksyku, rozprzestrzenił się w wielu regionach świata. Obecnie występuje w całej Eurazji i Ameryce Północnej. Epekofit w Polsce występujący pospolicie.
Puch kielichowy (łac., ang. pappus) – włoski, łuseczki, szczecinki lub rąbek powstający z przekształconego kielicha kwiatu u niektórych roślin, głównie z rodziny astrowatych. Puch kielichowy najczęściej służy do rozsiewania owoców, tworząc tzw. aparat lotny, ułatwiający ich długie utrzymywanie się w powietrzu i roznoszenie nieraz na znaczne odległości.
Biogeografia wysp – część ekologii dotycząca rozmieszczenia i liczebności gatunków na wyspach ekologicznych – obszarach z granicami, na których istnieje bariera ekologiczna utrudniająca migrację organizmów, co prowadzi do powstawania odizolowanych ekosystemów o strukturze zależnej od wielu czynników biotycznych i abiotycznych. W tym przypadku pojęcie „bariery ekologiczne” oznacza takie przeszkody utrudniające przemieszczanie się organizmów, jak łańcuchy górskie, szerokie pasy wody dla zwierząt lądowych, duże obszary rolne (bez zadrzewień śródpolnych) i ogrodzone sady, tereny zabudowane i autostrady. W ekologii o pojawieniu się bariery ekologicznej mówi się również w przypadku wystąpienia innych czynników powodujących izolację rozrodczą, takich jak zanik kontaktów w wyniku przyjęcia przez grupy organizmów jednego gatunku różnych strategii ekologicznych (np. różne pory aktywności, różne preferencje pokarmowe, różne pory kwitnienia roślin). Klasycznymi przykładami wysp ekologicznych są wyspy oceaniczne o zróżnicowanej powierzchni i różnej odległości od innych wysp i kontynentu.
Anemochoria (wiatrosiewność) – jeden ze sposobów rozprzestrzeniania zarodników grzybów oraz zarodników, nasion i owoców u roślin, polegający na roznoszeniu ich przez ruchy powietrza. Wiatrosiewność jest bardzo rozpowszechnionym sposobem rozsiewania, szczególnie wśród roślin rosnących w górach, na stepach, pustyniach, na sawannie i na wyspach. Umożliwia rozprzestrzenianie się grzybów i roślin na duże odległości, nawet setek kilometrów. Odległość na jaką przenoszone są zarodniki i nasiona zależy m.in. od ich ciężaru i stopnia przystosowania do wiatrosiewności.
Kokos właściwy, palma kokosowa (Cocos nucifera L.) – jedyny gatunek z monotypowego rodzaju kokos (Cocos L.), należącego do rodziny arekowatych.