Dynastia Liao – dynastia pochodzenia kitańskiego panująca na terenie dzisiejszej Mandżurii, Mongolii oraz części północnych Chin w latach 907 - 1125.

Historia[ | edytuj kod]

Początki dynastii i jej nazwa[ | edytuj kod]

W IX wieku wśród Kitanów rosło znaczenie klanów Yila (później zmienił nazwę na Yelü) i Xiao, które porozumiały się między sobą w celu obalenia władzy kaganów z klanu Yaolian. Ten sojusz utrzymał się także później, kiedy to cesarze wywodzący się z klanu Yelü brali za cesarzowe kobiety z klanu Xiao. W roku 907 wodzowie Kitanów tradycyjnie co trzy lata wybierający kagana zdjęli z urzędu nieudolnego Hendejina (901 - 907) z klanu Yaolian i wybrali kaganem Abaoji (907 - 926), zdolnego wodza z klanu Yelü. Tę datę zazwyczaj przyjmuje się za początek dynastii Liao, ponieważ według późniejszej oficjalnej historii dynastii, „Historii Liao”, Yelü Abaoji wstąpił na tron cesarski właśnie w tym roku. Niemniej „Historia Liao” już w roku 916 odnotowuje drugą ceremonię tego rodzaju. Najprostszym sposobem usunięcia tej sprzeczności jest przyjęcie, że w roku 907 Yelü Abaoji został kaganem, co w „Historii Liao” anachronicznie zostało opisane jako wstąpienie na tron cesarski, a w rzeczywistości tytuł cesarski przyjął on dopiero w roku 916. Należy przy tym wspomnieć, że inne źródła datują to wydarzenie mgliście na okres gdzieś pomiędzy rokiem 904 a 922. Jeszcze bardziej niejasna jest chronologia przyjęcia przez dynastię nazwy Liao. Według różnych źródeł miało się to stać w roku 926, 937, 938 lub 947. Później dynastia zmieniła nazwę na Qidan guo (Państwo Kitanów), przy czym stało się to w roku 983 albo 1013. W roku 1066 powrócono do nazwy Liao. Te nie dające się do końca rozwikłać niespójności zapewne wynikają z tego że zapiski dotyczące panowania wczesnych cesarzy zostały skompilowane dopiero u schyłku XI wieku i kompilatorzy zaciemnili kwestię projektując na okres wcześniejszy wydarzenia, które w rzeczywistości miały miejsce począwszy od połowy X wieku lub nawet później. Sama nazwa Liao pochodzi od rzeki Liao w południowej Mandżurii.

Dalsza historia[ | edytuj kod]

Yelü Abaoji pokonując w długotrwałych walkach ludy dzisiejszej Mandżurii i Mongolii, w tym m.in. Xi, Shiwei i Dżurdżenów, ustanowił nad nimi hegemonię Kitanów. Jednocześnie urządzał on łupieżcze najazdy na terytorium Chin i coraz śmielej interweniował w sprawy efemerycznych państw istniejących tam w okresie Pięciu Dynastii. Nie poddał się on ponownemu wyborowi na kagana po upływie trzech lat i stłumił bunty swoich braci, którzy liczyli na przejęcie władzy. Chcąc ustanowić dziedziczną dynastię w roku 916 przyjął chiński tytuł cesarza i wyznaczył swojego syna następcą tronu, tym samym próbując wprowadzić chiński system przechodzenia władzy z ojca na syna. Zaczął on osiedlać pojmanych i przybyłych na terytorium Kitanów Chińczyków w budowanych na chińską modłę miastach i zbudował cesarską stolicę. W roku swojej śmierci podbił także koreańsko-mandżurskie państwo Balhae. Syn Yelü Abaoji, Yelü Deguang (imię świątynne Taizong) (927 - 947), w roku 936 poparł bunt Shi Jingtanga (936 - 942), namiestnika Późniejszej dynastii Tang, i tym samym dopomógł mu w założeniu Późniejszej dynastii Jin. W zamian ten uznał jego zwierzchność i scedował na rzecz Kitanów szesnaście północnych prefektur swojego państwa. Kolejny cesarz Późniejszej dynastii Jin, Shi Chonggui (942 - 946), zerwał jednak z Kitanami, co doprowadziło do zajęcia przez nich Kaifengu i obalenia dynastii. Taizong miał wówczas ogłosić nową nazwę dynastii, „Wielkie Liao”, Kitanowie okazali się jednak niezdolni do opanowania północnych Chin i musieli się wycofać. Podczas panowania nieudolnego Muzonga (951 - 969) Chiny zaczęły się jednoczyć pod przywództwem nowej dynastii Song. Liao popierało przeciwko Songom buforowe państewko Północnej dynastii Han. W roku 979 zostało ono zajęte przez Songów, lecz próby odbicia przez nich szesnastu prefektur zakończyły się klęskami chińskich armii w latach 979 i 986. Do stabilizacji dynastii Liao doszło podczas długiego panowania cesarza Shengzonga (982 - 1031). Wstąpił on na tron w wieku 11 lat i aż do swej śmierci w roku 1009 dominującą rolę w rządzie odgrywała jego matka, cesarzowa wdowa Chengtian. W roku 1004 Kitanowie dokonali inwazji na terytorium Chin docierając na odległość 100 kilometrów od Kaifengu, w wyniku czego pomiędzy Liao a Song zawarto traktat, w którym oba cesarstwa uznawały się wzajemnie na zasadach równości, przy czym Song miało wypłacać Liao coroczną „kontrybucję na wydatki wojskowe” w wysokości 200 tys. zwojów jedwabiu i 100 tys. liangów srebra. Traktat ten „utorował drogę stuleciu stabilności i pokojowej koegzystencji”. Za panowania Shengzonga Kitanowie prowadzili także krwawe wojny z położonym na Półwyspie Koreańskim państwem Goryeo, które ostatecznie uznało ich zwierzchnictwo. Doszło wtedy również do szeregu reform o charakterze instytucjonalnym, które generalnie prowadziły do rozbudowy instytucji państwowych na wzór chiński. W roku 1042 Kitanowie wykorzystali wojnę pomiędzy Songami a tanguckim państwem Xixia do wymuszenia na tych pierwszych zwiększenia kontrybucji do 200 tys. liangów srebra i 300 tys. zwojów jedwabiu. Wojna jaka toczyła się pomiędzy Liao a Xixia w latach 1044 - 1053 przyniosła jednak Kitanom wiele porażek, zanim Tanguci z powrotem uznali swój tradycyjny wasalny status. Prochińska polityka cesarza Daozonga (1055 - 1101) doprowadziła w roku 1063 do wybuchu rebelii bardziej tradycjonalistycznie nastawionego cesarskiego brata Zhongyuana. Po jej stłumieniu rzeczywista władza w państwie zaczęła skupiać się w ręku ministra Yelü Yixina, który doprowadził do śmierci zagrażających jego pozycji cesarzowej i następcy tronu. Jego upadek nastąpił w roku 1080 i po śmierci Daozonga władza przeszła w ręce syna zamordowanego przez Yelü Yixina następcy tronu, Tianzuo (1101 - 1125). W XI wieku Liao było nękane przez okresowe rebelie podlegających mu ludów, takich jak Xi, Zubu (być może spokrewnionych lub identycznych z Tatarami) oraz ludności dawnego Balhae. Prawdziwym zagrożeniem dla dynastii okazali się jednak zamieszkujący wschodnią Mandżurię Dżurdżeni, którzy w roku 1114 wzniecili powstanie pod przywództwem swojego wodza Agudy (imię świątynne Taizu) (1115 - 1123). M.in. z powodu buntu chcących go obalić członków panującego klanu i kolejnej rebelii ludności Balhae Tianzuo okazał się niezdolny do szybkiego pokonania Dżurdżenów, a z każdym zwycięstwem tych ostatnich przechodziło na ich stronę coraz więcej podległych niegdyś Kitanom ludów. W roku 1120 Dżurdżeni zajęli Najwyższą Stolicę Kitanów i w następnych latach działając w sojuszu z Songami podbili większość terytorium dynastii Liao, która przestała istnieć wraz z dostaniem się Tianzuo do niewoli w roku 1125.