Dominikanie, Zakon Braci Kaznodziejów (łac. Ordo Fratrum Praedicatorum) – katolicki zakon męski założony w 1216 r. przez św. Dominika Guzmána „szczególnie dla kaznodziejstwa i zbawiania dusz”. Według księgi Vitae fratrum (Życie braci), opracowanej przez Gerarda de Frachet OP, opisującej życie pierwszego pokolenia braci, spisanej jeszcze za ich życia, zakon został „założony przez św. Dominika w Tuluzie przede wszystkim dla zwalczania herezji i schizmy”. Stąd dosyć wcześnie papież Grzegorz IX powierzył im Urząd Inkwizycji. W Prowansji istniał wówczas ruch katarów i Albigensów.

Zakon Kaznodziejski dał Kościołowi 4 papieży, 68 kardynałów, 13 patriarchów, 240 arcybiskupów i 1170 biskupów.

Powstanie zakonu[ | edytuj kod]

Dominikańskie Epitafium Bartłomieja w Szprotawie z 1316 na wieży kościoła farnego w Szprotawie

Początki zakonu dominikanów wiążą się z langwedocką misją nawrócenia katarów. Do legatów i misjonarzy cysterskich przyłączyli się w 1206 dwaj kapłani z Kastylii: biskup Osmy Diego z Acebes i podprzeor jego kapituły św. Dominik Guzman. Przychylnie przyjęci przez papieża w Rzymie, spotkali się z jego legatami i uzyskali od nich poparcie dla akcji nawracania katarów. Obrana przez nich metoda różniła się od cysterskiej programowym eksponowaniem ubóstwa misjonarzy, którzy żebrząc uprawiali wędrowne kaznodziejstwo na wzór apostolski. Obok apostolskich wędrówek od domu do domu nowi misjonarze, mający odpowiednie przygotowanie teologiczne i oratorskie, organizowali uczone dysputy z katarami i waldensami (np. na zamku w Pamiers w 1207), starając się przy pomocy argumentów wykazać fałsz ich nauki. Papież Innocenty III w pełni zaakceptował ich metody. Do św. Dominika przyłączali się kandydaci na kaznodziejów. Rozszerzał się zakres działalności: nie ograniczali się już do nawracania katarów, ale podjęli ewangelizację wśród miejscowej ludności. Powierzenie zadań kaznodziejskich przez biskupa Tuluzy nadało grupie charakter instytucjonalny i powiększyło jej wiarygodność. Powstała silna, dynamiczna wspólnota, która znacznie szybciej niż „ubodzy z Asyżu” została przekształcona w oficjalny zakon. Wstępną aprobatę papieską otrzymali podczas czwartego soboru laterańskiego, w którym św. Dominik uczestniczył osobiście. 22 grudnia 1216 papież Honoriusz III wydał bullę zatwierdzającą nowy zakon w Kościele. Dominik przy ustalaniu zasad funkcjonowania nowego zgromadzenia wykorzystał regułę św. Augustyna, omijając przepis soboru laterańskiego, zakazujący tworzenia nowych zakonów. Mimo iż przyjęli regułę kanoniczą, bracia wyrzekli się wszelkich form własności i stali się zakonem żebrzącym. Żebrzący charakter klasztorów kształtował się stopniowo, przesądziło o nim dopiero postanowienie pierwszej kapituły generalnej w 1220. Zachowały się pierwsze Konstytucje Zakonu, obowiązujące przed poprawionym wydaniem dokonanym przez św. Rajmunda z Penyafort, które weszło w życie w 1241 roku. Część pierwsza zaczerpnęła wiele z konstytucji Premonstratensów (Norbertanie) i pochodzi z pierwszej kapituły odbytej w 1216 roku, na której Zakon został uformowany.

Nazwa i symbole[ | edytuj kod]

Zakon nazywa się oficjalnie po łacinie Ordo Praedicatorum (pol. Zakon Kaznodziejów), stąd skrót przy nazwisku „OP”, czasem w wersji spolszczonej „ZK”. Dominikanie to nazwa bardzej potoczna pochodząca od imienia założyciela Dominika, po łacinie Dominicus. Podobnie jak nazwa franciszkanie pochodzi od św. Franciszka. Przypadkowo, przywołuje ona dwa słowa łacińskie Domini canes (dosłownie „psy Pana”). Stąd czasem czarno-biały pies jest używany jako symbol graficzny Zakonu. Biel i czerń – od habitów takich kolorów.