• Artykuły
  • Forum
  • Ciekawostki
  • Encyklopedia

    • Dolina rzeczna

    Przeczytaj także...
    Erozja denna inaczej erozja wgłębna – erozja prowadząca do pogłębienia koryta rzecznego i doliny rzecznej. Działa przede wszystkim w górnym biegu rzeki, gdzie spadek jest duży i wody mogą wymywać i transportować duże ilości materiału skalnego. Erozja denna odbywa się przede wszystkim na drodze abrazji rzecznej przez tarcie o dno koryta głazami wleczonymi po nim. Efektem erozji dennej jest tworzenie się głębokich, coraz węższych dolin w kształcie litery V o stromych brzegach, stopniowo się osypujących i ulegających złagodzeniu.Wojciech Jaroszewski (ur. 3 lutego 1935 roku w Poznaniu, zm. 24 grudnia 1993 roku w Warszawie) – polski geolog, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, znawca Tatr, działacz turystyczny. Wnuk Tadeusza Smoluchowskiego – polskiego chemika i alpinisty.
    Woda opadowa (potocznie: deszczówka) – woda, która powstaje przez kondensację pary wodnej w atmosferze i spada na powierzchnię Ziemi w postaci opadów atmosferycznych (deszczu, śniegu, gradu). Jej skład zależy od czystości powietrza, które napotyka podczas opadania; charakteryzuje się dużą zawartością gazów (tlenu, azotu, dwutlenku węgla) i może zawierać sadzę, pyłki roślinne, pył przemysłowy, mikroorganizmy, a także pewne ilości soli mineralnych. Ze względu na zawartość rozpuszczonego dwutlenku węgla pH wody opadowej wynosi około 6 (odczyn kwaśny). Niektóre gazowe zanieczyszczenia (dwutlenek siarki, siarkowodór, tlenek azotu) obniżają to pH jeszcze bardziej, powodując zjawisko kwaśnych deszczów. Woda opadowa nie nadaje się do picia, natomiast może być przydatna po zebraniu w kanalizacji do celów gospodarczych i przemysłowych.
    Przykład szerokiej doliny lodowcowej. Park Narodowy Jotunheimen, Norwegia.
    Dolina Dolnej Wisły pod Fordonem

    Dolina, dolina rzeczna – wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie i wyraźnie wykształconym dnie, otoczona z dwóch stron wzniesieniami, najczęściej powstała w wyniku działalności rzek (erozji i akumulacji rzecznej) lub lodowców.

    Dolina Dolnej Wisły (314.8) – kraina geograficzna oraz makroregion fizycznogeograficzny w północnej Polsce, obejmujący dolinę Wisły na odcinku od Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w Bydgoszczy do delty w okolicach Gniewu.Rów tektoniczny (graben) - rodzaj obniżenia geologicznego, obejmujący wąski i podłużny fragment skorupy ziemskiej, który zapadł się wzdłuż równoległych do siebie uskoków normalnych. Natomiast część skorupy, która została wypiętrzona i znajduje się ponad rowem nosi nazwę zrębu lub horstu.

    Profile dolin[ | edytuj kod]

    Profil podłużny i poprzeczny doliny kształtuje:

  • erozja wsteczna lub źródlana, której wynikiem, jest stopniowe wydłużanie się rzeki i wcinanie się jej coraz dalej w obszar, z którego rzeka spływa;
  • erozja denna, która powoduje, że rzeka wcina się w podłoże i z biegiem czasu płynie coraz niżej;
  • erozja boczna, powodująca poszerzanie doliny na skutek podcinania zboczy;
  • akumulacja, zasypująca dolinę materiałem niesionym przez wody rzeki.

    • Miejsce, w którym rzeka kończy swój bieg, nosi nazwę podstawy erozyjnej.

    Dolina V-kształtna – typ doliny, której przekrój poprzeczny zbliżony jest kształtem do litery V. Charakteryzuje się ona stromymi zboczami, pokrytymi drobnym materiałem skalnym - zwietrzeliną oraz wąskim dnem, w którym płynie ciek wodny. Doliny te występują głównie na obszarach górskich - w górnych biegach rzek. Powstają wskutek erozji wgłębnej: woda niosąca ze sobą materiał skalny uderza nim o dno nieustannie je pogłębiając. Potok usuwa powstałe cząstki skalne transportując je w dół swojego biegu, dlatego, wraz z upływem czasu, dolina staje się coraz grubsza i szersza.Bieg i upad – podstawowe parametry stosowane do opisu położenia warstw skalnych oraz pokładów kopalin. W celu jednoznacznego określenia położenia warstw skalnych w przestrzeni podaje się również kierunek zapadania określony względem stron świata.

    Profil podłużny doliny ma zwykle kształt linii krzywej, opadającej stromiej w górnym biegu, a coraz łagodniej w dolnym i kończącej się prawie poziomo przy podstawie erozyjnej. Jeżeli rzeka przepływa przez obszary zbudowane ze skał o różnej odporności – profil ten może ulec pewnym zakłóceniom dając różne załamania spadku. Załamania te powstają też w wyniku obniżenia się poziomu podstawy erozyjnej.

    Jotunheimen (w wolnym tłumaczeniu Dom Gigantów) – łańcuch górski położony na południu Norwegii, zajmujący powierzchnię około 3500 km². Znajdują się tam dwa najwyższe szczyty Skandynawii, w tym najwyższy szczyt Europy Północnej – Galdhøpiggen (2469 m n.p.m.) i Glittertind (2452 m n.p.m.) – drugi pod względem wysokości szczyt Półwyspu Skandynawskiego. Jotunheimen znajduje się w regionie Oppland i Sogn og Fjordane. Od 1980 roku 1145 km² łańcucha górskiego zostało wydzielone i objęte ochroną w ramach Parku Narodowego Jotunheimen.Wysoczyzna – rozległe, niewysokie wzniesienie zbudowane z materiału morenowego, otoczone przeważnie pradolinami, np. Wysoczyzna Piotrkowska, Wysoczyzna Ciechanowska, Wysoczyzna Płocka, Wysoczyzna Wysokomazowiecka.

    W przypadku, gdy w trakcie rozwoju doliny zmieniał się poziom podstawy erozyjnej, w zboczach doliny powstają terasy. Są to formy złożone z powierzchni na przemian płaskich i stromych, opadające schodkowo ku rzece. U wylotów dolin o znacznym spadku, wybiegających na teren płaski lub lekko tylko nachylony, tworzą się stożki napływowe, złożone z osadów rzecznych.

    Dolina U-kształtna (żłób lodowcowy) dolina powstała w wyniku przekształcenia doliny V-kształtnej przez lodowiec górski. Profil takiej doliny przypomina literę "U": charakteryzuje się ona stromymi ścianami skalnymi (niem. Trogwand) i stosunkowo płaskim dnem zazwyczaj wypełnionym osadami morenowymi lub pochodzącymi ze stoków (stożki piargowe, aluwialne i koluwia osuwiskowe). Ma ona przebieg bardziej prostolinijny niż dolina rzeczna, z której została uformowana. Dodatkowo w przeciwieństwie do dolin rzecznych, żłób lodowcowy może posiadać niewyrównany profil podłużny, a przegłębione dno żłobu może sięgać poniżej poziomu morza (skalne dna dolin alpejskich, Sognefjord w Norwegii). Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich, które są lub były w przeszłości zlodowacone. Żłoby lodowcowe formowane są przez lodowce górskie (Alpy, Tatry) lub też strumienie lodu na obrzeżach lądolodów i czap lodowych (Grenlandia, Skandynawia). W Polsce przykładem są doliny tatrzańskie, np. słowacka Dolina Białej Wody. Specyficznym przypadkiem doliny U-kształtnej jest fiord.Lodowiec – wolno płynąca masa lodu powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Lodowce są największym rezerwuarem wody słodkiej na Ziemi i drugim po oceanach wody na świecie.

    Podział dolin[ | edytuj kod]

    Rozróżniamy doliny:

  • V-kształtne – przekrój w kształcie litery V - strome zbocza i wąskie dno, występują w górnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji wgłębnej
  • U-kształtne – przekrój w kształcie litery U, występują w środkowym i dolnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji bocznej lub działania lodowca na dolinę V-kształtną
  • płaskodenne
  • zapadliskowe – powstałe w rowie tektonicznym
  • fałdowe – powstałe w wyniku fałdowania (synklina)

    • Klasyfikacja dolin[ | edytuj kod]

    Ze względu na położenie osi doliny w stosunku do zalegania warstw skalnych wyróżniamy:

    Profil doliny - jeden z rodzajów profilu terenu. Wytyczany jest w jednym z charakterystycznych miejsc doliny w poprzek lub wzdłuż osi doliny. Służy on do określania podstawowych parametrów doliny, i w zależności od miejsca w którym go wytyczamy może pokazywać:Profil podłużny rzeki (krzywa erozyjna) – profil podłużny koryta rzeki przedstawiający zróżnicowanie jego spadku wzdłuż biegu rzeki. Początek i najwyższy punkt krzywej erozyjnej stanowi miejsce, w którym bierze początek rzeka, najniższy, końcowy punkt odpowiada wysokości bezwzględnej ujścia rzeki do morza, jeziora lub rzeki głównej.
  • konsekwentna – bieg i spadek doliny jest zgodny z upadem warstw skalnych
  • subsekwentna – bieg i spadek doliny jest zgodny z biegiem warstw skalnych
  • obsekwentna – bieg i spadek doliny jest przeciwny do upadu warstw skalnych
  • insekwentna – bieg i spadek doliny jest niezależny od biegu i upadu warstw skalnych
  • resekwentna – bieg i spadek doliny jest konsekwentny i dochodzi do doliny subsekwentnej

    • Typy zasilania terenów dolinowych[ | edytuj kod]

  • Wody powierzchniowe:
  • opad atmosferyczny → zasilanie ombrogeniczne (opadowe);
  • spływ wód z wysoczyzny, wody powodziowe → zasilanie fluwiogeniczne (wody powierzchniowe)
  • Wody podziemne

    • Zobacz też[ | edytuj kod]

  • formy ukształtowania terenu
  • erozja rzeczna

    • Przypisy[ | edytuj kod]

    1. ↑ Marcinkiewicz Andrzej red. Atlas form i typów rzeźby terenu Polski. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego. Warszawa 1960
    2. Wojciech Jaroszewski, Leszek Marks, OCLC 830183626.
    Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².Erozja rzeczna - żłobienie powierzchni Ziemi przez wodę rzeczną, polegające na pogłębianiu (erozja denna), przesuwaniu (erozja boczna) i wydłużaniu (erozja wsteczna) koryta rzecznego. Zasięg i tempo erozji rzecznej zależą od prędkości przepływu, rodzaju ruchu wody, ilości i rodzaju materiału wleczonego, odporności podłoża, spadku i przebiegu koryta. Zakres erozji rzecznej jest ograniczony przez położenie bazy erozyjnej.




    Warto wiedzieć że... beta

    Stożek napływowy - aluwialny stożek, często spotykana forma powierzchni terenu, powstająca na skutek akumulacji (nagromadzania) osadów niesionych przez rzekę lub potok w miejscu wyraźnego zmniejszenia spadku koryta i prędkości płynięcia wody, np. u wylotu doliny bocznej do głównej czy u wylotu doliny górskiej na przedpole. Stożki napływowe mają zwykle kształt wachlarzowaty (stąd nazwa), a ciek w ich obrębie często rozgałęzia się na kilka ramion. Stożek napływowy powstający w miejscu ujścia rzeki do morza lub jeziora nosi nazwę delty.
    Akumulacja rzeczna – proces gromadzenia osadów na dnie rzeki przez jej nurt. Materiały akumulowane w ten sposób określane są mianem aluwiów.
    Erozja wsteczna - rodzaj erozji prowadzący do cofania się progów w korycie rzecznym i rozcinania zamknięcia doliny, a przez to najczęściej do wydłużania doliny w górę rzeki.
    Baza erozyjna (podstawa erozyjna) - poziom ujścia cieku, będący granicą pogłębiania jego doliny . Jest to więc najniższy poziom, do którego w danym obszarze sięgają procesy erozji rzecznej . Baza erozyjna na danym obszarze może zmieniać się z czasem wraz ze zmianą położenia ujścia cieku.
    Erozja boczna jest to rozmywanie brzegów przez wodę płynącą. Najsilniej zaznacza się w środkowym odcinku biegu rzeki, potęgowana przez siłę Coriolisa - na półkuli północnej mocniej podcina brzegi prawe, doprowadza do tworzenia się meandrów, wypukłego i wklęsłego brzegu oraz równiny nadrzecznej terasy zalewowej.
    Kontrola autorytatywna – w terminologii bibliotekoznawczej określenie procedur zapewniających utrzymanie w sposób konsekwentny haseł (nazw, ujednoliconych tytułów, tytułów serii i haseł przedmiotowych) w katalogach bibliotecznych przez zastosowanie wykazu autorytatywnego zwanego kartoteką wzorcową.
    Terasa, taras – forma terenu powstała w dolinie rzecznej wskutek erozyjnej działalności płynących wód. Występuje w zespołach, tworząc w przekroju poprzecznym doliny charakterystyczny układ schodów. Terasy mogą też powstać na wybrzeżu morza lub jeziora, w związku z działalnością falowania i zmiany poziomu lustra wody w akwenie.

    Reklama

    Czas generowania strony: 0.021 sek.