Dolina, dolina rzeczna – wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie i wyraźnie wykształconym dnie, otoczona z dwóch stron wzniesieniami, najczęściej powstała w wyniku działalności rzek (erozji i akumulacji rzecznej) lub lodowców.
Dolina Dolnej Wisły (314.8) – kraina geograficzna oraz makroregion fizycznogeograficzny w północnej Polsce, obejmujący dolinę Wisły na odcinku od Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w Bydgoszczy do delty w okolicach Gniewu.Rów tektoniczny (graben) - rodzaj obniżenia geologicznego, obejmujący wąski i podłużny fragment skorupy ziemskiej, który zapadł się wzdłuż równoległych do siebie uskoków normalnych. Natomiast część skorupy, która została wypiętrzona i znajduje się ponad rowem nosi nazwę zrębu lub horstu.
Profil podłużny i poprzeczny doliny kształtuje:
erozja wsteczna lub źródlana, której wynikiem, jest stopniowe wydłużanie się rzeki i wcinanie się jej coraz dalej w obszar, z którego rzeka spływa;
erozja denna, która powoduje, że rzeka wcina się w podłoże i z biegiem czasu płynie coraz niżej;
erozja boczna, powodująca poszerzanie doliny na skutek podcinania zboczy;
akumulacja, zasypująca dolinę materiałem niesionym przez wody rzeki.
Miejsce, w którym rzeka kończy swój bieg, nosi nazwę podstawy erozyjnej.
Dolina V-kształtna – typ doliny, której przekrój poprzeczny zbliżony jest kształtem do litery V. Charakteryzuje się ona stromymi zboczami, pokrytymi drobnym materiałem skalnym - zwietrzeliną oraz wąskim dnem, w którym płynie ciek wodny. Doliny te występują głównie na obszarach górskich - w górnych biegach rzek. Powstają wskutek erozji wgłębnej: woda niosąca ze sobą materiał skalny uderza nim o dno nieustannie je pogłębiając. Potok usuwa powstałe cząstki skalne transportując je w dół swojego biegu, dlatego, wraz z upływem czasu, dolina staje się coraz grubsza i szersza.Bieg i upad – podstawowe parametry stosowane do opisu położenia warstw skalnych oraz pokładów kopalin. W celu jednoznacznego określenia położenia warstw skalnych w przestrzeni podaje się również kierunek zapadania określony względem stron świata.
Profil podłużny doliny ma zwykle kształt linii krzywej, opadającej stromiej w górnym biegu, a coraz łagodniej w dolnym i kończącej się prawie poziomo przy podstawie erozyjnej. Jeżeli rzeka przepływa przez obszary zbudowane ze skał o różnej odporności – profil ten może ulec pewnym zakłóceniom dając różne załamania spadku. Załamania te powstają też w wyniku obniżenia się poziomu podstawy erozyjnej.
Jotunheimen (w wolnym tłumaczeniu Dom Gigantów) – łańcuch górski położony na południu Norwegii, zajmujący powierzchnię około 3500 km². Znajdują się tam dwa najwyższe szczyty Skandynawii, w tym najwyższy szczyt Europy Północnej – Galdhøpiggen (2469 m n.p.m.) i Glittertind (2452 m n.p.m.) – drugi pod względem wysokości szczyt Półwyspu Skandynawskiego. Jotunheimen znajduje się w regionie Oppland i Sogn og Fjordane. Od 1980 roku 1145 km² łańcucha górskiego zostało wydzielone i objęte ochroną w ramach Parku Narodowego Jotunheimen.Wysoczyzna – rozległe, niewysokie wzniesienie zbudowane z materiału morenowego, otoczone przeważnie pradolinami, np. Wysoczyzna Piotrkowska, Wysoczyzna Ciechanowska, Wysoczyzna Płocka, Wysoczyzna Wysokomazowiecka.
W przypadku, gdy w trakcie rozwoju doliny zmieniał się poziom podstawy erozyjnej, w zboczach doliny powstają terasy. Są to formy złożone z powierzchni na przemian płaskich i stromych, opadające schodkowo ku rzece. U wylotów dolin o znacznym spadku, wybiegających na teren płaski lub lekko tylko nachylony, tworzą się stożki napływowe, złożone z osadów rzecznych.
Dolina U-kształtna (żłób lodowcowy) dolina powstała w wyniku przekształcenia doliny V-kształtnej przez lodowiec górski. Profil takiej doliny przypomina literę "U": charakteryzuje się ona stromymi ścianami skalnymi (niem. Trogwand) i stosunkowo płaskim dnem zazwyczaj wypełnionym osadami morenowymi lub pochodzącymi ze stoków (stożki piargowe, aluwialne i koluwia osuwiskowe). Ma ona przebieg bardziej prostolinijny niż dolina rzeczna, z której została uformowana. Dodatkowo w przeciwieństwie do dolin rzecznych, żłób lodowcowy może posiadać niewyrównany profil podłużny, a przegłębione dno żłobu może sięgać poniżej poziomu morza (skalne dna dolin alpejskich, Sognefjord w Norwegii). Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich, które są lub były w przeszłości zlodowacone. Żłoby lodowcowe formowane są przez lodowce górskie (Alpy, Tatry) lub też strumienie lodu na obrzeżach lądolodów i czap lodowych (Grenlandia, Skandynawia). W Polsce przykładem są doliny tatrzańskie, np. słowacka Dolina Białej Wody. Specyficznym przypadkiem doliny U-kształtnej jest fiord.Lodowiec – wolno płynąca masa lodu powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Lodowce są największym rezerwuarem wody słodkiej na Ziemi i drugim po oceanach wody na świecie.
Rozróżniamy doliny:
V-kształtne – przekrój w kształcie litery V - strome zbocza i wąskie dno, występują w górnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji wgłębnej
U-kształtne – przekrój w kształcie litery U, występują w środkowym i dolnym biegu rzek, powstają na skutek działania erozji bocznej lub działania lodowca na dolinę V-kształtną
płaskodenne
zapadliskowe – powstałe w rowie tektonicznym
fałdowe – powstałe w wyniku fałdowania (synklina)
Klasyfikacja dolin[ | edytuj kod]
Ze względu na położenie osi doliny w stosunku do zalegania warstw skalnych wyróżniamy:
Profil doliny - jeden z rodzajów profilu terenu. Wytyczany jest w jednym z charakterystycznych miejsc doliny w poprzek lub wzdłuż osi doliny. Służy on do określania podstawowych parametrów doliny, i w zależności od miejsca w którym go wytyczamy może pokazywać:Profil podłużny rzeki (krzywa erozyjna) – profil podłużny koryta rzeki przedstawiający zróżnicowanie jego spadku wzdłuż biegu rzeki. Początek i najwyższy punkt krzywej erozyjnej stanowi miejsce, w którym bierze początek rzeka, najniższy, końcowy punkt odpowiada wysokości bezwzględnej ujścia rzeki do morza, jeziora lub rzeki głównej.
konsekwentna – bieg i spadek doliny jest zgodny z upadem warstw skalnych
subsekwentna – bieg i spadek doliny jest zgodny z biegiem warstw skalnych
obsekwentna – bieg i spadek doliny jest przeciwny do upadu warstw skalnych
insekwentna – bieg i spadek doliny jest niezależny od biegu i upadu warstw skalnych
resekwentna – bieg i spadek doliny jest konsekwentny i dochodzi do doliny subsekwentnej
Typy zasilania terenów dolinowych[ | edytuj kod]
Wody powierzchniowe:
opad atmosferyczny → zasilanie ombrogeniczne (opadowe);
spływ wód z wysoczyzny, wody powodziowe → zasilanie fluwiogeniczne (wody powierzchniowe)
Wody podziemne
formy ukształtowania terenu
erozja rzeczna

Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².Erozja rzeczna - żłobienie powierzchni Ziemi przez wodę rzeczną, polegające na pogłębianiu (erozja denna), przesuwaniu (erozja boczna) i wydłużaniu (erozja wsteczna) koryta rzecznego. Zasięg i tempo erozji rzecznej zależą od prędkości przepływu, rodzaju ruchu wody, ilości i rodzaju materiału wleczonego, odporności podłoża, spadku i przebiegu koryta. Zakres erozji rzecznej jest ograniczony przez położenie bazy erozyjnej.
Warto wiedzieć że... beta
Stożek napływowy - aluwialny stożek, często spotykana forma powierzchni terenu, powstająca na skutek akumulacji (nagromadzania) osadów niesionych przez rzekę lub potok w miejscu wyraźnego zmniejszenia spadku koryta i prędkości płynięcia wody, np. u wylotu doliny bocznej do głównej czy u wylotu doliny górskiej na przedpole. Stożki napływowe mają zwykle kształt wachlarzowaty (stąd nazwa), a ciek w ich obrębie często rozgałęzia się na kilka ramion. Stożek napływowy powstający w miejscu ujścia rzeki do morza lub jeziora nosi nazwę delty.
Akumulacja rzeczna – proces gromadzenia osadów na dnie rzeki przez jej nurt. Materiały akumulowane w ten sposób określane są mianem aluwiów.
Erozja wsteczna - rodzaj erozji prowadzący do cofania się progów w korycie rzecznym i rozcinania zamknięcia doliny, a przez to najczęściej do wydłużania doliny w górę rzeki.
Baza erozyjna (podstawa erozyjna) - poziom ujścia cieku, będący granicą pogłębiania jego doliny . Jest to więc najniższy poziom, do którego w danym obszarze sięgają procesy erozji rzecznej . Baza erozyjna na danym obszarze może zmieniać się z czasem wraz ze zmianą położenia ujścia cieku.
Erozja boczna jest to rozmywanie brzegów przez wodę płynącą. Najsilniej zaznacza się w środkowym odcinku biegu rzeki, potęgowana przez siłę Coriolisa - na półkuli północnej mocniej podcina brzegi prawe, doprowadza do tworzenia się meandrów, wypukłego i wklęsłego brzegu oraz równiny nadrzecznej terasy zalewowej.
Kontrola autorytatywna – w terminologii bibliotekoznawczej określenie procedur zapewniających utrzymanie w sposób konsekwentny haseł (nazw, ujednoliconych tytułów, tytułów serii i haseł przedmiotowych) w katalogach bibliotecznych przez zastosowanie wykazu autorytatywnego zwanego kartoteką wzorcową.
Terasa, taras – forma terenu powstała w dolinie rzecznej wskutek erozyjnej działalności płynących wód. Występuje w zespołach, tworząc w przekroju poprzecznym doliny charakterystyczny układ schodów. Terasy mogą też powstać na wybrzeżu morza lub jeziora, w związku z działalnością falowania i zmiany poziomu lustra wody w akwenie.