Cyryl z Aleksandrii, Cyryl Aleksandryjski, Święty Cyryl I, cs. Swiatitiel Kiriłł, archijepiskop Aleksandrijskij (ur. 378, zm. 27 czerwca 444) – patriarcha Aleksandrii, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli Szkoły aleksandryjskiej. Jest czczony jako święty przez Kościół rzymskokatolicki, katolickie Kościoły wschodnie i Kościół prawosławny; ojciec i doktor Kościoła. Jako biskup Aleksandrii został oskarżony przez swych przeciwników o doprowadzenie do zabójstwa neoplatońskiej filozof Hypatii.

Życiorys[ | edytuj kod]

O życiu Cyryla dowiadujemy się głównie z pism współczesnego mu historyka chrześcijańskiego Sokratesa Scholastyka (380 – ok. 450) i kilku pomniejszych uwag w innych pismach.

Urodził się w Aleksandrii. Był bratankiem arcybiskupa Aleksandrii Teofila, któremu towarzyszył podczas podróży do Konstantynopola w r. 403 na synod biskupi, zwołany w celu usunięcia patriarchy Konstantynopola, św. Jana Chryzostoma. Wcześniej przez około pięć lat miał mieszkać samotnie na pustyni, gdy Teofil, wezwał go do siebie i wyświęcił na diakona.

Gdy 15 października 412 Teofil zmarł, Cyryl objął jego urząd, ale dopiero po starciach ze zwolennikami swego kontrkandydata Tymoteusza. Sokrates Scholastyk, według niektórych historyków, sympatyzujący z nowacjanami, skrytykował Cyryla za to, że jednym z jego pierwszych posunięć jako biskupa, było splądrowanie i zamknięcie ich kościołów. Doprowadził też do opuszczenia miasta przez Żydów, którzy organizowali wiece z użyciem przemocy wobec chrześcijan i palili ich kościoły. Sokrates podaje, że Cyryl uczynił to, by bronić chrześcijan oraz że dokonał tego osobiście, zebrawszy tłum z miasta oraz 500 mnichów z Nitrii. Przeciwny poczynaniom biskupa był Orestes, prefekt cesarski i namiestnik Egiptu, który też widział, że zaczyna on przejmować faktyczną władzę w mieście. W czasie starć, jeden z mnichów imieniem Ammoniusz ranił w głowę Orestesa. Ten zaś poddał Ammoniusza torturom, w wyniku których mnich zmarł. Cyryl przez jakiś czas czcił jego ciało jako relikwie męczennika. Jego autorytet moralny w społeczeństwie Egiptu był tak nienaruszalny, jak jego potęga ekonomiczna, jako właściciela floty zbożowej i rozległych posiadłości w głębi kraju koptyjskiego.

W marcu 415 r. doszło w Aleksandrii do publicznego zamordowania Hypatii, neoplatońskiej filozof. Ponieważ przywódcą tego mordu był chrześcijanin, lektor Piotr, rzuciło to, jak podaje Sokrates, cień na kościół aleksandryjski i na jego biskupa. Zwykle wyważony w swoich ocenach Sokrates jest pełen oburzenia na Cyryla. Obwinia go również późniejszy neo-platoński filozof Damaskios (462–544). Sokrates pisze też, że Hypatia będąc w przyjaźni z Orestesem, w opinii ludzi ze sfer kościelnych przeszkadzała w pojednaniu między nim a biskupem miasta.

Cyryl był człowiekiem bezkompromisowym, nie wdawał się w niuanse i jego postawy mogą budzić zastrzeżenie. Od swego wuja Teofila przejął uprzedzenie do Jana Chryzostoma. Powodem konfliktu była różnica zdań na temat Orygenesa i fakt, że Jan jako patriarcha Konstantynopola przyjął orygenejskich mnichów. Według Sokratesa Scholastyka różnice doktrynalne stanowiły jedynie pretekst. Cyryl nie wymieniał imienia Jana w kanonie mszy, twierdząc początkowo, że jego rehabilitacja byłaby podobna do przyjęcia z powrotem Judasza do grona apostolskiego.

Spory chrystologiczne[ | edytuj kod]

Biskup Aleksandrii był jedną z głównych postaci sporów chrystologicznych wywołanych przez nauczanie patriarchy Konstantynopola Nestoriusza, które dało początek nestorianizmowi. W spór zaangażowane były dwie szkoły teologiczne, dwa style refleksji na temat tajemnicy Jezusa Chrystusa: aleksandryjska i antiocheńska. Dla Cyryla punktem wyjścia było istniejące odwiecznie Słowo, które stało się ciałem – jak opisuje Jezusa prolog Ewangelii Janowej 1,14. Cyryl określał Słowo greckimi terminami: hypostazis i fyzis, traktując je zamiennie. Słowo przyjęło ciało, tworząc jedność, jedną hipostazę czyli fyzis, zachowując jednocześnie niezmienioną naturę ludzką. Punktem wyjścia dla szkoły antiocheńskiej była konkretna rzeczywistość ludzka Chrystusa, która złączyła się z Bóstwem Słowa. Podkreślano dwoistość tego, co składało się na tajemnicę Chrystusa. Nestoriusz dokonał radykalnego rozdzielenia w Zbawicielu dwóch rzeczywistości: boskiej i ludzkiej. Z tego względu odrzucał tytułowanie Maryi Bożą Rodzicielką – Theotokos. Pozwalał zwracać się do niej jedynie jako do Matki Chrystusa (Mesjasza) - Christotokos, uznając, że Maryja zrodziła jedynie człowieczeństwo Jezusa.

Na tym tle doszło do bardzo poważnych nieporozumień, które poruszyły niemal całe wschodnie cesarstwo. Cyryl był najgorliwszym przeciwnikiem ujęć Nestoriusza. Na początku listopada 430 r. zwołał w Aleksandrii synod biskupów prowincji, który potępił nauczanie Nestoriusza i wysłał do Konstantynopola delegację z Listem 17 Cyryla, zawierającym wykaz błędów w formie dwunastu anatematyzmów. 19 listopada 430 r. cesarz Teodozjusz II, by przywrócić pokój w cesarstwie i w Kościele, ogłosił zwołanie w Efezie Soboru powszechnego na Dzień Zesłania Ducha Świętego następnego roku (7 czerwca 431 r.). List zwołujący wysłał Cyrylowi i innym metropolitom. Wbrew poleceniu cesarza, wyrażonemu w liście zwołującym Sobór efeski, by z każdej prowincji kościelnej przybyło jedynie kilku przedstawicieli, Cyryl przywiózł ze sobą na ten Sobór ok. 50 biskupów i w ten sposób prowincja aleksandryjska była znacznie lepiej reprezentowana niż inne. Biskup Aleksandrii przybył do Efezu przed 7 czerwca, zgodnie z ustaloną przez cesarza datą. Niektórzy biskupi jednak, wśród których był biskup Antiochii Jan, opóźnili ze względów taktycznych swoje przybycie. Po dwóch tygodniach oczekiwania, 22 czerwca Cyryl rozpoczął pierwszą sesję soborową. Poglądy Nestoriusza zostały potępione już w trakcie tej pierwszej sesji. Spóźnieni Ojcowie przybyli po czterech dniach. Wobec zastanej sytuacji zorganizowali osobną sesję, tzw. kontr-synod, pod przewodnictwem patriarchy Antiochii Jana i złożyli z kolei Cyryla z godności biskupa Aleksandrii, a także popierającego go biskupa Memmona z Efezu. Cesarz zatwierdził decyzje obydwu synodów i skazał na uwięzienie tak Nestoriusza, jak Cyryla. Nestoriusz udał się do klasztoru w Antiochii, Cyryl zaś po dłuższych pertraktacjach został zwolniony z więzienia i pożeglował do Aleksandrii przed zakończeniem Soboru.

Po Soborze, z biskupem Janem z Antiochii kontynuował dialog na temat spornych kwestii korespondencyjnie. Przystał, najwyraźniej pod wpływem doświadczeń soborowych, na kompromisowe rozwiązania. Zrezygnował z części niejasnych, budzących wątpliwości co do ortodoksji, stwierdzeń, które zawarł w Anatematyzmach przeciw Nestoriuszowi. Zredagował też wyznanie wiary. Pokój i pojednanie między przywódcami kościołów w Aleksandrii i Antiochii nastąpiło w 433 r. Po tej dacie nie ma już żadnych wiadomości o życiu Cyryla. Biskup zmarł w Aleksandrii w 444 r..

Nauczanie Cyryla odegrało znaczną rolę w sporze o Trzy Dzieła, będącym przedłużeniem dysput chrystologicznych, zakończonym dekretem Piątego Soboru Powszechnego Konstantynopolitańskiego II (553). Cerkiew prawosławna nazwała patriarchę Cyryla „Pieczęcią Ojców” i obdarzyła go powszechnym kultem.

Czasy Cyryla to szczyt rozwoju patriarchatu Aleksandrii i jego oddziaływania, także w sferze świeckiej. Biskupi Aleksandrii utracili swoje znaczenie już za następcy Cyryla, Dioskura.