Mapa administracyjna Brazylii

Brazylia (port. Brasil, wymowa  [bɾaˈziw]), oficjalnie Federacyjna Republika Brazylii (port. República Federativa do Brasil, wymowa ) – jedno z największych państw świata, obejmujące połowę Ameryki Południowej. Rozciąga się wzdłuż wybrzeża atlantyckiego oraz Amazonki. Liczy ponad 200 milionów mieszkańców, a największe aglomeracje to São Paulo i Rio de Janeiro. Na południu dominuje ludność pochodzenia europejskiego (Portugalczycy, Włosi, Niemcy, Polacy), na wschodzie – Mulaci, a na północnym zachodzie – Indianie. Jest to kraj z największą liczbą katolików, chociaż coraz więcej jest protestantów. Podobnie jak większość krajów Ameryki Łacińskiej Brazylia jest średnio rozwinięta gospodarczo.

Geografia[ | edytuj kod]

Wodospad Iguaçu

Amazonia

Chapada Diamantina, Bahia

 Osobne artykuły: geografia Brazylii i miasta Brazylii.

Terytorium Brazylii zajmuje prawie połowę powierzchni Ameryki Południowej i rozciąga się w centrum i na wschodzie kontynentu, położone nad Oceanem Atlantyckim.

Brazylia jest jedynym krajem na świecie, przez który przebiega zarówno równik, jak i zwrotnik Koziorożca.

Długość wybrzeża Brazylii wynosi 7491 km. Kraj graniczy z dziesięcioma innymi państwami: Argentyną, Boliwią, Francją (Gujaną Francuską), Gujaną, Kolumbią, Paragwajem, Peru, Surinamem, Urugwajem oraz Wenezuelą.

 Osobny artykuł: granice Brazylii.

Na terytorium Brazylii można wyróżnić trzy duże krainy geograficzne: część Wyżyny Gujańskiej na północy, Wyżynę Brazylijską na południowym wschodzie, oraz Nizinę Amazonki nazywaną Amazonią, na północy i północnym zachodzie. Poza tym na południowym zachodzie leży także część Niziny La Platy.

Najwyższym szczytem Brazylii jest Pico da Neblina – 2994 m n.p.m. – na Wyżynie Gujańskiej.

Największą rzeką Brazylii jest Amazonka, inne ważniejsze z rzek to:

Historia[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: historia Brazylii.

Tereny dzisiejszej Brazylii były zasiedlone przez półkoczownicze plemiona Indian już przynajmniej 6 tys. lat przed odkryciem jej przez Portugalczyków w roku 1500. Przez następne 300 lat Brazylia została skolonizowana przez Portugalię i zamieniona w oparte na pracy niewolniczej dochodowe przedsięwzięcie. W kraju powszechne były rebelie niewolników, a część zbiegów tworzyła na odległych od kolonialnej cywilizacji terenach własne osiedla zwane quilombos. Przeciw nim były organizowane wyprawy zbrojne. W roku 1808 książę Jan (późniejszy król Portugalii Jan VI) wraz z rodziną schronił się w Brazylii przed najazdem Napoleona Bonaparte na Portugalię. Na początku XIX wieku narastały tendencje separatystyczne i w roku 1822 książę-regent Pedro I ogłosił utworzenie samodzielnego Cesarstwa Brazylii. W roku 1889 jego następca Pedro II został obalony i została utworzona republika federacyjna.

Pod koniec XIX i w 1. połowie XX wieku do Brazylii napłynęło ponad 5 milionów imigrantów z Europy i Azji. W tym okresie dynamicznie postępowała industrializacja kraju i ekspansja w głąb interioru. Rządy demokratyczne były zastępowane przez dyktatury: w latach 1930–1945 w praktyce rządził Getúlio Vargas. Vargas do władzy doszedł na skutek wojskowego puczu, który następnie określono mianem rewolucji. Początkowo nowy rząd zobowiązał się do szybkiego oddania władzy, lecz zamiast tego zlikwidował kongres, zawiesił konstytucję, a gubernatorów zastąpił własnymi zwolennikami. W latach 30. doszło do trzech prób obalenia wojskowego rządu. W 1932 roku odbyło się powstanie konstytucjonalistów, w 1935 roku odbyła się antyrządowa rebelia zorganizowana przez komunistów, która wykorzystana została do wprowadzenia przez Vargasa pełnej dyktatury i cenzury prasy. Ostatnią próbą zbrojnego obalenia rządu był pucz faszystowski w 1938 roku. Mimo faszyzacji kraju Brazylia w okresie hiszpańskiej wojny domowej wsparła stronę republikańską walczącą z nacjonalistami. W okresie II wojny światowej Brazylia początkowo pozostała neutralna, a wojnę Niemcom i Włochom wypowiedziała w sierpniu 1942 roku. Pod wpływem wojny Vargas odrzucił wzorce faszyzujące i przyjął bardziej liberalną politykę. Po zwycięstwie aliantów w wojnie światowej, stał się kłopotliwy jako niedawny sojusznik światowych potęg i szybko został obalony w wojskowym puczu. Vargas na krótko powrócił do władzy w 1950 roku w wyniku wyborczego zwycięstwa utworzonej przez niego Brazylijskiej Partii Pracy. W pierwszej fazie prezydentury wprowadził szereg postępowych reform, a swoje rządy oparł na środowiskach lewicy. Pod naciskiem narodowców i lewicy prowadził politykę uprzemysłowienia kraju, rozwiązał problem państwowego monopolu naftowego „Petrobras”, ograniczył inwestycje obcego kapitału, wprowadził szereg prorobotniczych praw, zakończył działania rządu polegające na ingerencji w działanie związków zawodowych oraz przeprowadził rewizję pracy minimalnej. W 1952 roku zawarł układ militarny ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, jednak zachował się neutralnie, odmawiając wysłania wojsk brazylijskich do Korei. W ciągu drugiej kadencji kontynuował represje przeciwko ruchowi komunistycznemu. Stopniowo odchodził od postępowych reform, tracąc poparcie społeczeństwa i lewicy zmuszony został do walki o wpływy w konserwatywnie nastawionym wojsku. Jego rządy napotkały na silną opozycję, pomimo starań Vargasa największą opozycję stanowiły kręgi wojskowe. Była to reakcja na szereg skandali, które wiązały się z członkami jego administracji. Trzy lata po objęciu władzy na skutek kryzysu politycznego i zmuszeniu go przez wojsko do oddania władzy popełnił samobójstwo.

 Osobny artykuł: Zamach stanu w Brazylii (1964).

Po samobójstwie Vargasa powstało kilka krótkotrwałych rządów. W 1956 roku prezydentem został kandydat socjaldemokratów Juscelino Kubitschek de Oliveira. Kubitschek przyjął łagodną postawę wobec opozycji politycznej, dzięki czemu mógł rządzić bez poważniejszych kryzysów. W okresie jego rządów sektor gospodarki i przemysłu znacznie wzrósł. Największym sukcesem rządu socjaldemokratów okazała się budowa nowej stolicy kraju, Brasilii oddanej do użytku w 1960 roku. Następcą Kubitscheka został Jânio Quadros, który jednak podał się do dymisji w 1961 roku, a więc w okresie mniejszym niż rok po objęciu urzędu. Prezydenturę wówczas objął wiceprezydent João Goulart, który jako kandydat lewicy zobowiązał się do przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Zapowiedział wywłaszczenie wielkich latyfundystów i podniesienie płacy minimalnej. Prezydent został obalony w zamachu stanu w kwietniu 1964 roku. Zamach zapoczątkował okres istnienia w Brazylii reżimu wojskowego.

Nowy system miał być przejściowy, jednak szybko zmienił się w dyktaturę. Reżim szeroko zastosował represje polityczne względem swoich przeciwników politycznych, w tym artystów i dziennikarzy. W opozycji przeciw rządom wojskowym doszło do powstania zbrojnych ruchów partyzanckich. Rząd Brazylii zobowiązał się na łamach operacji Kondor wyeliminować także opozycję na emigracji. Pomimo brutalności i metod zbliżonych do totalitaryzmu, system na początku lat 70. zdobył poparcie sporego grona Brazylijczyków ze względu na ówczesny boom gospodarczy. Lata dyktatorskiej władzy skutecznie jednak zniechęciły społeczeństwo. Mimo rozbicia wojsk partyzanckich, rząd kontynuował politykę represji (która wcześniej była argumentowana walką z rebelią). W obliczu narastającego kryzysu społecznego i serii porażek gospodarczych rządu generał Ernesto Geisel zgodził się na pewną liberalizację życia publicznego, w 1979 roku wprowadził on ustawę o amnestii, która zapoczątkowała mozolny powrót do demokracji w okresie dekady lat 80.

Po dojściu do władzy lewicy i prezydenta Luli Brazylia wychodzi z głębokiego kryzysu ekonomiczno-społecznego, który był wynikiem olbrzymiego długu publicznego. Powoduje to pochłanianie znacznej części jej dochodu narodowego. Daje się zauważyć napływ inwestycji oraz znaczący rozwój gospodarczy.