Bitwa pod Hastings (14 października 1066) była decydującym starciem w inwazji Normanów na Anglię w 1066 roku pomiędzy wojskami Normanów pod dowództwem Wilhelma Zdobywcy a pospolitym ruszeniem anglosaskim i gwardii dowodzonymi przez króla Harolda II. Ponieważ w jej wyniku najeźdźcy z kontynentu europejskiego opanowali cały kraj, bitwa pod Hastings uważana jest za jedną z decydujących bitew w dziejach świata.

Przyczyny inwazji[]

Gdy w roku 1035 umierał 40-letni król Kanut Wielki, zostawił Anglię w rękach silnej władzy samorządowej witanów. Godność królewska (a był to urząd obieralny) traciła swą moc. Niektórzy earlowie zarządzali wieloma hrabstwami, połączonymi w udzielne księstwa (shires), i z wolna stawali się lokalnymi władcami, groźnymi konkurentami króla i reprezentowanej przezeń władzy centralnej. Było to państwo w pełni już ukształtowane, z regularnie ściąganym podatkiem gruntowym zwanym danegeld, zawodową gwardią królewską złożoną z huskarlów oraz obowiązującym anglo-duńskim prawem zwyczajowym.

Wódz Normanów, Rolf Rögnvaldsson, który w roku 911 – na mocy ustnego układu zawartego w Saint-Clair-sur-Epte – otrzymał od króla Francji, Karola Prostaka, księstwo Normandii, wywodził się z tego samego pnia, co zdobywcy Anglii Wschodniej. Jednak po stu latach więzi te uległy całkowitemu zatarciu i zapomnieniu. Normanowie z Anglii nazywali Normanów z Francji Francuzami. Od końca X wieku Normanowie z Normandii mówili już wyłącznie po francusku.

Po Kanucie i dwóch jego następcach z linii duńskiej, w roku 1042 na tron Anglii wstąpił wybrany przez witany Edward, który w przyszłości miał być nazywany Wyznawcą. Był (ze strony matki) pół-Normanem i otaczał się Normanami. Obejmowali oni urzędy dworskie i majątki ziemskie. Arcybiskupstwo Canterbury dostało się Robertowi Champartowi, przeorowi opactwa w Jumièges. Biskupstwa Londynu i Dorchester również obsadzone zostały przez Normanów. Norman Osbern z Burghill pobudował w roku 1050 pierwszy murowany kasztel obronny na ziemi angielskiej. Niektórzy historycy uważają panowanie Edwarda za swego rodzaju preludium do najazdu Normanów Wilhelma Zdobywcy. Jednak wbrew opiniom kronikarzy, jak np. Williama z Malmesbury, nie było wówczas żadnego zalewu normandzkiego. Warstwa ta była cieniutka i nieistotna, przynajmniej tak długo jak dominowały, przemożne rody anglosaskie z Godwinem, panem Wessexu na czele, wyniesione przez Kanuta i jego następców.

Król Edward był człowiekiem łagodnym i pobożnym, ale równocześnie bezwolnym. Prawdopodobnie obiecał trzykrotnie trzem różnym pretendentom sukcesję tronu. Jednym z nich był Wilhelm (właśc. Guillaume), spokrewniony z Edwardem książę Normandii, zwany z racji swego nieprawego pochodzenia Bastardem. Odważny, na wszystko zdecydowany wódz i polityk, z którym liczono się w Europie, był popierany przez papiestwo. W roku 1052 przybył na dwór angielski i wtedy to uzyskał prawdopodobnie obietnicę następstwa. Stać się to miało po śmierci lub ustąpieniu Edwarda, ale na przeszkodzie stanęła rebelia wielmożów, którzy, wykorzystując nastroje antynormandzkie, podnieśli bunt. Godwin z flotą zebraną we Flandrii, gdzie przebywał na wygnaniu od roku 1049, ruszył na Londyn i – osaczywszy osamotnionego, bezbronnego króla – wymógł nie tylko zmazanie swych dawnych win, ale i przywrócenie godności. Stał się teraz prawdziwym panem Anglii. Wielu Normanów, z arcybiskupem Canterbury, uciekło na kontynent, a rokowania z Wilhelmem zostały zerwane.

Król bał się i nienawidził Godwina, który wyraźnie sięgał po sukcesję. Edward znalazł więc innego następcę. Wybór padł na Edgara Ethelinga, syna Edwarda Wygnańca, przebywającego od lat na dworze ruskim i węgierskim. Królewicz nie kwapił się do powrotu, mając obawy co do swego losu w Anglii.

W roku 1052 zmarł Godwin, zaś głową rodu został jego syn pierworodny, nowy earl Wessexu, Harold Godwinson. Stanowiska, opróżnione, po wygnaniu earla Anglii Wschodniej i śmierci earla Northumbrii, objęli bracia Harolda, Tostig i Gyrth. W roku 1057 zmarł ostatni możnowładca z nadania Kanuta – Leofryk, earl Mercji. Godwinowie do roku 1062 rozprawili się z jego następcami oraz z Walią, którego władcę, Gruffydda ap Llewelyna, pobili w polu i zgładzili. Zdobyte ziemie Harold i Tostig podzielili między siebie. Pozycja Godwinsona wzrosła niepomiernie. Jeśli dotąd mógł tylko marzyć o tronie, teraz stał się jednym z pretendentów i to chyba najpoważniejszym. Ale nieoczekiwanie na początku roku 1064 nadzieje Harolda na tron angielski zostały zachwiane.

Nie wiemy dziś, dokąd i po co wyprawił się Harold. Tkanina z Bayeux dowodzi, iż posłował od Edwarda do Wilhelma, ale w jakim celu?

Ten nieszczęsny Harold, po rozbiciu się statku na wybrzeżu Ponthieu, został wzięty do niewoli przez miejscowego grafa, potem zwolniony przez Wilhelma i przewieziony do Rouen. Tam diuk dał mu do zrozumienia, że odzyska wolność pod warunkiem złożenia hołdu lennego. Podczas ceremonii, podczas której przebiegli Normanowie ukryli pod stołem relikwie, mające stanowić prestiżowe gwarancje w ewentualnym sporze o sukcesję, musiał Harold złożyć przysięgę i w rozumieniu prawa feudalnego został lennikiem diuka Normandii.

Fyrd – pospolite ruszenie w średniowiecznej Anglii, powszechna mobilizacja wszystkich wolnych mężczyzn zdolnych do obrony ziemi pośrednio (obrona mostów, budowa grodów, patrol i czuwanie) bądź bezpośrednio (uczestnictwo w kampanii wojennej). Skandynawską wersją fyrdu był tzw. leidang. Instytucja fyrdu istniała już przed podbojem normańskim w roku 1066, początki najprawdopodobniej sięgają aż wieku VII.Pieśń o Rolandzie (Chanson de Roland) – najstarszy i najbardziej znany francuski epos rycerski, należący do tzw. chansons de geste (pieśni o bohaterskich czynach). Utwór datowany jest na XI wiek, a znany jest z anglo-normandzkiego rękopisu oksfordzkiego z 1170. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold.

Wymuszona przysięga, od której łatwo się było Haroldowi po powrocie do Anglii uwolnić, nie była wiele warta, ale Wilhelmowi wystarczył sam fakt, który miał w bliskiej przyszłości wykorzystać. Tymczasem na jesieni 1064 roku wybuchł w Anglii bunt przeciw Tostigowi, oskarżanemu o liczne zbrodnie i nakładanie wysokich podatków. Tostiga ogłoszono banitą, a earlem Northumbrii wybrano Morkara. Następnie buntowniczy baronowie wtargnęli do Anglii Środkowej, zajęli Northampton i podjęli rokowania z królem. Harold, widząc słabą pozycję brata, bez skrupułów przeszedł do obozu przeciwników, a Tostig schronił się we Flandrii.

5 stycznia 1066 roku zmarł Edward Wyznawca. Prawie natychmiast, w wielkim pośpiechu witany zatwierdziły intronizację Harolda, którego koronował wyklęty przez papieża arcybiskup Stigand. Za Edgarem Ethelingiem nie opowiedział się nikt, o Wilhelmie Bastardzie z Normandii nawet nie pomyślano.