Bajbars (właściwie: Al-Malik Az-Zahir Rukn ad-Din Bajbars al-Bundukdari) (arab. – الظاهر ركن الدين بيبرس البندقداريالملك) (ur. ok. 1223, zm. 30 czerwca 1277 w Damaszku) – sułtan z dynastii mameluków, panujący w latach 1260-1277.
Ilchanidzi (albo Hulagidzi) – dynastia pochodzenia mongolskiego rządząca w latach 1256-1335 państwem powstałym w wyniku rozpadu imperium mongolskiego na terenach Bliskiego Wschodu. Jej nazwa pochodzi od tytułu „ilchan”, używanego przez jej władców, których nazywa się czasem także Hulagidami, od imienia założyciela dynastii.Chan – głowa chanatu, tytuł oznaczający władcę w dawnych krajach Azji Środkowej i Europy Wschodniej; także część imienia, oznaczająca wysokie urodzenie w krajach muzułmańskich.
Bajbars urodził się wśród Kipczaków koczujących na nadczarnomorskich stepach i w roku 1241 dostał się do niewoli kiedy jego plemię uciekając przed Mongołami zostało zaatakowane przez anatolijskich Turkmenów. Kupił go niejaki Ajdidżin al-Bundukdar, mameluk sułtana z dynastii Ajjubidów As-Saliha Ajjuba (1240-1249), który wkrótce popadł w niełaskę, tak że Bajbars trafił bezpośrednio na dwór sułtana, gdzie zaczął robić szybką karierę. W roku 1250 Bajbars wziął udział w spisku mameluków, który obalił ostatniego sułtana z dynastii Ajjubidów, Turan Szaha (1249-1250), i wyniósł do władzy Ajbaka (1250-1257). W roku 1254 w związku z wewnętrznymi walkami pośród mameluków musiał uciekać do Syrii, gdzie szybko stał się przywódcą wygnańców przeciwnych Ajbakowi. Jednak ich dwukrotne próby podboju Egiptu w latach 1257 i 1258 zakończyły się klęską. W związku z najazdem mongolskim na Syrię Bajbars w roku 1260 porozumiał się z następcą Ajbaka, Kutuzem (1259-1260), i 3 września 1260 roku pokonali oni armię mongolską w bitwie pod Ajn Dżalut. Kiedy jednak Kutuz nie oddał Bajbarsowi wcześniej obiecanego Aleppo ten zawiązał spisek i 24 października 1260 roku zamordował go, a następnie objął sułtanat.
Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Św. Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty (pot. szpitalnicy, joannici, kawalerowie maltańscy) – katolicki zakon rycerski.Islam (arab. الإسلام ; al-islām) – religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwie. Świętą księgą islamu jest Koran, a zawarte w niej objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi.
Wykorzystując obalenie kalifatu Abbasydów przez Mongołów Bajbars w roku 1261 ustanowił marionetkowego kalifa w Kairze w osobie niejakiego Al-Mustansira, podobno wywodzącego się od Abbasydów. Kalifat ten miał trwać przez cały okres panowania mameluków, którzy czerpali polityczne korzyści z bycia protektorami nominalnej głowy islamu, chociaż nie uznawała go większość państw muzułmańskich. Dla zabezpieczenia się przed mongolskimi Ilchanidami Bajbars w roku 1263 zawarł sojusz z nawróconym na islam chanem Złotej Ordy Berke (1257-1267). W latach 1263-1271 podjął on szereg wypraw na państwa krzyżowców – w roku 1263 zdobył Nazaret, w roku 1266 twierdzę templariuszy Safed, w roku 1268 Antiochię, co zakończyło historię księstwa Antiochii, a w roku 1271 najpotężniejszy z zamków krzyżowców, należący do joannitów Krak des Chevaliers. W roku 1272 Bajbars zawarł jednak rozejm z Boemundem VI, co było spowodowane przybyciem do Ziemi Świętej wojsk angielskiego księcia Edwarda I, który z trudem uniknął śmierci na skutek zamachu prawdopodobnie inspirowanego przez Bajbarsa. Armia Edwarda była jednak zbyt mała żeby zmienić ogólny stosunek sił i ostatecznie powrócił on do Anglii. W roku 1277 Bajbars wyprawił się do Anatolii, chcąc wywołać tam powstanie przeciwko Ilchanidom, jednak miejscowi Seldżucy z Sułtanatu Rum nie poparli go. Zmarł po powrocie z Anatolii w Damaszku, 30 czerwca 1277 roku.
Egipt (arab. مصر Miṣr; dialekt egipski: Máṣr (/masˤɾ/); łac. Aegyptus, gr. Αίγυπτος Aígyptos), nazwa oficjalna Arabska Republika Egiptu (arab. جمهوريّة مصر العربيّة Dżumhurijjat Misr Al-Arabijja) – państwo położone w północno-wschodniej Afryce z półwyspem Synaj w zachodniej Azji. Egipt graniczy z Izraelem i Strefą Gazy na północnym wschodzie, Sudanem na południu i Libią na zachodzie. Od północy rozpościera się Morze Śródziemne, a na wschodzie Morze Czerwone.Aleppo (arab. حلب Halab, tur. Haleb) – miasto w północno-zachodniej Syrii, około 50 km na południe od granicy z Turcją, w połowie drogi między Eufratem a wybrzeżem Morza Śródziemnego, na krańcach Pustyni Syryjskiej, w okolicy półpustynnej, o ostrym klimacie. Siedziba władz prowincji Halab. Największe miasto Syrii - 1,4 mln mieszkańców (1990), 1,7 mln mieszkańców (1999), 2,0 mln mieszkańców (dane szacunkowe z 2003). Jedno z najstarszych nieprzerwanie zamieszkanych miast Bliskiego Wschodu - od co najmniej 1800 p.n.e. Zamieszkane głównie przez Arabów, dość liczni są Turcy i Ormianie, oprócz nich mieszkają w Aleppo Grecy, Kurdowie i Żydzi. Ośrodek przemysłu włókienniczego i spożywczego, ośrodek tkactwa dywanów. Jedno z większych centrów handlowych Bliskiego Wschodu. Węzeł komunikacyjny - skrzyżowanie szlaków kolejowych i drogowych, międzynarodowy port lotniczy, przez miasto przebiega rurociąg z Homsu do Latakii. Ośrodek nauki i kultury - uniwersytet, muzułmańska szkoła teologiczna, szkoła muzyczna.
Oprócz działań na polu wojny i dyplomacji Bajbars dbał także bardzo o gospodarkę swojego państwa, odbudowując i budując nowe drogi i budynki użyteczności publicznej w spustoszonym wojnami kraju. Jego zwycięstwa nad Mongołami i krzyżowcami oraz sprawne rządy przyniosły mu wielką popularność. Bajbars jest bohaterem romansu rycerskiego Sirat Malik az-Zahir (Żywot Malika az-Zahira), bardzo popularnego w świecie arabskim.
Kalif (arab. chalifa, „następca”) – tytuł następców Mahometa, czyli przywódców muzułmańskich społeczności państwowo-religijnych zwanych kalifatami. Pierwszym kalifem po śmierci Mahometa w 632 roku został Abu Bakr. Po zamordowaniu kalifa Alego w 661 roku, w wyniku sporu o sukcesję, doszło do rozłamu wewnątrz wyznawców islamu na szyitów i sunnitów. Kalifowie szybko zaczęli tracić władzę polityczną nad rozrastającym się imperium muzułmańskim. W 909 r. powstał szyicki kalifat w Kairze, zniszczony przez Saladyna w 1171 r. W 929 roku emir Kordoby, Abd ar-Rahman III, ogłosił się kalifem, jednak jego kalifat rozpadł się już w 1031 r.Kair (arab. القاهرة; - trl. Al-Qāhirah, trb. Al-Kahira) – stolica i największe miasto Egiptu (214 km², liczba ludności 6 787 000 stałych mieszkańców, zespół miejski 17,285 mln mieszkańców (tzw. Wielki Kair) – największe miasto Afryki i Bliskiego Wschodu). Nie ma dokładnych statystyk na temat liczby ludności Kairu. Powodują to ciągłe wędrówki mieszkańców. Szacuje się, że codziennie przybywa tu tysiąc nowych mieszkańców. Ponad 2 mln osób mieszka w tzw. „Mieście umarłych”. Kair nazywane jest „Miastem tysiąca minaretów” lub „Matką Świata”. To największy ośrodek świata islamskiego. Położone jest nad Nilem.
Jerzy Bielawski (red. nauk.), Mały słownik kultury świata arabskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
Peter MalcolmP.M. Holt Peter MalcolmP.M., Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, BarbaraB. Czarska (tłum.), Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993, ISBN 83-06-02290-4, OCLC 830056218 .
Sułtan (tur. "władca", arab. as-sulṭān – "ten, który ma władzę") – tytuł władcy islamskiego, używany w wielu krajach muzułmańskich, m.in. w Turcji osmańskiej do 1922. Państwo rządzone przez sułtana to sułtanat.Syria (arab. سوريا / سورية, transk. Sūriyya), nazwa oficjalna: Syryjska Republika Arabska (arab. الجمهورية العربية السورية, transk. Al-Dżumhurijja al-Arabijja as-Surijja) – arabskie państwo na Bliskim Wschodzie, graniczące z Turcją (822 km), Irakiem (605 km), Jordanią (375 km), Libanem (375 km) i Izraelem (76 km).
Warto wiedzieć że... beta
Kutuz (arab. سيف الدين قطز), imię królewskie: al-Malik al-Muzaffar Saif ad-Din Kutuz, arab.الملك المظفر سيف الدين قطز; (zm. 24 października 1260 w Szalahiji) – sułtan mamelucki w Egipcie, od 1259 do 1260. Pod jego panowaniem Mamelucy pokonali Mongołów w Bitwy pod Ajn Dżalut.
Berke-chan (ur. prawdopodobnie w 1209, zm. 1266) – chan Złotej Ordy w latach 1257–1266, wnuk Czyngis-chana. Rozpoczął islamizację Złotej Ordy, a także sprzymierzył się z mamelukami i walczył przeciwko Ilchanidom w Persji. Zaatakował też Litwę, wkroczył na Bałkany i zagroził Bizancjum. W latach 1259–1260 jego oddziały dokonały najazdu na Polskę, a następnie dotarły aż na Śląsk.
International Standard Name Identifier (ISNI) – unikalny identyfikator służący wystandaryzowanej identyfikacji
obiektów, podmiotów, autorów dzieł, utworów i publikacji.
Anatolia (tureckie Anadolu) – kraina, należąca do Turcji, na półwyspie Azja Mniejsza (którego jest synonimem), leżąca między Morzem Czarnym a Zatoką Aleksandretty.
Krucjaty (łac. crux, krzyż) – określenie religijnie sankcjonowanych wypraw zbrojnych w średniowieczu, podejmowanych przez państwa i rycerstwo głównie katolickiej Europy. Wojny te były prowadzone przede wszystkim przeciw muzułmanom, ale także przeciw poganom, chrześcijańskim heretykom, a czasami nawet przeciw samym katolikom. Choć powody tych wojen były w dużym stopniu religijne, to mieszały się one również z czynnikami politycznymi i ekonomicznymi. Krucjaty ogłaszane były głównie przez papieży, jednak czasami również przez innych władców, wspieranych przez papiestwo.
Library of Congress Control Number (LCCN) – numer nadawany elementom skatalogowanym przez Bibliotekę Kongresu wykorzystywany przez amerykańskie biblioteki do wyszukiwania rekordów bibliograficznych w bazach danych i zamawiania kart katalogowych w Bibliotece Kongresu lub u innych komercyjnych dostawców.
Peter Malcolm Holt (ur. 28 listopada 1918 w Astley, zm. 2 listopadzie 2006 w Oxfordzie) – brytyjski historyk, orientalista.
