Axis mundi (z łac., „oś kosmiczna”, „oś świata”) – idea środka świata, uważanego za stabilny element Wszechświata.
Według wierzeń różnych ludów na osi następuje zatrzymanie czasu, przez co możliwy jest pełny kontakt zarówno z przeszłością, jak i przyszłością. Stanowić miało miejsce najświętsze z najświętszych. W wielu kulturach stanowiło podstawową koncepcję kosmogonii, kreacji Kosmosu, biogenezy a nawet antropogenezy – zazwyczaj wierzono, że od Axis mundi rozpoczęło się stwarzanie świata.
Al-Kaba, al-Kaʿba, al-Kaaba (z arab. sześcian, kostka) – świątynia i sanktuarium w Mekce, najważniejsze miejsce święte islamu.Endymion − trzecia część cyklu literackiego science-fiction Dana Simmonsa z 1996 r. Tytuł powieści pochodzi od nazwiska głównego bohatera, które to pochodzi od nazwy miasta na Equusie - kontynencie Hyperiona, które to z kolei wywodzi się od poematu Johna Keatsa o tym samym tytule.
Jego wyobrażeniem (w różnych kulturach) były: góra kosmiczna, drzewo kosmiczne, filar, kolumna lub słup (te ostatnie mają wtedy dodatkowy sens – są wspornikami niebios).
Ślęża (łac. Monte Silentii XIII w., w latach 1945-1948 Sobótka, niem. Zobtenberg – dokładne tł. Góra Sobótka) – najwyższy szczyt Masywu Ślęży i całego Przedgórza Sudeckiego, wznoszący się na wysokość 718 m n.p.m. Mimo niewielkiej wysokości bezwzględnej, masyw ma imponujący wygląd ze względu na znaczną wysokość względną (ponad 500 m). Ślęża należy do Korony Gór Polski, Korony Sudetów Polskich i Korony Sudetów.Linga – termin z metafizyki hinduizmu. W najstarszych tekstach śiwaizmu linga obrazowana jest jako Pierwotne Kosmiczne Jajo z którego powstaje cały wszechświat i wszystkie stworzenia. Kamienny hinduistyczny lingam to najczęściej obiekt kultu boga Śiwy czyli śiwalingam.
Australijskie plemię Aruntów, Achilpa za oś kosmiczną przyjęło słup, który miał otrzymać ich praprzodek od istoty boskiej o imieniu Numbakula. W czasie swoich wędrówek Aruntowie nie rozstawali się ze świętym słupem (kauwa-auwa). Słup przedstawiał oś kosmiczną, gdyż wokoło niego przestrzeń nieznana zamieniała się w ,,świat”, uporządkowaną rzeczywistość. Złamanie słupa oznaczało ,,koniec świata”, nawrót do chaosu.
Religia Słowian – zespół wierzeń, mitów i kultowych praktyk Słowian w okresie przed chrystianizacją, zaliczany do systemów religii politeistycznych z akcentami panteistycznymi i być może dualistycznymi. Informacje o religii Słowian w nikłym stopniu dotrwały w źródłach do dnia dzisiejszego. Nie zachowały się żadne źródła bezpośrednie, a jedynie lakoniczne relacje chrześcijańskie, często spisywane przez niezorientowanych bezpośrednio w temacie autorów lub kronikarzy żyjących w kilkadziesiąt, czy kilkaset lat po chrystianizacji. Pełna rekonstrukcja wierzeń słowiańskich nie jest możliwa, a dokonywane próby często budzą wątpliwości, co do tego czy przyjęte metody są właściwe i wiarygodne. Rekonstrukcja odbywa się przede wszystkim w oparciu o ślady dawnych wierzeń zachowane w folklorze i wierzeniach z okresu już chrześcijańskiego. Nie bez znaczenia są także badania z zakresu szerzej pojmowanej teorii religii.Betyle - duże, pionowo ustawione kamienie, za pośrednictwem których oddawano cześć bóstwom w kulturze m.in. Sumerów, Babilończyków, Nabatejczyków i Fenicjan. Wyraz betyl ma pochodzenie semickie i oznacza dom boga.
Według części koncepcji wierzeń Słowian i ludów poprzedzających, za górę kosmiczną uchodzić miała Łysa Góra lub Ślęża.
Meru w Indiach.
Haraberezaiti w Iranie.
Garizim w Palestynie, bo według tradycji hebrajskiej Palestyna nie została zalana przez biblijny potop.
Dla muzułmanów Kaaba, gdyż gwiazda polarna dowodzi, że znajduje się ona na wprost środka nieba.
Drzewo kosmiczne[ | edytuj kod]
Słowianie wyobrażali sobie wszechświat jako ogromny dąb; w jego koronie żyli bogowie, na poziomie pnia ludzie, a korzenie stanowiły krainę umarłych
Pod postacią ogromnego drzewa (a konkretniej jesionu) wszechświat wyobrażali sobie wikingowie (zobacz: Yggdrasil).
Mitologia nordycka – mitologia ludów krajów skandynawskich (północno-germańskich): Danii, Szwecji, Norwegii, Islandii i Wysp Owczych.W mitologii nordyckiej, Yggdrasil było "Drzewem Strasznego", czyli Odyna (patrz axis mundi) – gigantycznym drzewem (we współczesnych wyobrażeniach skandynawskich często uważanym za jesion), na którym znajdowały się różne światy, w tym: Asgard, Midgard, Utgard i Hel. Nazwa Yggdrasil dosłownie oznacza koń Yggra, czyli koń Odyna, którego jednym z imion jest Yggr (Straszliwy).
Nawiązania do drzewa kosmicznego pojawiają się w powieściach fantastycznych Lidii Mai Kossakowskiej (Zakon Krańca Świata, Ruda sfora) oraz Dana Simmonsa (Hyperion, Endymion).
Symbole Axis mundi[ | edytuj kod]
Symbolami Centrum na ziemi były: kurhany, germański pień irminsul, krzyże, lingamy, kultowe słupy (zob. Słup Majowy), szamańskie drzewka, xoanony, omfalosy, święte kolumny, święte góry, kaduceusze, labrys, piramidy, egipska kolumna dżed, małoazjatycki betyl, sampo itd.
Jesion (Fraxinus L.) – rodzaj roślin z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), który obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów pochodzących z obszarów umiarkowanego klimatu półkuli północnej. Gatunkiem typowym jest Fraxinus excelsior L..Kurhan – rodzaj mogiły, w kształcie kopca o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkolistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi (zobacz dolmen), w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale.
Ikonograficznymi znakami Centrum i osi kosmicznej są symbole takie jak swastyka, sześcio- lub dwunastoramienna rozeta, czterolistna koniczynka, kwiat lotosu czy labirynt. Punkt środkowy tych znaków – jako miejsce, przez które przenika oś kosmiczna – jest zawsze punktem o najwyższej religijnej doniosłości.
Swastyka (dewanagari स्वस्तिक, transliteracja svastika, transkrypcja swastika, 卐) – znak zazwyczaj w kształcie równoramiennego krzyża, o ramionach zagiętych pod kątem prostym. Nazwa swastika pochodzi z sanskrytu i oznacza „przynoszący szczęście” (swasti – powodzenie, pomyślność, od su – „dobry” i asti – „jest”, -ka sufiks rzeczownikowy). Obecnie w krajach Europy i obu Ameryk symbol ten kojarzony jest prawie wyłącznie z Adolfem Hitlerem i nazizmem, natomiast w Azji jest powszechnie stosowanym symbolem szczęścia i pomyślności.Krzyż (etymologicznie z łac. crux) – znak, kształt lub przedmiot w postaci dwóch linii (lub wielu) przecinających się, na ogół pod kątem prostym (†).
- ↑ Mircea Eliade: Sacrum, mit, historia. Wybór esejów.. PIW, 1974.
Linki zewnętrzne[ | edytuj kod]
Motyw axis mundi i święte gaje jako elementy szamanizmu u Słowian w średniowieczu
