Aware
Agnieszka Żuławska-Umeda (ur. 1950) – japonistka, tłumaczka języka japońskiego, doktor nauk humanistycznych. Adiunkt japonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, filolog. Córka Juliusza Żuławskiego, bratanica Wawrzyńca Żuławskiego, żona Yoshiho Umedy.Wykrzyknik – nieodmienna część mowy wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne, uczucia oraz ujawniająca stan woli mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź naśladująca dźwięki otaczającego świata. Inaczej mówiąc są to wyrazy służące do uwydatniania uczuć lub woli mówiącego oraz leksemy będące dźwiękową imitacją zjawisk otaczającego nas świata. Nazwy tej używa się w stosunku do różnych jednostek językowych, ponieważ ich zbiory są wyznaczane przez językoznawców na podstawie różnych kryteriów (np. zbiór wykrzykników wyznaczony na podstawie kryteriów składniowych będzie się różnił od zbioru wyznaczonego na podstawie kryteriów semantycznych czy pragmatycznych). Najczęściej przy wyznaczaniu wykrzykników spośród innych części mowy bierze się pod uwagę wszystkie trzy kryteria tj. semantyczne, składniowe i morfologiczne.
Man’yōshū (jap. 万葉集, Man’yōshū dosł. Dziesięć tysięcy liści) – najstarsza zachowana do naszych czasów antologia poezji japońskiej. Podzielona jest na dwadzieścia nietytułowanych ksiąg, a zawiera ponad 4500 wierszy autorstwa mniej więcej 700 poetów (jakieś 200 wierszy jest anonimowych). Skompilowana została jako przedsięwzięcie prywatne ok. 780 roku przez poetę Ōtomo no Yakamochi, zapewne przy udziale współpracowników.
Aware (jap. 哀れ) – kategoria estetyczna starożytnej sztuki japońskiej, opisuje japońską wrażliwość na piękno. Termin pochodzi prawdopodobnie od wykrzyknika あはれ Afare! (w języku polskim oddaje się słowem Ach!), które nie ma nic wspólnego z estetyką. Aware nabrało znaczenia w połowie X wieku, w okresie Heian. Od okresu Heian piękno aware nieustannie ewoluowało. Według osiemnastowiecznego filozofa Norinagi Motooriego, zrozumienie tego terminu jest niezbędne dla zrozumienia japońskiej tradycji.
Początkowo aware oznaczało uczucie smutku, melancholii czy żalu, spowodowanego świadomością nietrwałości zjawisk na świecie. W X wieku w tym nastroju zostały napisane wiersze, zebrane w Man’yōshū i Ise monogatari. Z czasem aware zaczęło oznaczać także przyjemność, zadowolenie i oczarowanie. Najbardziej złożoność pojęcia widać w jedenastowiecznym dziele Murasaki Shikibu Genji monogatari. W trakcie badań nad nim Keita Kitayama, a za nim Ivan Morris, wyodrębnili siedem grup wyrazów, które przybliżają rozumowanie terminu aware:
- biedny, żałosny, nieszczęśliwy, przygnębiony, pechowy,
- miły, uroczy, kochany,
- smutny, ponury, złamany,
- szczęśliwy, zadowolony,
- litościwy, dobrotliwy,
- efektowny, uroczy, smaczny, przyjemny, interesujący, intrygujący, imponujący,
- wyjątkowy, godny pochwały.
Według definicji Sen’ichi Hisamatsu, aware miało podobne znaczenie, co środkowostarożytna kategoria estetyczna mono no aware, określająca elegancję, patos, piękno emocji i harmonię. W jego rozumowaniu aware objaśniało wyciszone i kontrolowane uczucia, a między rozumem i emocjami zachodzi równowaga. Iwona Kordzińska-Nawrocka, badaczka literatury epoki Heian, terminem aware nazywa zdolność do syntonii, wzruszenie i uczuciowość. Badaczka twórczości Bashō Matsuo, poety żyjącego i tworzącego w okresie Edo (XVII wiek), Agnieszka Żuławska-Umeda, podjęła próbę kompleksowego zdefiniowania terminu jako piękna, które rodzi się wskutek wspólnego przeżywania, co pomaga w odkrywaniu prawd, niewymagających skomplikowanego wyjaśnienia.
Na przełomie XVII i XVIII wieku aware zmieniło swój charakter. Przyczyniła się do tego twórczość Monzaemona Chikamatsu oraz osiemnastowieczne sztuki jōruri. Uczucie smutku zostało zastąpione gwałtowną rozpaczą i bólem, jaki powoduje nieszczęście. W tym znaczeniu aware zbliżyło się do zachodniego tragizmu.
Przypisy[ | edytuj kod]
- Zapis i wymowa historyczna.