Angielska wojna domowa
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]
Parlament Kadłubowy (ang. Rump Parliament) to nazwa parlamentu, jaki powstał w 1648 roku na skutek ograniczenia przez Olivera Cromwella liczby członków angielskiego parlamentu z 200 do 50 posłusznych jego woli. Zasiadał do 20 kwietnia 1653 oraz po okresie Protektoratu Cromwella od 7 maja 1659 do 21 lutego 1660.Bitwa pod Lansdowne (lub Lansdown) – starcie zbrojne, które miało miejsce 5 lipca 1643 podczas angielskiej wojny domowej (1642–1651).
Angielska wojna domowa (także rewolucja angielska lub wojna domowa w Anglii – ang. The English Civil War) – seria trzech wojen domowych oraz ciąg politycznych machinacji, które miały miejsce pomiędzy parlamentarzystami i rojalistami od 1642 do 1651. Parlamentarzyści buntowali się przeciwko królowi Karolowi I i Karolowi II. W tym czasie Oliver Cromwell zniósł ustrój monarchiczny.
Przyczyny[ | edytuj kod]
Nieudolna polityka Stuartów – Jakuba I i Karola I, miernych i rozrzutnych władców, którzy nie potrafili rozwinąć dialogu z większością poddanych; zahamowanie rozwoju gospodarczego i ekonomicznego spowodowane wojną trzydziestoletnią oraz nieudolną polityką dworu i istnieniem monopoli; dysproporcja w rozwoju ekonomicznym pomiędzy zacofaną północą i zachodem a rozwiniętym południem i wschodem; niedokończone przekształcenia ekonomiczne i gospodarcze; konflikty religijne pomiędzy anglikanami (popierającymi dwór i króla), a purytanami (przeciwnikami polityki wewnętrznej, również gospodarczej, króla); konflikt pomiędzy klasami społecznymi, zwłaszcza nowo powstałymi, a dynastią Stuartów; niezadowolenie społeczne; próba narzucenia anglikanizmu Szkotom. Wszystkie te przyczyny doprowadziły do wojny domowej, a w konsekwencji do upadku Stuartów.
I angielska wojna domowa (1642–1646)[ | edytuj kod]
Próba narzucenia anglikanizmu w Szkocji doprowadziła do buntu i wybuchu walk, co zmusiło Karola I do zwołania parlamentu w 1640. Monarcha liczył na zgodę na nałożenie nowych podatków, jednak zdominowany przez opozycję Parlament nie poparł go i domagał się zawarcia pokoju ze Szkocją. Propozycje te nie spodobały się królowi i po zaledwie trzech tygodniach obrad rozwiązał parlament. Od tego wydarzenia nazwano go Parlamentem Krótkim. Monarcha nic nie zyskał w ten sposób, ponieważ parlament nie uchwalił żadnych ustaw, a Karol nie otrzymał pożyczki od londyńskiego City. W tym samym czasie nastąpił bunt domagającego się wolnego handlu i swobody produkcji mieszczaństwa przeciwko monopolom.
Brak pieniędzy z tytułu podatków zmusił jednak monarchę, tym samym przyznającego się do klęski, do ponownego zwołania zgromadzenia. Parlament ten nie pozwolił się już rozwiązać, a ponieważ trwał przez 13 lat, nazwany został Parlamentem Długim. Zgromadzenie było zdominowane przez opozycję, której przewodniczyli John Pym, John Hampden, Oliver St. John, William Lenthall i Oliver Cromwell. Doszło do ustanowienia reform godzących we władzę absolutną, a umacniających pozycję opozycji. Zniesiono represyjne sądy królewskie, uznano za nieważne podatki nałożone i pobierane przez króla bez zgody parlamentu, rozpuszczono armię królewską, a doradców monarchy, głównych przeciwników rewolucji, Thomasa Strafforda i arcybiskupa Canterbury Williama Lauda, skazano na karę śmierci. Nie podano powodów, gdyż sprytny Pym wydobył prawo z czasów Tudorów pozwalające na skazanie na śmierć osoby na podstawie ogólnego oskarżenia. Wystosowano do władcy tzw. Wielkie Napomnienie, wytykające królowi wszystkie przekroczenia władzy, jakich się dopuścił. Odbyło się nad nim głosowanie i 22 czerwca 1641 ponad połowa izby stwierdziła, że osiągnięto to, co trzeba, a dalsze uchwały idą za daleko i oznaczają rewolucję. Sytuacja z królewskiego punktu widzenia nieco poprawiła się w związku z powstaniem irlandzkim, gdyż uchwalono podatki na wojnę, a władca miał osobiście stanąć na czele armii. Król fatalnie jednak rozegrał sytuację, bo gdy chciał pojmać opozycjonistów, ci zostali ostrzeżeni i zdołali tego uniknąć.
Tracący władzę nad państwem Karol I 10 stycznia 1642 opuścił Londyn, a 22 sierpnia ze swego zamku w Nottingham wypowiedział wojnę parlamentowi. Nastąpiły starcia pomiędzy zwolennikami króla, zwanymi kawalerami (czyli anglikańską i katolicką starą szlachtą, nielicznymi chłopami, artystami i intelektualistami), a okrągłogłową armią parlamentu (czyli purytańską nową szlachtą i średnio zamożnym mieszczaństwem). Zastanawiające jest, że w części północno-zachodniej najwięcej zwolenników miał król, a w południowo-wschodniej parlament. Podział ten miał ścisły związek z rozwojem gospodarczym regionów. Początkowo w starciach zwycięstwa odnosili zwolennicy króla. Tak stało się 23 października 1642 roku w pierwszej bitwie u podnóża gór Edgehill w hrabstwie Warwick. Wojska królewskie od końca 1642 do 1643 zdobyły Oksford, Bristol, południowo-zachodnią Anglię, znaczną część hrabstw York i Lancaster. Wkrótce jednak sytuacja zmieniła się. Sukcesem okazała się obrona Gloucester w lecie 1643, a także uwieńczone sukcesem starania dyplomatyczne o dołączenie się Szkocji do rewolucji. Jednak największy sukces nastąpił za sprawą Olivera Cromwella, znakomitego dowódcy, który stanął na czele armii parlamentu. Utworzył sprawny pułk kawalerii, składający się z tzw. yeomenów (wolnych dzierżawców ziemi, drobnych właścicieli ziemskich i rzemieślników), a także jazdy konnej (zwanej żelaznobokimi od ich odzienia). Jego organizacja opierała się na żelaznej dyscyplinie i równości żołnierzy wobec innych, a także na ich fanatyzmie religijnym. Na wzór pierwszego pułku zaczęto szkolić także inne oddziały, z których powstała armia nowego wzoru, odnosząca zwycięstwo za zwycięstwem. Pierwsze drobne sukcesy zanotowano pod Gratham, Gainsbourgh i Winceby w drugiej połowie 1643 roku, następnie 2 lipca 1644 roku w bitwie pod Marston Moor w Yorkshire. Ostateczne zwycięstwo nastąpiło w 1645 pod Naseby, gdzie w decydującej walce z wojskiem królewskim Armia Nowego Wzoru (New Model Army) święciła tryumfy.
Po przegranej król uciekł do Szkocji. W obozie independentów zaczął zarysowywać się rozłam, wskutek którego powstali levellerzy, których przywódcami zostali John Lilburne, Richard Overton i William Walwyn. Występowali przeciwko przywilejom feudalnym, wysuwali ideę suwerenności narodu, która objawić miała się w powszechnym prawie wyborczym, żądali zniesienia monopoli, patentów i wybranych podatków, a także postulowali zmniejszenie podatków dla niezamożnych obywateli. Swój program przedstawili w traktacie „Porozumienie Ludzi” z 1647 roku. Przedstawiciel angielskich chłopów, leweller Gerrard Winstanley z odłamu diggerów, wezwał Olivera Cromwella, aby wprowadził demokratyczną republikę agrarną. Wezwanie jednak pozostało bez echa.
Napięcie pomiędzy parlamentem a armią osiągnęło tak wysoki stopień, że Cromwell musiał działać. Wyruszył ze swoją armią i zajął 6 września 1647 roku po raz pierwszy Londyn, rozbił zwycięski obóz prezbiterianów, co poskutkowało ucieczką większości prezbiterian znajdujących się w parlamencie.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]