Agat

Agat – półszlachetny minerał, wielobarwna, wstęgowa odmiana chalcedonu. Nazwa pochodzi od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) w południowej Sycylii we Włoszech, gdzie wydobywano go już w starożytności.

Agaty powstają w geodach. Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych, (najczęściej bladych) warstw. Powstawanie pasm było prawdopodobnie wynikiem zachodzących procesów wielokrotnego wydzielania się krzemionki z roztworów lub cyklicznego wytrącania się pigmentu w żelu krzemionkowym. Zróżnicowana jest też barwa agatów – powodują ją bardzo drobne wrostki różnych minerałów np. chlorytów, hematytu, goethytu. Przeważają warstwy szare, różowawe i brunatne, rzadko występują żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie agatów.

Iryzacja, tęczowanie, biol. ubarwienie strukturalne (gr. Iris ‘tęcza’) – zjawisko optyczne polegające na powstawaniu tęczowych barw w wyniku interferencji światła białego odbitego od przezroczystych lub półprzezroczystych ciał składających się z wielu warstw substancji o różnych własnościach optycznych. Występuje m.in. na powierzchni minerałów, macicy perłowej, plamach cieczy (np. benzyny), bańkach mydlanych a czasem w atmosferze – na chmurach. Bywa też wywoływane sztucznie i wykorzystywane przy produkcji ozdobnych iryzowanych wyrobów szklanych i ceramicznych.Sycylia (wł., łac. Sicilia, w starożytności Trinacria) – największa wyspa na Morzu Śródziemnym (25 710 km²), leżąca na południowy zachód od Półwyspu Apenińskiego, od którego oddziela ją wąska Cieśnina Mesyńska. Zamieszkuje ją około 5 milionów mieszkańców.

Odmiany agatu[ | edytuj kod]

agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach, przypominających bastiony dawnych fortec,

agat mszysty – ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat mu nie przysługuje,

agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo-szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o "rysunkach" przypominających drzewa lub paprocie, zwanych dendrytami,

agat pejzażowy (krajobrazowy, obrazkowy) – agat dendrytowy, który ze względu na brązowe lub czerwonawe odcienie oraz wrośnięte dendryty tworzy coś w rodzaju pejzażu. Ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat nie jest usprawiedliwiona,

muszkowiec (agat muszkowy); a. dendrytowy, w którym dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much,

agat oczkowy – rysunek w kształcie pierścienia o punkcie centralnym przypominającym oko. Typ agatu kolistego,

agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o budowie nerkowatej, nieprzezroczysty, zawierający limonit, chalcedon warstwowy o zbliżonej do opala grze barw (iryzacja), która powstaje wskutek ugięcia i załamania światła na wrostkach żelaza, występuje w Meksyku i USA – Arizona,

agat sagenitowy,

enhydros – migdał agatu lub jednobarwna buła chalcedonu, niekiedy wypełniona wodą, przeświecającą przez ścianki. Po wyjęciu ze skały macierzystej ciecz zwykle wkrótce wysycha,

karneolonyks,

onyks – kamień warstwowy, biało-czarny (cenna odmiana agatu). Jest to też nazwa jednobarwnego chalcedonu np. czarny onyks,

sard – agat o koncentrycznych strefach zewnętrznych i pakiecie równoległych wstęg,

sardonyks (sardonik) – kamień warstwowy biało-czerwony (odmiana agatu).

agat warstwowy (szczelinowy) – powstają w szczelinach różnych skał. Warstwowanie tej odmiany agatu dosyć często bywa rozwinięte symetrycznie względem płaszczyzny symetrii szczeliny.

Występowanie[ | edytuj kod]

Wśród skał wylewnych w postaci geod, a także wśród skał osadowych. Tworzyły się w procesie zastygania lawy. Powstające pustki wypełniały się stopniowo roztworami zawierającymi krzemionkę. Przerwy w dopływie roztworów i ich zmieniający się skład chemiczny stały się przyczyną zróżnicowanego zabarwienia poszczególnych warstw.

Góry Kamienne (332.43, czes. Meziměstská vrchovina) – pasmo górskie w Sudetach Środkowych wzdłuż granicy polsko-czeskiej. Na wschód od Karkonoszy i Rudaw Janowickich, na południe od Gór Wałbrzyskich i Gór Sowich i na północ od Zaworów i czeskiej części Gór Stołowych.Kamienna Góra (tuż po wojnie Kamienogóra bądź Kamieniogóra, niem. Landeshut) – miasto i gmina w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w Kotlinie Kamiennogórskiej, u podnóża Gór Kruczych będących częścią Gór Kamiennych w Sudetach Środkowych.

Miejsca występowania: Brazylia, Urugwaj, Indie, Republika Malgaska, Rosja, USA, Namibia, Czechy

Polska – największe i najbogatsze wystąpienia agatów są na Dolnym Śląsku, na Pogórzu Kaczawskim i Izerskim (niecka północnosudecka) i w Górach Kamiennych (niecka śródsudecka), przede wszystkim koło miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne (zob. agaty z Płóczek Górnych. Pomniejsze ilości są także w okolicach Tłumaczowa i Kamiennej Góry oraz w regionie Przeździedza – Wleń. Występują tam w permskich skałach wylewnych - melafirach i ich tufach. Agaty występują również w okolicach Krzeszowic (Rudno i Regulice) w Małopolsce. W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się Muzeum Agatów (powstałe 12.11.2005), prezentujące ekspozycje agatów z Płóczek Górnych oraz z okolic Krakowa.

Iran (pers. ايران – Irān), (dawniej znany powszechnie na Zachodzie jako Persja) pełna nazwa: Islamska Republika Iranu (pers. جمهوری اسلامی ايران – Dżomhuri-je Eslāmi-je Irān) – państwo na Bliskim Wschodzie, leżące nad Morzem Kaspijskim, Zatoką Perską i Zatoką Omańską.Włochy (Republika Włoska, wł. Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem wielu organizacji, m.in.: UE, NATO, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata – G8.

Zastosowanie[ | edytuj kod]

Moździerz z agatu

W starożytności wykonywano z niego amulety i pieczęcie: pieczęcie babilońskie, perskie, sygnety rzymskie i greckie, kamee i gemmy, miniatury, ozdabiano nimi ołtarze, naczynia; brosze, wisiory wykonuje się do dnia dzisiejszego.

Agaty były pospolicie wykorzystywane w sztuce baroku – puzderka, tabakierki, amulety, sygnety, drobne przedmioty, nawet meble np. sekretarzyk króla Jana III wysadzany agatami (Wilanów).

Dziś są chętnie stosowane w jubilerstwie – kaboszony, paciorki (kulki), płytki, w rzeźbiarstwie artystycznym. Stosuje się także techniki barwienia agatów. W ezoteryce agat uznawany jest za minerał biznesmenów.

W pozłotnictwie do polerowania powierzchni, w celu uzyskania połysku w technice pulmentowej.

Obecnie stosowany w mechanice precyzyjnej, do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk, elementów wag, moździerzy, tłuczków.

Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.Gemma (łac. pączek, oczko winorośli, drogi kamień) – kamień szlachetny lub półszlachetny, o kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z wypukłym kamea.

Przykłady agatów